Dieta cukrzycowa – zasady i cele. Co jeść, a czego unikać przy cukrzycy?

Jakie są cele diety cukrzycowej? 

Głównym celem diety cukrzycowej jest unormowanie i utrzymanie prawidłowego stężenia glukozy we krwi. Właściwie zbilansowany jadłospis pomaga w zachowaniu optymalnego stężenia cholesterolu całkowitego, cholesterolu frakcji HDL, cholesterolu frakcji LDL oraz trójglicerydów. Zapobiega także rozwojowi nadciśnienia tętniczego, determinuje utrzymanie właściwej masy ciała oraz pozwala uniknąć powikłań związanych z cukrzycą, m.in. stopy cukrzycowej, retinopatii cukrzycowej – uszkodzenia naczyń krwionośnych w siatkówce oka – i nefropatii cukrzycowej – przewlekłej choroby nerek. 

Dieta cukrzycowa – dla kogo? 

Dietę cukrzycową powinny stosować osoby borykające się z:

• cukrzycą typu I, 
• cukrzycą typu II, 
• cukrzycą ciążową,
• insulinoopornością. 

Warto wiedzieć, że zwłaszcza w cukrzycy typu II istotną rolę w rozwoju choroby pełnią tzw. czynniki środowiskowe, wśród których można wymienić niewłaściwe nawyki żywieniowe. Dieta cukrzycowa przeciwdziała otyłości trzewnej – tkance tłuszczowej gromadzącej się w okolicach narządów wewnętrznych – jednej z przyczyn rozwoju cukrzycy. 

U osób zmagających się z nadwagą i otyłością podstawą do wyrównania poziomu cukru we krwi (glikemii) jest zmniejszenie masy ciała. Dlaczego? 

• Redukcja wagi o maksymalnie 10% normalizuje ciśnienie tętnicze krwi, reguluje stężenie cholesterolu i trójglicerydów oraz normalizuje glikemię. 
• Spadek masy ciała o 20% może skutkować zwiększeniem insulinoowrażliwości tkanek oraz zmniejszeniem insulinooporności, a także poprawia czynności wydzielnicze trzustki. 

Dieta cukrzycowa a typ cukrzycy 

Jadłospis w diecie cukrzycowej powinien być dostosowany również do typu cukrzycy oraz do form jej leczenia. W przypadku osób, które stosują leki doustne, najczęściej nie wprowadza się restrykcyjnej diety – wystarczy odpowiednio zbilansować źródła i ilości węglowodanów. 

W cukrzycy typu I dieta zazwyczaj opiera się na tzw. wymiennikach węglowodanowych (WW), czyli żywności dostarczającej 10 gramów węglowodanów przyswajalnych z wyłączeniem błonnika pokarmowego. Wymienniki węglowodanowe ułatwiają ułożenie jadłospisu, ponieważ ściśle określają ilość spożytych węglowodanów. Jest to szczególnie istotne w doborze właściwej dawki insuliny. Wymienniki stosowane są również w diecie przy cukrzycy typu II – zazwyczaj w przypadku leczenia insuliną. 

Przeczytaj także: Dieta przeciwzapalna – na czym polega, na co pomaga? Zasady 

Dieta cukrzycowa – jakie są jej zasady? 

Dieta dla cukrzyków przede wszystkim ma przeciwdziałać zaburzeniom glikemii, czyli stężenia glukozy we krwi, poprzez prawidłowe zbilansowanie węglowodanów w jadłospisie. Dieta powinna zostać dostosowana indywidualnie do stanu zdrowia oraz masy ciała diabetyka. 

Niski indeks glikemiczny produktów spożywczych

Lekarze i dietetycy najczęściej rekomendują diabetykom stosowanie diety opartej na produktach spożywczych cechujących się niską wartością indeksu glikemicznego – poniżej 55. Indeks glikemiczny (IG) klasyfikuje produkty spożywcze na podstawie wpływu, jaki wywierają na stężenie glukozy we krwi.

Produkty o niskim indeksie glikemicznym są wolniej trawione, przez co również stężenie glukozy wzrasta powoli i również wolno spada. Zmniejsza to ryzyko wahań glikemii. 

Na wartość indeksu glikemicznego wpływają również czynniki, takie jak sposób przygotowania potrawy czy stopień jej rozdrobnienia. Najlepiej wybierać produkty żywnościowe jak najmniej przetworzone i poddawane jak najkrótszej obróbce termicznej. Skrócony czas gotowania i pieczenia dotyczy zwłaszcza warzyw, makaronów, kasz czy ryżu – im dłuższa obróbka termiczna, tym zwiększa się wartość indeksu glikemicznego. 

Stosując dietę cukrzycową, wybierajmy produkty o niskim indeksie glikemicznym, jak najmniej przetworzone oraz poddawane jak najkrótszej obróbce termicznej. 

Do produktów o niskiej wartości indeksu glikemicznego należą m.in.:

• łosoś, 
• dorsz, 
• wieprzowina, 
• drób, 
• cielęcina, 
• wołowina, 
• jaja, 
• ser żółty, 
• mleko,
• czarna herbata (bez dodatku cukru), 
• awokado, 
• sałata, 
• kalafior, 
• pomidor,
• ogórek, 
• papryka czerwona,
• cebula, 
• fasolka szparagowa, 
• agrest, 
• pomarańcze, 
• truskawki, 
• maliny,
• chleb żytni razowy, 
• kasza gryczana, 
• brązowy ryż. 

Zapoznaj się: Indeks glikemiczny w cukrzycy – jak IG wpływa na poziom glukozy we krwi?

Redukcja masy ciała 

Tak jak wspomnieliśmy wyżej, w wielu przypadkach redukcja masy ciała pomaga w kontrolowaniu poziomu glikemii oraz profilu lipidowego. Kilogramy masy ciała zależą od naszego wieku, płci, aktywności fizycznej, ogólnego stanu fizjologicznego, przyjmowanych leków. Zdrowa redukcja powinna więc odbywać się w wolnym tempie. 

Uznaje się, że optymalny spadek wynosi od 0,5 do 1 kilograma masy ciała na tydzień. Deficyt energetyczny nie powinien przekraczać 1000 kalorii na dobę w stosunku do naszego dziennego zapotrzebowania energetycznego. 

Regularne pory posiłków 

W diecie cukrzycowej znaczenie mają również regularne pory spożywania posiłków. Zaleca się, aby sięgać po jedzenie od 4 do 6 razy dziennie według zasady – jemy mniejsze porcje, ale częściej. 

Diabetycy powinni spożywać od 4 do 6 posiłków dziennie. 

W diecie dla cukrzyków jednym z najważniejszych posiłków jest śniadanie. Po przebudzeniu nasz organizm wykazuje nagłą reakcję na spożyte cukry, co oznacza, że wzrasta wówczas ryzyko hiperglikemii. Nasze śniadania nie powinny więc zawierać węglowodanów, wówczas w łatwiejszy sposób będziemy mogli zapanować nad glikemią w trakcie całego dnia. Zamiast tego wybierajmy posiłek białkowo-tłuszczowy. 

Śniadanie białkowo-tłuszczowe może bazować na takich produktach jak:

• warzywa i nasiona roślin strączkowych, 
• pestki roślinne i orzechy, 
• mięso i ryby, 
• pełnotłuste produkty mleczne, 
• tłuszcze pochodzenia roślinnego. 

Ważnym posiłkiem jest również kolacja. Dietetycy zalecają, aby zawierała ona porcję węglowodanów, ponieważ wpłyną one na utrzymanie stabilnej glikemii w ciągu nocy. 

Makroskładniki w diecie cukrzycowej – proporcje 

Makroskładniki to inaczej podstawowe składniki odżywcze, które muszą być stale dostarczane do naszego organizmu. Do makroskładników należą: węglowodany, białka i tłuszcze. 

W diecie cukrzycowej zapotrzebowanie na makroskładniki rozkłada się następująco: 

• węglowodany nie powinny przekraczać 45% dziennego zapotrzebowania na energię, 
• białko powinno stanowić od 15% do 20% dobowego zapotrzebowania na energię,
• tłuszcze nie powinny przekraczać 45% dziennego zapotrzebowania, przy czym należy ograniczyć spożywanie tzw. tłuszczów trans. 

Węglowodany w diecie cukrzycowej 

Jedną z najważniejszych zasad stosowanych w diecie cukrzycowej jest ograniczenie spożywania węglowodanów – zarówno węglowodanów prostych (słodycze, wyroby cukiernicze, owoce, dosładzane napoje), jak i węglowodanów złożonych (makaron, chleb, kasza, ryż). 

Na diecie cukrzycowej ogranicza się spożywanie zarówno cukrów prostych, jak i cukrów złożonych. 

W jadłospisie węglowodany nie powinny przekraczać ilości 150 gramów na dobę. Zaleca się, aby pochodziły one z dobrych źródeł. Co to oznacza? Przede wszystkim rezygnację ze słodzenia kawy i herbaty, spożywania słodyczy, ciastek, słodkich napojów, dżemów. Węglowodany warto dostarczać np. w chlebie żytnim, kaszy gryczanej, brązowym ryżu czy komosie ryżowej. 

Owoce stanowią źródło cukrów prostych, dlatego też wielu dietetyków zaleca ograniczenie ich spożywania do jednej porcji w ciągu doby. 

• Cukry proste w diecie cukrzycowej 

W diecie dla cukrzyków zalecane jest ograniczenie spożywania cukrów prostych. Uznaje się, że ich dobowa podaż nie powinna przekraczać 10% dziennego zapotrzebowania na energię. Do produktów stanowiących źródło cukrów prostych należą: 

• cukier biały, 
• miód, 
• słodycze, 
• wyroby cukiernicze, 
• ciastka, 
• cukierki i żelki,
• dżemy, 
• dosładzane soki, 
• dosładzane napoje, 
• napoje energetyczne. 

Jeżeli nie jesteśmy w stanie zrezygnować ze słodzenia kawy czy herbaty, to dobrym rozwiązaniem, zalecanym przez Polskie Towarzystwo Diabetologiczne, będzie stosowanie naturalnych substancji słodzących (np. ksylitolu lub stewii). 

• Fruktoza w diecie cukrzycowej 

Fruktoza to cukier owocowy, który może negatywnie wpływać na zdrowie diabetyków. Badania naukowe potwierdzają, że zbyt wysokie spożycie fruktozy może doprowadzić do zaburzeń w metabolizmie glukozy oraz insuliny. Dodatkowo determinuje wzrost stężenia trójglicerydów we krwi, co skutkuje m.in. rozwojem nadwagi czy nadciśnienia tętniczego. 

Dzienne spożycie fruktozy nie powinno przekraczać 50 gramów. Fruktoza nie stanowi również zdrowszego zamiennika cukru. 

Warto, aby diabetycy ograniczyli spożywanie owoców, które cechują się wysoką zawartością cukru owocowego: 

• suszonych daktyli, 
• suszonych moreli, 
• suszonych fig, 
• czereśni, 
• gruszek, 
• dojrzałych bananów, 
• winogron. 

Błonnik pokarmowy w diecie dla cukrzyków 

Błonnik pokarmowy frakcji rozpuszczalnej w wodzie spowalnia procesy trawienne, a tym samym obniża stężenie glukozy we krwi po posiłku. Dodatkowo błonnik pokarmowy zapewnia nam uczucie sytości, przez co mniej podjadamy – to z kolei ułatwia kontrolowanie masy ciała. 

Zalecane minimalne dzienne spożycie błonnika wynosi 25 gramów na dobę. Za jego cenne źródła uchodzą: 

• warzywa i owoce, 
• produkty pełnoziarniste, 
• otręby i płatki, 
• nasiona roślin strączkowych. 

Białko a dieta cukrzycowa 

W przypadku białka w diecie cukrzycowej szczególne ważne jest zachowanie prawidłowej proporcji białka roślinnego do białka zwierzęcego – proporcja 1:1. Dobrymi źródłami białka zwierzęcego dla diabetyków są: chudy nabiał, chude mięso, jaja, ryby. Za najlepsze źródło białka roślinnego uchodzą nasiona roślin strączkowych. 

Tłuszcze w diecie cukrzycowej 

Tłuszcze w diecie cukrzycowej powinny dostarczać od 25% do 45% wartości energetycznej, przy czym warto ograniczyć spożycie tłuszczów zwierzęcych. Dlaczego? Zawarte w nich kwasy tłuszczowe nasycone zwiększają ryzyko zachorowalności na schorzenia układu sercowo-naczyniowego, ponieważ wpływają na wzrost stężenia cholesterolu. Spożycie kwasów tłuszczowych nasyconych w diecie dedykowanej diabetykom nie powinno przekraczać 10% wartości energetycznej jadłospisu. 

Do źródeł tłuszczów nasyconych należą:

• masło, 
• tłuste mięsa,
• pełnotłusty nabiał, 
• smalec, 
• boczek, 
• olej kokosowy. 

W diecie cukrzycowej powinny dominować kwasy tłuszczowe jednonienasycone, których dzienne spożycie wynosi 20% wartości energetycznej. Do ich źródeł należą oleje roślinne. 

Pozostałą część tłuszczów w diecie dla cukrzyków stanowią kwasy tłuszczowe wielonienasycone. Ich spożycie oscyluje na poziomie do 10% wartości energetycznej diety, przy czym 8% stanowią kwasy tłuszczowe z rodziny omega-6, a 2% stanowią kwasy tłuszczowe z rodziny omega-3.

Uwaga: Stosunek kwasów omega-6 do kwasów omega-3 w diecie osób zmagających się z cukrzycą powinien wynosić 4:1. 

Najlepsze źródła kwasów omega-6 to:

• olej z wiesiołka, 
• olej słonecznikowy, 
• olej z pestek winogron. 

Najlepsze źródła kwasów omega-3 stanowią: 

• olej lniany, 
• olej z orzechów włoskich, 
• łosoś, 
• śledź, 
• makrela, 
• sardynki, 
• halibut. 

Sprawdź: Dieta wątrobowa – zasady, lista dozwolonych i przeciwwskazanych produktów

Płyny i napoje w diecie cukrzycowej 

Minimalne dzienne spożycie płynów dla diabetyków wynosi:

• 2 litry płynów dziennie w przypadku kobiet, 
• 2,5 litrów płynów w przypadku mężczyzn. 

Najlepszym źródłem płynów w diecie cukrzycowej jest średniozmineralizowana woda mineralna. Należy ograniczyć spożywanie: dosładzanych soków, napojów gazowanych, napojów energetycznych. 

Lekarze i dietetycy nie zalecają diabetykom sięgania po alkohol – może on doprowadzić do nagłego spadku glukozy we krwi. 

Przyprawy a dieta cukrzycowa 

Osoby zmagające się z cukrzycą nie powinny przekraczać maksymalnej dziennej dawki spożycia soli, która wynosi 5 gramów na dobę. Ograniczenie soli przyczynia się do unormowania ciśnienia tętniczego krwi. 

Podczas przygotowania dań można korzystać z przypraw ziołowych i korzennych, takich jak:

• oregano, 
• bazylia
• tymianek,
• majeranek,
• rozmaryn,
• imbir,
• kurkuma.

Dodatkowa suplementacja 

Dodatkowa suplementacja witamin i minerałów powinna zostać wprowadzona do diety osób, u których wykryto niedobory. Wyjątek stanowią: witamina D3 oraz kwas foliowy. Witamina D jest zwłaszcza zalecana dla osób otyłych. Do jej najlepszych naturalnych źródeł należą tłuste ryby morskie. 

Jakich produktów unikać na diecie cukrzycowej? 

W artykule wymieniliśmy już wiele produktów spożywczych, które powinny zostać ograniczone w jadłospisie osób borykających się z cukrzycą. Poniżej przedstawiamy ich listę. 

Wśród produktów, których należy unikać na diecie cukrzycowej, wymienia się:

• słodycze i wyroby cukiernicze, 
• napoje słodzone (soki, napoje gazowane, napoje energetyczne), 
• cukier biały, 
• miód,
• alkohole, 
• produkty z mąki pszennej, 
• dosładzane produkty mleczne, np. słodkie jogurty,
• serki topione,
• dojrzałe banany i winogrona,
• owoce z puszki, owoce kandyzowane, owoce suszone, 
• gotowane ziemniaki, bób, buraki oraz dynię, 
• kaszę jaglaną, kaszę kukurydzianą,
• biały ryż, 
• tłustą wołowinę, baraninę, wieprzowinę, 
• konserwy, pasztety, kiełbasy i wędliny niskiej jakości, 
• margarynę. 

Produkty spożywcze polecane przy cukrzycy

Na liście produktów, które mogą być spożywane przez diabetyków, znajdują się: 

• warzywa, np.: pomidory, ogórki, kapusta, sałata, cebula, czosnek, kalafior, brokuły, fasolka szparagowa, fasola, groch, brukselka, papryka, 
• nasiona roślin strączkowych,
• nabiał i przetwory mleczne, 
• produkty zbożowe: chleb żytni, chleb razowy, kasza gryczana, komosa ryżowa, makaron gryczany, makaron razowy, 
• chude mięso: kurczak, indyk, cielęcina, chuda wołowina, 
• ryby, 
• owoce: jabłka, jagody, truskawki, maliny, porzeczki, jeżyny, pomarańcze, grejpfruty, 
• oleje roślinne. 

 

 

 

Bibliografia 

M. Napierała, D. Hermann, I. Gutowska, M. Bryśkiewicz, K. Homa, Weryfikacja mitów żywieniowych na temat diety cukrzycowej, Diabetologia Kliniczna tom 2, nr 1, 2013 (dostęp online) https://docplayer.pl/17627816-Weryfikacja-mitow-zywieniowych-na-temat-diety-cukrzycowej.html

E. Medrela–Kuder, Prawidłowa dieta w cukrzycy typu II jako forma rehabilitacji chorych, Roczniki Państwowego Zakładu Higieny tom 62, nr 2, 2011 (dostęp online) http://wydawnictwa.pzh.gov.pl/roczniki_pzh/files/pzhissues/id861/Prawidlowa_dieta_w_cukrzycy_typu_II_jako_forma_rehabilitacji_chorych.pdf

A. B. Niebisz, M. Jasik, W. Karnafel, Rola diety i zmiany stylu życia w leczeniu cukrzycy typu 2 u osoby z zespołem metabolicznym, Diabetologia Praktyczna, 2006 (dostęp online) https://journals.viamedica.pl/clinical_diabetology/article/viewFile/8574/7309

K. Korzeniowska, A. Jabłecka, Cukrzyca (Część III) Dieta w cukrzycy, Farmacja Współczesna, 2009 (dostęp online) https://www.akademiamedycyny.pl/wp-content/uploads/2016/05/200902_Farmacja_004.pdf

M. T. Małecki, Otyłość – insulinooporność – cukrzyca typu 2, Kardiologia Polska, 2006 (dostęp online) https://www.kardiologia-eksperymentalna.pl/pub_pliki/_plk3_1_Otyoinuslinoopornocukrzycatyp2.pdf