Dieta wątrobowa – zasady, lista dozwolonych i przeciwwskazanych produktów

Schorzenia wątroby i objawy z nimi związane

Prawidłowe funkcjonowanie narządu wątroby jest niezbędne do zdrowia i dobrej kondycji całego naszego organizmu. To wątroba odpowiada m.in. za wytwarzanie żółci, magazynowanie witamin, syntezę cholesterolu czy białek. W przypadku schorzeń wątroby lub objawów, które mogą świadczyć o jej uszkodzeniu, należy podjąć odpowiednie działania, aby poprawić jej stan. Pierwszym krokiem powinna być konsultacja lekarska oraz wykonanie badań – m.in. badania ALT. 

Do najczęściej diagnozowanych schorzeń wątroby należą:

• marskość wątroby,
• zapalenie wątroby,
• stłuszczenie wątroby, 
• toksyczne uszkodzenie wątroby,
• nowotwór wątroby,
• encefalopatia wątrobowa (powikłanie marskości lub zapalenia wątroby).

Do objawów powiązanych z chorobami wątroby należą:

• występowanie nietolerancji pokarmowych,
• brak apetytu,
• towarzyszące przewlekłe zmęczenie,
• osłabienie organizmu,
• żółtaczka,
• występowanie bólów głowy,
• występowanie biegunek lub zaparć,
• wahania nastrojów i stany depresyjne,
• zaburzenia krzepnięcia krwi,
• spadek libido,
• szary kolor skóry,
• występowanie problemów skórnych,
• ciemnożółty kolor moczu,
• zaburzenia hormonalne.

Wymienione wyżej problemy zdrowotne wymagają przede wszystkim podjęcia leczenia lekarskiego. W większości przypadków pacjenci prócz farmaceutyków otrzymają również zalecenia, takie jak zmiana dotychczasowego trybu życia, włączenie aktywności fizycznej, zmiana nawyków żywieniowych i stosowanie tak zwanej diety wątrobowej.

Dieta wątrobowa – dla kogo?

Dieta wątrobowa wśród pacjentów z uszkodzoną wątrobą ma na celu uzupełnienie niedoborów żywieniowych oraz ograniczenie czynników uszkadzających i obciążających narząd wątroby. Dieta wspiera trawienie oraz wchłanianie składników odżywczych, dzięki czemu prowadzi do regeneracji miąższu wątroby.

Dieta wątrobowa może być stosowana przez osoby zmagające się z chorobami wątroby, ale również przez:

• osoby zdrowe, które chcą zadbać o kondycję wątroby, 
• osoby, które chcą przeprowadzić detoksykację organizmu, 
• osoby, które w przeszłości zmagały się z chorobami wątroby.

Główne zasady diety wątrobowej

Na początku warto wspomnieć, że nie istnieje uniwersalna dieta wątrobowa. Jadłospis powinien zostać dobrany zgodnie z chorobą wątroby, z którą się borykamy, a także zgodnie z naszym indywidualnym zapotrzebowaniem energetycznym. Każdy rodzaj diety wątrobowej łączy natomiast fakt, że jadłospis opiera się na potrawach lekkostrawnych, z ograniczeniem tłuszczów, konserwantów, barwników. 

Jadłospis każdej diety wątrobowej zakłada spożywanie potraw lekkostrawnych oraz ograniczenie źródeł kwasów tłuszczowych.

Posiłki w diecie wątrobowej przede wszystkim komponowane są na podstawie produktów żywnościowych, które wspomagają pracę narządu wątroby – szczegółową listę produktów przedstawiamy w dalszej części artykułu. W silnych stanach niewydolności wątroby stosuje się zwłaszcza dietę niskobiałkową oraz niskotłuszczową. Natomiast w przypadku chorób wątroby, trzustki dróg żółciowych, pęcherzyka żółciowego czy po zabiegach chirurgicznych w obrębie jamy brzusznej wskazana jest dieta ograniczająca tłuszcze.

Chcąc zadbać o wątrobę, warto spożywać od 4 do 5 posiłków dziennie w regularnych odstępach czasu, które powinny wynosić maksymalnie cztery godziny. W tym przypadku mniej znaczy więcej. Oznacza to, że nasz organizm lepiej trawi mniejsze porcje żywieniowe spożywane o regularnych porach. Najlepiej, abyśmy ostatni posiłek zjadali przed godziną 19. Zakazane jest natomiast nocne objadanie się oraz podjadanie w ciągu dnia. Przyjmuje się, że śniadanie powinniśmy spożywać w ciągu pierwszej godziny po wstaniu z łóżka, natomiast kolację spożywamy maksymalnie dwie godziny przed planowanym pójściem spać.

Stosując dietę wątrobową, powinniśmy spożywać od 4 do 5 posiłków dziennie. Ograniczamy zwłaszcza potrawy smażone oraz dodawanie soli i cukru.

Jadłospis w diecie wątrobowej powinien zostać tak ułożony, aby wyeliminować potrawy smażone. Dania powinny być gotowane klasycznie, gotowane na parze lub pieczone. Pamiętajmy o dokładnym przeżuwaniu jedzenia oraz o spożywaniu przede wszystkim ciepłych pokarmów, jednak również nie zbyt gorących. Ograniczmy użycie soli na rzecz naturalnych przypraw i ziół.

Nie zapominajmy także o prawidłowym nawodnieniu naszego organizmu. Wypijajmy minimum 2,5 litry płynów dziennie – u osób aktywnych fizycznie to zapotrzebowanie wzrasta. Wybierajmy przede wszystkim niegazowaną wodę, naturalne soki, ziołowe herbaty, koktajle. Dzień warto zacząć od wypicia na czczo szklanki wody ze świeżo wyciśniętym sokiem z cytryny.

W diecie wątrobowej zadbajmy o warzywa i owoce. W owocach i warzywach zawarte są nie tylko witaminy i minerały, ale również składniki bioaktywne o działaniu odtruwającym i antyoksydacyjnym. Warto wspomnieć o tym, że zwłaszcza źródła witaminy C i witaminy E zwalczają szkodliwe wolne rodniki, które odpowiadają m.in. za procesy starzenia się komórek organizmu oraz niszczą komórki wątroby.

Stosując dietę wątrobową, powinniśmy przede wszystkim unikać żywności o wysokim stopniu przetworzenia, słodyczy, wyrobów cukierniczych, słonych przekąsek, dań typu fast-food i instant. Dokładnie czytajmy etykiety produktów żywnościowych. Sprawdzajmy, czy w ich składach nie są zawarte barwniki, wzmacniacze smaku – takie jak glutaminian sodu – oraz konserwanty – azotany i fosforany.

Dieta wątrobowa zakłada całkowitą rezygnację z alkoholu. Warto unikać również żywności o wysokim stopniu przetworzenia.

Całkowicie zrezygnujmy z alkoholu – nawet z lampki czerwonego wina. Alkohol wykazuje toksyczne działanie na narząd wątroby. Rzućmy również palenie i starajmy się unikać nadmiernego stresu.

W przypadku otyłości zaleca się redukcję kaloryczności, aby doprowadzić do utraty nadprogramowych kilogramów masy ciała. 

Jakich diet nie stosować przy schorzeniach wątroby?

W źródłach internetowych możemy znaleźć jadłospisy diet detoksykujących, np. diety sokowej i diety dąbrowskiej, które określane są jako pozytywnie oddziałujące na wątrobę. Musimy pamiętać jednak o tym, że każda mało urozmaicona dieta, długotrwałe stosowanie diety niskoenergetycznej, przerwanie diety i nagłe wrócenie do starych nawyków żywieniowych, może zachwiać gospodarkę naszego organizmu. Do detoksów, głodówek i postów powinniśmy więc podchodzić z ostrożnością. Odpowiednio dobrana dieta na wątrobę przede wszystkim musi być odpowiednio zbilansowana i zgodna z naszym indywidualnym zapotrzebowaniem energetycznym.

Dieta wątrobowa – węglowodany, białko i tłuszcze

W diecie wątrobowej zaleca się wybieranie źródeł węglowodanów złożonych. Szczegółowy rodzaj węglowodanów oraz ich ilość zależna jest od choroby wątroby. Przy stłuszczeniu wątroby zalecane są zwłaszcza produkty pełnoziarniste, takie jak pieczywo razowe czy grube kasze. Można również spożywać owoce i warzywa charakteryzujące się niską wartością indeksu glikemicznego. Natomiast w przypadku diety przy zapaleniu wątroby zalecane jest pieczywo pszenne, drobne kasze, biały makaron oraz owoce i warzywa w formie rozdrobnionej.

W większości diet wątrobowych zakłada się spożycia białka na poziomie od 0,8 do 1,2 gramów na kilogram masy ciała. Wybierajmy zwłaszcza źródła pełnowartościowego białka, czyli mięso z kurczaka, indyka, chudą wołowinę, cielęcinę, jaja oraz ryby (dorsz, pstrąg, sola, mintaj, halibut, morszczuk, sandacz, szczupak, okoń, lin). Nie zapominajmy również o rybach, które powinny zagościć na naszym stole 2-3 razy w tygodniu. Jeżeli unikamy zwierzęcych źródeł białka, to w diecie wątrobowej wskazane jest tofu.

Tłuszcze również stanowią podstawę dobrze zbilansowanej diety. Warto, aby były to nierafinowane oleje roślinne, takie jak oliwa z oliwek, olej lniany, olej kukurydziany, olej z kiełków pszenicy, olej z pestek winogron.

Co można spożywać na diecie wątrobowej?

Jeszcze raz powtórzymy, że dieta wątrobowa powinna zostać ułożona na podstawie naszych indywidualnych tolerancji pokarmowych i zapotrzebowania energetycznego – dlatego też w artykule nie przedstawimy przykładowych jadłospisów. Pod uwagę należy wziąć przede wszystkim nie tylko zdiagnozowaną chorobę wątroby, ale również choroby współistniejące, takie jak np. cukrzyca. Poniżej prezentujemy listy dozwolonych produktów spożywczych występujących w większości jadłospisów diet wątrobowych.

Dieta wątrobowa – dozwolone warzywa

Warzywa wskazane w diecie wątrobowej to:

• ogórki,
• ziemniaki,
• buraki,
• marchew,
• brokuły,
• kapusta,
• rzodkiewka,
• brukselka,
• jarmuż,
• rukola,
• surowa cebula (w zależności od indywidualnej tolerancji),
• dynia,
• cukinia,
  seler (naciowy i korzeniowy),
• fasolka szparagowa,
• pietruszka,
• koper włoski.

Dieta wątrobowa – dozwolone owoce

W diecie wątrobowej zalecane są:

• jabłka,
• truskawki,
• maliny,
• cytryna,
• pomarańcze,
• mandarynki,
• grejpfruty,
• kiwi,
• wiśnie,
• banany,
• morele,
• brzoskwinie,
• jagody,
• borówki,
• porzeczki,
• jeżyny.

Dieta wątrobowa – zalecane produkty zbożowe i produkty mleczne

W naszym jadłospisie nie powinno zabraknąć produktów zbożowych oraz produktów mlecznych, takich jak:

• kasza jaglana,
• kasza jęczmienna,
• ryż,
• komosa ryżowa,
• amarantus,
• płatki owsiane,
• płatki pszenne,
• pieczywo pszenne,
• mleko o niskiej zawartości tłuszczu,
• maślanka, 
• kefir,
• zsiadłe mleko,
• jogurty i sery o niskiej zawartości tłuszczu.

Dieta wątrobowa – zioła i przyprawy

Stosując dietę wątrobową, powinniśmy ograniczyć spożywanie soli. Możemy zastąpić ją natomiast przyprawami oraz ziołami. Wykonujmy również prozdrowotne napary, zamiast wypijać mocną kawę czy herbatę. 

Do ziół i przypraw wspierających pracę wątroby należą:

• ostropest plamisty,
• kurkuma,
• czarnuszka,
• mniszek lekarski,
• rumianek,
• cynamon,
• mięta pieprzowa,
• kminek rzymski,
• oregano,
• bazylia,
• melisa,
• łopian,
• kłącze tataraku.

Sprawdź: Olej z ostropestu – właściwości, zastosowanie, przeciwwskazania 

Produkty przeciwwskazane w diecie wątrobowej

Tak jak wspomnieliśmy wyżej, chcąc zadbać o wątrobę, powinnyśmy wyeliminować z diety produkty o wysokim stopniu przetworzenia, słodycze, fast-foody, gotowe dania typu instant, dania i sosy w słoikach. W jadłospisie niewskazane są również:

• smażona cebula, 
• całe nasiona roślin strączkowych (fasola, soja, groch),
• tłuste mięso,
• tłuste wyroby wędliniarskie,
• niedojrzałe owoce,
• grube kasze,
• ryby tłuste, czyli m.in. łosoś, śledź, węgorz,
• tłusty nabiał,
• majonez,
• chrzan,
• musztarda,
• ostre przyprawy,
• masło klarowane,
• cukier biały i sól,
• napoje energetyczne,
• dosładzane soki i napoje,
• wody smakowe,
• alkohol,
• mocna kawa i herbata.

W przypadku stłuszczenia wątroby zaleca się ograniczenie również owoców o wysokiej wartości indeksu glikemicznego, miodu, suszonych owoców, dżemów, marmolady.

Dieta przy zapaleniu wątroby wyklucza dodatkowo grzyby i surowe warzywa i owoce, zwłaszcza: cebulę, czosnek, kapustę, śliwki, czereśnie, gruszki.
W przypadku encefalopatii dieta wątrobowa powinna zostać opracowana przez specjalistę, czyli dietetyka klinicznego. Jadłospis najczęściej wyklucza większość produktów zbożowych oraz źródeł białka.

 

 

 

Bibliografia

W. Szostak, A. Cichocka, Zasady prawidłowego żywienia chorych w szpitalach. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2011

A. Laughin, Dieta dla wątroby, Wrocław 2017

H. Ciborowska, A. Rudnicka, Dietetyka. Żywienie Zdrowego i Chorego Człowieka, Warszawa 2009

A. Kargulewicz, H. Stankowiak-Kulpa, M. Grzymisławski, Leczenie żywieniowe niealkoholowej stłuszczowniowej choroby wątroby, Nowiny Lekarskie, 2010 (dostęp online) https://docplayer.pl/2964111-Leczenie-zywieniowe-niealkoholowej-stluszczeniowej-choroby-watroby-nutritional-treatment-of-nonalcoholic-fatty-liver-disease.html

https://dietetykanienazarty.pl/b/dieta-watrobowa

https://dietetycy.org.pl/co-jesc-czego-unikac-w-diecie-watrobowej/