Tran – właściwości, działanie, dawkowanie. Jak tran wpływa na zdrowie?

Czy tran jest rzeczywiście zdrowy? Co zawiera i jak oddziałuje na nasz organizm? Czym różni się tran od oleju z wątroby rekina? Kto powinien sięgać po tran i jakie są przeciwwskazania do jego stosowania? Jak go przyjmować? Przeczytaj artykuł, aby poznać odpowiedzi na powyższe pytania.

Tran w kapsułkach

Czym jest tran? 

Tran to koncentrat oleju, który pozyskiwany jest z wątroby dorsza atlantyckiego oraz z innych ryb należących do rodziny dorszowatych. Warto wiedzieć, że nazwą „tran” określane są również inne oleje, np. popularny olej z wątroby rekina czy olej z halibuta, jednak w rzeczywistości nazwa zastrzeżona jest dla olejów produkowanych wyłącznie z gatunków ryb dorszowatych. 

Tran to skoncentrowany olej pozyskiwany najczęściej z wątroby dorsza atlantyckiego. W jego składzie dominują nienasycone kwasy tłuszczowe, a także witamina A i witamina D.

Tran doceniany jest ze względu na swoje prozdrowotne właściwości. W jego składzie dominują nienasycone kwasy tłuszczowe, w tym kwasy z grupy omega-3 oraz omega-6. Na wyróżnienie zasługują również witamina A i witamina D. W niektórych preparatach występuje także witamina E

Witamina A przyczynia się do: 

  • właściwego funkcjonowania układu odpornościowego, 
  • regulowania wzrostu komórek i ich regeneracji, 
  • zwalczania bakterii, 
  • przyspieszenia procesów gojenia się ran, 
  • dobrej kondycji skóry, włosów i paznokci, 
  • prawidłowego procesu widzenia, 
  • funkcjonowania błon komórkowych, 
  • budowy tkanki kostnej. 

Natomiast witamina D m.in.: 

  • wspiera układ odpornościowy,
  • przeciwdziała stanom zapalnym i wykazuje właściwości przeciwcukrzycowe, 
  • wpływa na funkcjonowanie serca i naczyń krwionośnych, 
  • reguluje gospodarkę wapniowo-fosforanową i uczestniczy w procesie wapnienia kości, 
  • reguluje metabolizm.

Tran a olej z wątroby rekina 

Tak jak wspomnieliśmy wyżej, olej z wątroby rekina w rzeczywistości nie powinien występować pod nazwą „tran”. Oba preparaty różnią się przede wszystkim składem. Olej z wątroby rekina zawiera co prawda kwasy tłuszczowe z rodziny omega-3, jednak w znacznie mniejszym stężeniu niż tran. W składzie oleju z rekina dominują alkiloglicerole i skwalen odpowiadające za wzmacnianie układu odpornościowego i wykazujące właściwości przeciwzapalne, przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze. Natomiast nie znajdziemy w nim witaminy A i witaminy D. 

Kto może przyjmować tran? 

Tran zalecany jest dla każdej osoby, której zależy na wsparciu układu odpornościowego i nie ma medycznych przeciwwskazań do przyjmowania preparatów z tranem. Więcej informacji o przeciwwskazaniach przedstawiamy w dalszej części artykułu. 

Po tran powinny sięgać zwłaszcza osoby starsze, młodzież w okresie dojrzewania, dzieci borykające się z osłabioną odpornością oraz osoby, które są w trakcie rekonwalescencji po chorobie. Substancje zawarte w preparatach pozytywnie wpłyną na zdrowie osób sięgających po papierosy, nadużywających alkoholu, prowadzących nieregularny tryb życia czy narażonych na silne działanie stresu

Jakie są właściwości tranu? Wpływ na zdrowie 

Mężczyzna z bólem serca
Tran nie tylko pozytywnie wpływa na naszą odporność, ale także wspiera układ sercowo-naczyniowy

Tran jest bogatym źródłem witamin przyswajalnych w połączeniu z olejami, dzięki czemu skutecznie wspomaga nasze zdrowie. Znany jest przede wszystkim z pozytywnego wpływu, który wywiera na układ odpornościowy

Tran na odporność 

Tran wspomaga pracę układu immunologicznego – szczególnie w sezonie jesienno-zimowym, kiedy jesteśmy narażeni na rozwój infekcji zarówno wirusowych, jak i bakteryjnych. Zawarte w nim kwasy tłuszczowe z rodziny omega-3 są niezbędne do prawidłowego przebiegu procesów metabolicznych oraz hamują reakcje zapalne i reakcje alergiczne. Z kolei witamina A uszczelnia i regeneruje błony śluzowe, dzięki czemu utrudnia przenikanie drobnoustrojów chorobotwórczych. 

Uwaga: Tranu nie powinniśmy stosować podczas antybiotykoterapii. Dlaczego? Zawarte w nim substancje aktywne nie tylko oddziałują wówczas na osłabiony organizm, ale również na bakterie i wirusy chorobotwórcze. 

Tran wpływa na pracę mózgu 

Zawarte w tranie kwasy omega-3 przyczyniają się lepszego funkcjonowania naszego mózgu – poprawiają jego ukrwienie oraz usprawniają przepływ bodźców nerwowych pomiędzy substancją szarą i białą. Badania naukowe wskazują, że kwasy tłuszczowe wpływają na procesy uczenia się i zapamiętywania. Zmniejszają również ryzyko rozwoju choroby Alzheimera oraz demencji starczej. 

Tran a układ nerwowy 

Niedobór kwasów tłuszczowych z rodziny omega-3 nie tylko prowadzi do spadku wydajności pracy mózgu, ale również do rozwoju chorób układu nerwowego. Według badaczy kwasy tłuszczowe omega-3 łagodzą objawy neurologiczne związane z: chorobą afektywną dwubiegunową, depresją, zaburzeniami lękowymi, chorobą Alzheimera. Zwiększone spożycie kwasów omega-3 zawartych w tranie może pomóc w regulacji transmisji dwóch ważnych neuroprzekaźników: serotoniny i dopaminy

Tran a układ krwionośny 

Kwasy z rodziny omega-3 przyczyniają się lepszego funkcjonowania układu sercowo-naczyniowego. Wpływają na obniżenie stężenia trójglicerydów we krwi, a także na obniżenie poziomu „złej” frakcji cholesterolu (LDL) i zwiększenie „dobrej” frakcji (HDL). To z kolei zapobiega tworzeniu się zakrzepów, czyli hamuje rozwój miażdżycy i tym samym również chorób powiązanych z układem sercowo-naczyniowym. Kwasy tłuszczowe obniżają również ciśnienie tętnicze krwi oraz oddziałują na funkcjonowanie śródbłonka naczyniowego. 

Z prac naukowych wynika, że przyjmowanie kwasów omega-3 zmniejsza ryzyko wystąpienia zespołu wieńcowego wśród osób zmagających się z cukrzycą. Warto również wspomnieć, że kwasy omega-3 zapobiegają arytmii serca. Statystyki wskazują, że osoby posiadające wysoki poziom tych kwasów tłuszczowych w organizmie przechodzą zawał dwa razy rzadziej, niż osoby ze stwierdzonym niedoborem kwasów omega-3. 

Z kolei występująca w niektórych preparatach witamina E wzmacnia ściany naczyń krwionośnych i ochrania krwinki czerwone przed ich przedwczesnym rozkładem. 

Tran a ochrona przed nowotworami

Po raz kolejny wspomnimy o prozdrowotnym działaniu kwasów tłuszczowych omega-3 zawartych w tranie. Naukowcy potwierdzają, że przyczyniają się one do zmniejszenia prawdopodobieństwa zachorowania na nowotwory, w szczególności raka jelita grubego, raka piersi, raka jajników. Badania dowodzą również, że tran może zmniejszyć wielkość i liczbę guzków, a także ich skłonność do przerzutów. 

Tran zapobiega chorobom oczu

Witamina A zapobiega rozwojowi chorób oczu, m.in. zwyrodnienia plamki żółtej. Niedobór tej witaminy może skutkować również tzw. kurzą ślepotą, czyli niedowidzeniem o zmierzchu. Wiąże się też z nadmiernych wysychaniem spojówek, pieczeniem oczu czy z owrzodzeniem rogówki. Natomiast kwasy omega-3 są ważnym składnikiem budującym siatkówkę oka. 

Tran a kości 

Tak jak wspomnieliśmy, witamina D wywiera wpływ na gospodarkę wapniowo-fosforanową oraz na siłę komórek mięśniowych. Oznacza to, że ułatwia ona przyswajanie wapnia i fosforu, tym samym oddziałując na prawidłowe kształtowanie się kośćca, a także zębów – dlatego też tran zalecany jest dla dzieci i młodzieży w okresie wzrostu i dojrzewania. Preparaty tranowe wykorzystywane są również w profilaktyce krzywicy, ponieważ spowalniają proces niszczenia tkanek i pobudzają je do regeneracji. U osób starszych tran może natomiast zapobiegać osteoporozie

Uwaga: Powinniśmy wiedzieć, że nadmiar witaminy A w naszym organizmie skutkuje rozrzedzaniem się masy kostnej – tym samym może doprowadzić do osteoporozy. Nie przekraczajmy więc dopuszczalnej dziennej dawki spożycia tranu.

Tran a skóra

Witamina A, witamina D, witamina E oraz kwasy omega-3 są szczególnie ważne dla zdrowia i kondycji naszej skóry. Tran od wewnątrz nadaje naskórkowi promiennego wyglądu oraz walczy ze stanami zapalnymi. Preparaty z tranem są szczególnie zalecane dla kobiet w okresie menopauzalnym ze względu na zapobieganie nadmiernej suchości i rogowaceniu skóry. Tranem w formie płynu możemy smarować drobne rany, podrażnienia, odleżyny oraz odparzenia. 

Zapoznaj się: Tran na skórę i włosy – jakie daje efekty? Zastosowanie zewnętrzne tranu

Tran na odchudzanie 

Według badań, kwasy tłuszczowe omega-3 w naturalny sposób pomagają w zrzuceniu tkanki tłuszczowej – determinują usuwanie złogów tłuszczu, odtłuszczając również serce i wątrobę. Dodatkowo wpływają na szybszą regenerację mięśni po wysiłku fizycznym. 

Zobacz: Czy można stosować tran w ciąży? Sprawdzamy

Jakie są przeciwwskazania do stosowania tranu? 

Kobieta trzymająca kapsułki tranu
Tranu nie powinny stosować m.in. osoby przyjmujące leki przeciwzakrzepowe oraz inne preparaty zawierające witaminę A i witaminę D

Warto wiedzieć, że tran wchodzi w niepożądane interakcje z lekami przeciwzakrzepowymi. Wynika to z tego, że kwasy z grupy omega-3 mogą nasilać działanie farmaceutyków oraz wydłużać czas krzepnięcia krwi. Nie powinny stosować go osoby zmagające się z: kamicą nerkową, sarkoidozą, hiperkalcemią. 

Tranu nie łączymy z innymi preparatami, które zawierają witaminę A lub witaminę D, ponieważ może to skutkować przedawkowaniem. 

Tranu nie powinny stosować: osoby przyjmujące leki przeciwzakrzepowe, osoby borykające się z kamicą nerkową, hiperkalcemią, sarkoidozą oraz dzieci poniżej drugiego roku życia. 

Tranu nie powinny przyjmować również dzieci poniżej 2. roku życia. W przypadku starszych dzieci rozpoczęcie kuracji tranem najlepiej skonsultować z lekarzem. Kwasy omega-3 zawarte w tranie będą naturalnie wspierać rozwój dziecka – przede wszystkim rozwój wzroku, układu nerwowego i układu krwionośnego – a witaminy A i D wpłyną na odporność. 

Przekraczanie zalecanej dziennej dawki spożycia tranu może skutkować poważnymi objawami związanymi z przedawkowaniem witaminy A: 

  • bólami głowy, mięśni, stawów, 
  • świądem lub żółtym zabarwieniem skóry,
  • brakiem apetytu, 
  • wielomoczem, 
  • wzrostem masy ciała,
  • nudnościami i wymiotami,
  • powiększeniem wątroby i zaburzeniami jej pracy,
  • zaburzeniami pracy serca, 
  • światłowstrętem,
  • zaburzeniami neurologicznymi. 

Tran a ciąża 

Mimo że tran zawiera kwasy tłuszcze z rodziny omega-3, które pozytywnie wpływają na zdrowie przyszłej mamy, to w większości przypadków nie jest on zalecany dla kobiet w ciąży. Dlaczego? Wynika to z ryzyka nieświadomego przedawkowania witaminy A, która zawarta jest w preparatach tranowych.

Przyjmowanie tranu nie jest zalecane dla kobiet w ciąży ze względu na ryzyko przedawkowania witaminy A. 

W okresie ciąży powinno się przede wszystkim zwrócić uwagę na jadłospis i stosowane suplementy diety, ponieważ nadmiar m.in. witaminy A może doprowadzić do poważnych konsekwencji i stanowić zagrożenie dla rozwijającego się dziecka – wiąże się z wadami wrodzonymi płodu. O rozpoczęciu kuracji tranem zawsze powinien zadecydować lekarz prowadzący ciążę. 

Dawkowanie tranu 

Wybierając tran, powinniśmy przede wszystkim zwrócić uwagę na jego skład i zawartość składników aktywnych. W jednej kapsułce oleju może występować do 1250 IU witaminy A oraz do 125 IU witaminy D3. Natomiast referencyjne normy spożycia dla osoby dorosłej wynoszą: 800 IU dla witaminy A i 200 IU dla witaminy D3. 

Dawkowanie tranu powinno odbywać się według zaleceń producenta, ponieważ preparaty mogą różnić się składem i poziomem skoncentrowania. Standardowo zaleca się dzienne stosowanie jednej łyżeczki (5 mililitrów) tranu w formie płynnej lub 2 kapsułek. 

Czy tran można przyjmować przez cały rok?

Przyjmowanie tranu szczególnie zalecane jest w okresie jesienno-zimowym, kiedy wzrasta ryzyko zachorowania na infekcje. Specjaliści natomiast rekomendują odstawienie preparatów tranowych w okresie letnim. Wynika to ze wzmożonej produkcji witaminy D pod wpływem promieniowania słonecznego. Jeżeli będziemy dodatkowo przyjmować tran, to może skutkować to przedawkowaniem witaminy D. 

Uwaga: Niektóre osoby mogą spożywać tran przez cały rok, szczególnie w sytuacji niedoboru witaminy D. O stosowaniu kuracji w porze letniej powinien jednak zadecydować lekarz. 

Jaka postać tranu jest najlepsza? 

Tran w kapsułkach
Najczętniej wybieraną postacią tranu są kapsułki. Najlepiej przyjmować je w trakcie posiłku

Tran występuje przede wszystkim w postaci gęstego płynu oraz kapsułek. Tran w formie płynu przede wszystkim charakteryzuje się intensywnym zapachem oraz dość cierpkim smakiem. Podczas zakupu powinniśmy zwrócić szczególną uwagę na to, w jaki sposób jest on pakowany oraz przechowywany, ponieważ zawarte w nim składniki aktywne mogą ulegać utlenianiu na skutek kontaktu z promieniami słonecznymi. Pamiętajmy o tym również podczas przechowywania tranu w naszym domu – warto trzymać go w lodówce lub w innym chłodnym i nienasłonecznionym miejscu. 

Uwaga: Tran w formie płynnej należy spożyć maksymalnie w ciągu sześciu tygodni od otwarcia butelki. 

Problemów z przechowywaniem unikniemy, jeżeli wybierzemy tran w kapsułkach. To rozwiązanie jest polecane szczególnie dla osób, które nie przepadają za specyficznym smakiem tranu w płynie ani za jego oleistą konsystencją. 

Uwaga: Kapsułki tranu najlepiej przyjmować podczas posiłków. 

Z kolei tran przeznaczony dla dzieci możemy zakupić w formie tradycyjnych kapsułek, smakowych syropów, a nawet żelków. 

W aptekach dostępna jest również tzw. maść tranowa, która stosowana jest na problemy skórne. Zawartość witaminy E sprawia, że maść nawilża naskórek, a także łagodzi stany zapalne. 

Zaburzenia we wchłanianiu tranu 

Zaburzenia we wchłanianiu tranu mogą wynikać z nieprawidłowości w wydzielaniu żółci lub być powiązane z usunięciem pęcherzyka żółciowego. Wówczas kwadrans przed spożyciem tranu zaleca się wypicie naparu z ziół żółciopędnych, np. z kocanki piaskowej lub z bylicy bożego drzewka. 

Przepis na napar z kwiatów kocanki: Jedną łyżkę suszonych kwiatów kocanki zalewamy szklanką wrzącej wody. Całość parzymy pod przykryciem przez około 15 minut. Na końcu przecedzamy. Napar spożywamy w dawce po pół szklanki. 

Przepis na napar z bylicy bożego drzewka: Jedną lub dwie łyżeczki ziela zalewamy szklanką wrzącej wody. Następnie pozostawiamy do naciągnięcia na 10 minut i przecedzamy. 

Tran a inne składniki prozdrowotne

Tran w formie płynnej możemy połączyć z innymi składnikami w celu wzmocnienia prozdrowotnego działania. Wypróbujmy mieszanki: tran i sok z rokitnika lub tran i olej z orzechów włoskich. 

Sok z rokitnika uważany jest za jedno z najbogatszych źródeł witaminy C. W połączeniu z tranem otrzymamy więc produkt przede wszystkim naturalnie wzmacniający nasz układ odpornościowy. Sok dodatkowo zamaskuje charakterystyczny smak tranu. Wystarczy, że do soku z rokitnika dodamy łyżkę stołową tranu. Miksturę możemy wypijać maksymalnie dwa razy dziennie i stosujemy ją przez okres minimum 3 tygodni. 

Z kolei połączenie tranu z olejem z orzechów włoskich zapewni nam wystarczającą dzienną dawkę zarówno witaminy A, jak i witaminy D3. W równych proporcjach mieszamy ze sobą tran i olej, a całość przyjmujemy w trakcie posiłków. 

 

 

 

Bibliografia 

I. Wawer, K. Błecha, Rola suplementów diety, dietetycznych środków spożywczych specjalnego przeznaczenia medycznego, żywności funkcjonalnej oraz leków roślinnych, Bonimed, 2011

Z. Zdrojewicz, M. Adamek, A. Machelski, E. Wójcik E, Wpływ kwasów tłuszczowych (omega) zawartych w rybach na organizm człowieka, Medycyna Rodzinna, 2015

K. Marciniak-Łukasiak, Rola i znaczenie kwasów tłuszczowych omega-3, Żywność. Nauka. Technologia. Jakość, 2011

E. Materac, Z. Marczyński, K. H. Bodek, Rola kwasów tłuszczowych omega-3 i omega-6 w organizmie człowieka, Bromatologia i Chemia Toksykologiczna XLV, 2013 (dostęp online) https://ptfarm.pl/pub/File/Bromatologia/2013/2/BR%202-2013%20-%20s.%20225-233.pdf

K. Krawczyk. J. Rybakowski, Zastosowanie kwasów tłuszczowych omega-3 w leczeniu depresji, Farmakoterapia w psychiatrii i neurologii, 2007 

R. Szymańska, B. Nowicka, J. Kruk, Witamina E – metabolizm i funkcje, Kosmos. Problemy Nauk Biologicznych tom 58 nr 1-2, 2009 (dostęp online) https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/bitstream/handle/item/60789/szymanska_nowicka_kruk_witamina_e_metabolizm_i_funkcje_2009.pdf?sequence=1&isAllowed=y

A. Zaborska, J. Król, A. Brodziak, Witamina A – funkcje i znaczenie dla człowieka, Przemysł Spożywczy, 2015

red. J. Gawęcki, Witaminy, Katedra Higieny Żywienia Człowieka, Poznań 2000