Czym jest serotonina i co ją wyróżnia?
Serotonina to jednocześnie hormon tkankowy i neuroprzekaźnik w ośrodkowym układzie nerwowym. Potocznie nazywany jest „hormonem szczęścia” – całkiem zresztą słusznie, ma bowiem istotny wpływ na nastrój i samopoczucie każdego z nas. Na tym nie kończą się jednak zadania, jakie pełni serotonina.
Działanie serotoniny w organizmie człowieka jest wieloaspektowe i dość złożone, co wyróżnia ją na tle innych neurotransmiterów. Choć serotonina odgrywa istotną rolę w kontekście zdrowia psychicznego, pełni co najmniej kilka, równie ważnych funkcji i ról.
Serotonina to hormon tkankowy oraz neuroprzekaźnik. Najczęściej określana jest jako „hormon szczęścia”.
Największa ilość tego związku chemicznego znajduje się bowiem… w układzie pokarmowym. Ponadto, mężczyźni posiadają około 20-30% mniej serotoniny w swoim organizmie niż kobiety, a największy jej poziom odnotowuje się u noworodków. Co ciekawe, serotonina występuje nie tylko w ludzkim organizmie, ale także w pokrzywie i bananach.
Gdzie i w jaki sposób produkowana jest serotonina?
Serotonina powstaje w dwuetapowym procesie przemian L-tryptofanu. Jest to aminokwas pochodzenia egzogennego, co oznacza, że nie powstaje samodzielnie w organizmie, a musi być mu stale dostarczany z pożywieniem. Łatwo więc wywnioskować, że do produkcji serotoniny każdemu z nas niezbędna jest dieta bogata w tryptofan.
Serotonina jest produkowana w kilku miejscach w organizmie:
- w układzie pokarmowym – w komórkach chromatofilnych w błonie śluzowej jelit,
- w ośrodkowym układzie nerwowym – w podwzgórzu, przez jądra szwu oraz przez gruczoł dokrewny, jakim jest szyszynka.
W kontekście powstawania i produkcji serotoniny ważną rolę odgrywają również trombocyty, czyli płytki krwi, które w prawdzie nie mogą syntetyzować serotoniny, ale wychwytują ją i magazynują.
Ponadto, serotonina bardzo powoli przekracza tzw. barierę krew-mózg (BBB). Bariera ta ma za zadanie chronić tkankę nerwową przed potencjalnie szkodliwymi substancjami, takimi jak wirusy czy bakterie, które mogłyby dostać się do ludzkiego mózgu przez krew.
Serotonina produkowana i wydzielana w układzie pokarmowym nie może tak po prostu przedostać się do mózgu. Dużo łatwiej i sprawniej barierę pokonuje prekursor serotoniny, czyli wspomniany już tryptofan.
Jaką rolę w organizmie odgrywa serotonina?
Serotonina pełni niezwykle ważne funkcje w organizmie każdego człowieka. Działa za pośrednictwem receptorów, które zlokalizowane są w różnych miejscach – w układzie pokarmowym, w płytkach krwi i w ośrodkowym układzie nerwowym.
Podstawową funkcją serotoniny, jako neuroprzekaźnika, jest przesyłanie impulsów pomiędzy komórkami nerwowymi. Jak jednak dowiodły wieloletnie badania naukowe nad rolą tego związku chemicznego w organizmie człowieka, „hormon szczęścia” reguluje i kontroluje także inne aspekty naszego funkcjonowania.
Funkcje serotoniny:
- reguluje apetyt,
- utrzymuje równowagę pomiędzy temperaturą ciała i oddechem,
- reguluje ciśnienie krwi oraz jej krzepliwość,
- wpływa na potrzeby seksualne i zachowania impulsywne,
- kontroluje nastrój i samopoczucie,
- wpływa na koncentrację i pamięć oraz proces uczenia się,
- wpływa na ośrodek regulujący odczuwanie bólu,
- normuje cykl menstruacyjny u kobiet,
- reguluje prace jelit, ich motorykę i funkcję wydzielniczą,
- reguluje ośrodek snu i czuwania oraz kontroluje proces zasypiania.
Warto wspomnieć, że po zmroku serotonina, pod wpływem braku światła słonecznego, przekształcana jest przez organizm w melatoninę, czyli hormon snu – to jeden z przykładów jej skomplikowanego i wyspecjalizowanego działania.
Serotonina reguluje nasz apetyt, kontroluje nastrój i samopoczucie, determinuje prawidłowy cykl menstruacyjny u kobiet. Pod wpływem braku światła serotonina przekształcana jest w melatoninę, czyli hormon snu.
Łatwo domyślić się, jak wiele funkcji ulegnie zaburzeniu, gdy poziom serotoniny w organizmie stanie się zbyt wysoki lub zbyt niski. Jeśli jest optymalny, to jesteśmy szczęśliwi, skoncentrowani, spokojni i skupieni. Dobrze śpimy, rzadko odczuwamy niepokój i charakteryzuje nas stabilność emocjonalna. Co się jednak dzieje, gdy stężenie serotoniny nadmiernie rośnie lub spada?
Sprawdź: Zioła na podniesienie poziomu serotoniny i poprawę nastroju
Jakie są skutki niedoboru serotoniny w organizmie?
Obniżony poziom serotoniny w organizmie skutkuje zakłóceniami w pracy komórek nerwowych. Zaburzeniu ulegają zarówno ośrodki w mózgu, jak i w ciele. Niedobór serotoniny powoduje pogorszenie się i problemy w funkcjonowaniu wielu ważnych dla zdrowia mechanizmów.
Jak objawia się niedobór serotoniny w organizmie? Skutkami niskiego stężenia tego neuroprzekaźnika są:
- trudności w zasypianiu lub inne zaburzenia snu,
- zwiększony apetyt na słodycze i cukry proste,
- niepokój i rozdrażnienie,
- trudności z pamięcią i koncentracją,
- napady agresji,
- uporczywe migreny,
- zwiększona wrażliwość na ból,
- spadek energii i uczucie zmęczenia,
- zaburzenia w pracy układu pokarmowego,
- obniżony nastrój i złe samopoczucie.
Długotrwały niedobór serotoniny w organizmie sprzyja powstawaniu problemów natury psychologicznej, takich jak: depresja, zaburzenia lękowe, obsesja. Niedobór serotoniny może odpowiadać również za bezsenność i chroniczne zmęczenie.
Niedobór serotoniny może być powiązany z: depresją, zaburzeniami lękowymi, bezsennością, chronicznym zmęczeniem, obniżeniem naszej samooceny.
Niski poziom serotoniny przekłada się na obniżoną samoocenę i poczucie własnej wartości. Zaobserwować można także charakterystyczną niezdolność i nieumiejętność do cieszenia się z rzeczy, które niegdyś sprawiały radość i szczęście.
Przeczytaj: Oksytocyna a miłość – kiedy się wydziela i jak działa?
Jakie są skutki nadmiaru serotoniny?
Nie tylko niedobór serotoniny jest niebezpieczny dla zdrowia – również jej nadmiar może bardzo niekorzystnie wpłynąć na funkcjonowanie naszego organizmu.
Jak objawia się nadmiar serotoniny w organizmie? Do skutków należą:
- zaburzenia snu,
- sztywność mięśni,
- halucynacje,
- gwałtowne wahania nastroju,
- obniżenie odczuwania strachu i zazdrości,
- nudności i wymioty,
- uporczywe bóle głowy,
- rozszerzone źrenice i podniesione ciśnienie krwi,
- wyższa temperatura ciała,
- niepokój,
- drgawki,
- tachykardia.
Nadmiar serotoniny często powodowany jest przez rakowiaki – guzy występujące m.in. w jelicie cienkim, trzustce, okrężnicy czy wyrostku robaczkowym. Zbyt wysoki poziom serotoniny zauważono także u osób chorych na schizofrenię.
Warto dodać, że nadmierne stężenie serotoniny wynikać może z zespołu serotoninowego, który bywa bardzo niebezpieczny zarówno dla zdrowia, jak i życia.
Zapoznaj się: Serotonina a przedwczesny wytrysk – działanie i skutki uboczne
Czym jest zespół serotoninowy i co go powoduje?
Zespół serotoninowy to stan, w którym stężenie serotoniny w ciele jest o wiele za duże, niż wymaga tego organizm. Zespół serotoninowy może wystąpić u dzieci, kobiet i mężczyzn, bez względu na wiek. Powodowany jest zazwyczaj przedawkowaniem pewnych leków lub środków psychoaktywnych.
Zespół serotoninowy najczęściej bowiem wywołuje się przez jednoczesne przyjmowanie kilku leków o takim samym działaniu – w tym przypadku zwiększających poziom serotoniny. Ten nieprzyjemny stan może pojawić się także u osób, które od bardzo długiego czasu przyjmują leki z grupy SSRI lub MAO, stosowane m.in. przy depresji, zaburzeniach lękowych, PTSD czy fobii społecznej.
Zespół serotoninowy występuje przy zbyt dużym stężeniu serotoniny w organizmie. Najczęściej dochodzi do niego poprzez przedawowanie leków lub środków psychoaktywnych.
Zespół serotoninowy może pojawić się także po przedawkowaniu leków przeciwbólowych (tramadol), przeciwmigrenowych (tryptany), przeciwwymiotnych, a także leków na kaszel (dekstrometorfan).
Narkotykami, które bywają odpowiedzialne za zespół serotoninowy, są amfetamina, LSD, kokaina i ecstasy, czyli substancje psychoaktywne, które powodują szybką i bardzo intensywną produkcję serotoniny w organizmie.
Jak objawia się zespół serotoninowy i czym grozi?
Zespół serotoninowy objawia się m.in. dreszczami, biegunką, mdłościami, potliwością, szybkim biciem serca, nagłym wzrostem temperatury ciała, wzrostem ciśnienia tętniczego krwi. Stan ten charakteryzuje się również omamami, niepokojem, nadmiernym pobudzeniem oraz hipomanią, czyli m.in. nadmiernie i niezdrowo podwyższonym nastrojem.
Zespół serotoninowy, niezdiagnozowany i nieleczony, może doprowadzić do śpiączki, niewydolności nerek, kwasicy metabolicznej, zespół rozsianego wykrzepienia wewnątrznaczyniowego (DIC), napadów drgawek.
W przypadku zaobserwowania objawów nadmiernego stężenia i aktywności serotoniny w organizmie, konieczna jest szybka reakcja i zastosowanie leczenia – niekiedy nawet na oddziale intensywnej terapii.
Jak naturalnie zwiększyć poziom serotoniny?
Zastanawiasz się, czy to możliwe, by w naturalny i bezpieczny sposób zwiększyć poziom „hormonu szczęścia”? Aby utrzymać neurony serotoninergiczne w dobrej formie, zacznij prowadzić higieniczny tryb życia. Wystarczy, że zastosujesz się do kilku prostych zasad. Oto one:
- zadbaj o odpowiednią ilość odpoczynku oraz snu,
- bądź w ruchu i nie zapominaj o codziennej aktywności fizycznej,
- korzystaj z ładnej pogody i przebywaj na słońcu,
- stosuj zbilansowaną i bogatą w tryptofan dietę serotoninową.
Produkty bogate w tryptofan to zarówno te pochodzenia roślinnego, jak i zwierzęcego. W swoim jadłospisie stawiaj m.in. na białko i węglowodany złożone.
W zwiększeniu poziomu serotoniny pomogą: odpowiednia dieta, dbałość o sen i odpoczynek, przebywanie na słońcu.
Wprowadź do diety brokuł i kalafior, płatki owsiane, banany, pestki dyni, orzechy, ryby i mięso drobiowe, mięso wołowe i wieprzowe, jajka, mleko i przetwory mleczne, nasiona słonecznika i sezamu oraz szpinak. Pamiętaj, jak bardzo produkcja serotoniny w Twoim organizmie jest zależna od tego, co jesz.
Czy serotonina leczy depresje?
Jedna z teorii dotyczących genezy depresji, upatruje jej przyczyn w zaburzeniach stężenia różnych neuroprzekaźników w mózgu – w tym serotoniny. W odpowiedzi na te założenia, popularną grupę leków przeciwdepresyjnych stały się tzw. selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (w skrócie SSRI), które wpływają właśnie na poziom i ilość serotoniny w mózgu chorego.
Działanie leków z grupy SSRI polega na hamowaniu reabsorpcji serotoniny przez neurony w mózgu. Reabsorpcja, czyli wychwyt zwrotny, to mechanizm, który pozwala na ponowne wykorzystanie neuroprzekaźnika przez neuron. Jego hamowanie powoduje natomiast, że stężenie neuroprzekaźnika (w tym przypadku serotoniny) wzrasta, a odpowiednie receptory ulegają silniejszemu pobudzeniu.
Mechanizm działania leków z grupy SSRI powoduje zatem wzrost poziomu serotoniny w mózgu, co naturalnie wiąże się z poprawą nastroju, lepszym snem, zmniejszeniem poziomu lęku i niepokoju na co dzień.
Systematyczne stosowanie przez chorego selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny w dłuższej perspektywie pozwala na uregulowanie poziomu serotoniny w układzie nerwowym.
Najczęściej stosowanymi lekami z grupy SSRI są:
- fluoksetyna,
- citalopram,
- fluwoksamina,
- paroksetyna,
- sertralina.
Bibliografia
S. Krzymiński, E. Piotrowska, M. Czekaj, Zespół serotoninowy – opis przypadku z odniesieniem do przypadków z piśmiennictwa, Postępy Psychiatrii i Neurologii 19(4), 2010 (dostęp online) http://ppn.ipin.edu.pl/aktualne/2010/4/IPiN_PPiN_-_4-2010_v3_PRESS_Calosc.pdf#page=55
M. Krasowska, Farmakodynamiczne interakcje inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI), Farmacja Polska 65(6), 2009 (dostęp online) https://www.ptfarm.pl/pub/File/FP/6_2009/02__farmakodynamiczne_interakcje.pdf
https://www.hellozdrowie.pl/serotonina-co-to-jest-czym-grozi-jej-niedobor/
