Jakie są główne założenia terapii poznawczo-behawioralnej?
Terapia poznawczo-behawioralna (z ang. CBT - Cognitive-Behavioral Therapy) opiera się na założeniu, że nasze schematy myślowe, wykształcone pod wpływem dotychczasowych doświadczeń, znacząco wpływają na to, w jaki sposób odbieramy rzeczywistość wokół nas. Natomiast ta osobista interpretacja wiąże się z konkretnymi zachowaniami, które przejawiamy wskutek tych myśli oraz wpływa na odczuwane przez nas emocje. Niestety, często błędne interpretowanie świata, doświadczanych sytuacji czy otaczających nas ludzi prowadzi do cierpienia psychicznego, lęku lub obniżonego nastroju.
Aby lepiej zrozumieć sedno terapii poznawczo-behawioralnej, warto zauważyć, jak przez odmienne interpretowanie świata, często dochodzi do wręcz kuriozalnych sytuacji. To samo wydarzenie bądź zachowanie zostaje zrozumiane i odebrane w całkowicie odmienny sposób przez różnych ludzi. Przykładem jest tutaj np. agorafobia. Osoby borykające się z nią, są przekonane, że w otwartych przestrzeniach grozi im śmiertelne niebezpieczeństwo. Skutkuje to zamknięciem się przez nich w domu i izolacją od świata zewnętrznego.
Niestety, rzadko zdajemy sobie sprawę, że schematy myślowe i przekonania na temat świata i ludzi można zmienić. Zmienić można także wiążące się z nimi dysfunkcyjne reakcje na doświadczane wydarzenia. W ten sposób codzienne życie pacjentów staje się o wiele bardziej komfortowe i znacząco podnosi się jego jakość, a także subiektywne poczucie satysfakcji.
Na czym polega terapia poznawczo-behawioralna?
Terapia poznawczo-behawioralna to sposób postępowania terapeutycznego, w którym udział biorą certyfikowany psychoterapeuta oraz pacjent zgłaszający konkretne dolegliwości i problemy w życiu osobistym bądź zawodowym – warto zaznaczyć, że nie zawsze są to choroby psychiczne.
Terapia poznawczo-behawioralna polega na stopniowej i świadomej zmianie sposobu myślenia pacjenta na temat otaczającego go świata i ludzi – stanowi to aspekt poznawczy terapii. Terapeuta wraz z pacjentem pozbywają się nieefektywnych i krzywdzących sposobów interpretowania, by w ich miejsce umieścić bardziej przyjazne i zgodne z prawdą sposoby rozumienia i odbierania rzeczywistości.
Modyfikacji podlegają również wyuczone sposoby reagowania na dane sytuacje oraz zachowania pacjenta w obliczu pojawiających się nawykowych myśli lub przekonań. To z kolei stanowi aspekt behawioralny terapii.
Dzięki terapii pacjent stopniowo odrzuca dotychczasowe sposoby działania, stare metody rozumienia zaistniałych wydarzeń i z pomocą terapeuty próbuje nowych oraz bardziej adaptacyjnych interpretacji i reakcji na bodźce.
Terapia poznawczo-behawioralna polega na stopniowej i świadomej zmianie sposobu myślenia pacjenta na temat otaczającego go świata i ludzi. Modyfikacji podlegają również wyuczone sposoby reagowania na dane sytuacje oraz zachowania pacjenta w obliczu pojawiających się nawykowych myśli lub przekonań.
W toku postępowania terapeutycznego wykorzystywane są rozmaite techniki i ćwiczenia do wykonywania przez pacjenta. Może on także otrzymywać zadania domowe i zalecenia, aby pracować nad swoim rozwojem i zmianą nie tylko w czasie trwania sesji terapeutycznej.
Terapia poznawczo-behawioralna jest więc, w przeciwieństwie do stereotypowych wyobrażeń na temat psychoterapii, procesem bardzo aktywnym, w którym czynnie uczestniczą zarówno terapeuta, jak i pacjent.
Sprawdź: Terapia poznawczo-behawioralna a terapia psychodynamiczna. Jakie są różnice?
Jakie techniki wykorzystywane są w terapii poznawczo-behawioralnej?
W terapii poznawczo-behawioralnej stosowanych jest bardzo wiele technik i metod terapeutycznych. Wiele z nich dedykowanych jest konkretnemu zaburzeniu, jak np. systematyczna desensytyzacja powstała z myślą o osobach cierpiących na lęk i specyficzne fobie.
Systematyczna desensytyzacja polega na stopniowym oswajaniu pacjenta z obiektem stanowiącym źródło lęku. Dzięki terapii pacjent może zmierzyć się ze swoją fobią w bezpiecznych warunkach i systematycznie odkrywać, że obiekt stanowiący dla niego źródło lęku, nie jest wcale śmiertelnym zagrożeniem tak, jak przez długi czas sobie wyobrażał.
Pacjenci często dostają zalecenia prowadzenia dzienniczka emocji i uczuć. Pomiędzy sesjami terapeutycznymi prowadzą obserwacje odczuwanych przez siebie emocji, a następnie notują je i sprawdzają, w jakich okolicznościach ich doznali. Technika ta bardzo pomaga w budowaniu samoświadomości swoich odczuć, a także pozwala pacjentowi na analizę tego, co i w jakich warunkach wywołuje u niego konkretne uczucie czy wrażenie, aktywuje stary schemat myślowy.
Do technik wykorzystywanych w terapii poznawczo-behawioralnej należą: systematyczna desensytyzacja, dzienniczek emocji i uczuć, technika odwrażliwiania, dialog sokratejski, technika skalowania.
Dla osób uzależnionych bardzo przydatna okazuje się natomiast technika odwrażliwiania. Polega na skutecznym wspieraniu pacjenta w nauce tego, jak reagować na bodźce, których chciałby unikać, ale często to niemożliwe (alkohol, tytoń).
Popularną i bardzo często stosowaną techniką terapii poznawczo-behawioralnej, jest dialog sokratejski. Stanowi on specyficzny sposób prowadzenia rozmowy i zadawania pytań przez terapeutę. Technika ta ma za zadanie doprowadzić pacjenta do samodzielnego znalezienia odpowiedzi na nurtujące pytania, zweryfikować jego przekonania i sposoby myślenia oraz doprowadzić go do własnej interpretacji i rozumienia danych wydarzeń czy sytuacji.
Na terapii poznawczo-behawioralnej wykorzystuje się także technikę skalowania, która polega na określaniu przez pacjenta natężenia swoich emocji na subiektywnej skali, np. 1-10. Dzięki temu może on kontrolować np. poziom lęku i sprawdzać, jak wraz z upływem czasu, dana emocja traci na sile.
Zapoznaj się: Psychoterapia grupowa – dla kogo? Korzyści terapii grupowej
Kiedy terapia poznawczo-behawioralna będzie najskuteczniejsza?
Aby terapia poznawczo-behawioralna była skuteczna i dawała oczekiwane rezultaty, muszą zostać spełnione pewne warunki. Bez nich o wiele trudniej w terapii o pożądane efekty i poprawę zdrowia pacjenta.
Warto pamiętać, że powodzenie postępowania terapeutycznego zależy nie tylko od doświadczenia i umiejętności psychoterapeuty, ale także od nastawienia i pracy własnej pacjenta.
Terapia poznawczo-behawioralna da najlepsze efekty, gdy:
- pacjent w pełni zaangażuje się w proces terapeutyczny oraz będzie postępował zgodnie z zaleceniami terapeuty,
- terapeuta i pacjent będą aktywnie współpracować ze sobą, rozwijając przy tym swoją relację, która także stanowi ważny czynnik leczący w psychoterapii,
- uczęszczanie na terapię będzie systematyczne i pozbawione długich przerw pomiędzy spotkaniami,
- na początku terapii zostaną jasno określone cele postępowania terapeutycznego oraz sposoby ich weryfikacji,
- terapia poznawczo-behawioralna będzie stanowiła adekwatną odpowiedź na problemy, z którymi boryka się pacjent.
Zwłaszcza ostatni z powyższych punktów jest niezmiernie ważny dla powodzenia terapii poznawczo-behawioralnej. Bowiem, aby dawała ona oczekiwane rezultaty, powinna być zastosowana w problemach i zaburzeniach, w których naukowo udowodniono jej skuteczność. Co warte podkreślenia, nie są to jedynie zaburzenia i choroby psychiczne.
Przeczytaj: Terapia skoncentrowana na rozwiązaniach – dla kogo i na czym polega?
Komu dedykowana jest terapia poznawczo-behawioralna?
Terapia poznawczo-behawioralna przeznaczona jest głównie dla osób zmagających się w życiu codziennym z różnego rodzaju zaburzeniami psychicznymi. Należą do nich:
- zaburzenia bazujące na lęku: fobia społeczne, fobie specyficzne, napady lęku, lęk wolno płynący,
- zaburzenia obsesyjno-kompulsywne,
- zaburzenia odżywiania: anoreksja, bulimia,
- zaburzenia nastroju: depresja, dystymia, choroba afektywna dwubiegunowa,
- zaburzenia osobowości,
- zaburzenia seksualne,
- przewlekły stres i problemy ze snem,
- zaburzenia hipochondryczne,
- schizofrenia,
- zespół stresu pourazowego.
Terapię poznawczo-behawioralną wykorzystuje się także w przypadku trudności w relacjach z drugim człowiekiem, niskiej samooceny i zaniżonego poczucia własnej wartości lub w sytuacjach kryzysowych, takich jak śmierć bliskiej osoby, rozpad rodziny, rozwód, choroba czy inne, obciążające człowieka sytuacje losowe.
Na terapię poznawczo-behawioralną decydują się także osoby, które pomimo chęci, nie potrafią jasno określić, dlaczego nie czują satysfakcji w życiu i co sprawia, że odczuwają psychiczne cierpienie lub dyskomfort.
Jak więc łatwo wywnioskować, postępowanie terapeutyczne w nurcie poznawczo-behawioralnym stanowi odpowiedź na bardzo wiele trudności doświadczanych na co dzień. Stąd także wynika niesłabnąca popularność tego postępowania terapeutycznego.
Przeczytaj: Leczenie stresu – jak wygląda terapia?
Ile trwa terapia poznawczo-behawioralna?
Gdy postanowimy zestawić terapię poznawczo-behawioralną z innymi metodami leczenia, okaże się, że jest ona nie tylko bardzo uniwersalną formą pomocy, ale charakteryzuje się także krótkoterminowością.
Terapia poznawczo-behawioralna charakteryzuje się krótkoterminowością – trwa zazwyczaj kilka miesięcy.
Dzięki zorientowaniu na cel i efekty terapia poznawczo-behawioralna trwa zazwyczaj kilka miesięcy. Choć jest to kwestia bardzo indywidualna i zależna od wielu czynników, nie da się ukryć, że w porównaniu z np. terapią psychodynamiczną, trwa ona o wiele krócej, a rezultaty jej stosowania są odczuwane przez pacjentów po stosunkowo krótkim czasie.
Kto stworzył i opracował terapię poznawczo-behawioralną?
Terapia poznawczo-behawioralna została stworzona i opracowana przez amerykańskiego psychiatrę, Aarona Becka. Początkowo, wykorzystywano ją przede wszystkim w leczeniu depresji. Beck odkrył, że człowiek bardzo często w toku swojego życia, poprzez doświadczenia, wytwarza niekorzystne i błędne sposoby interpretowania rzeczywistości.
Postanowiono więc rozpocząć pracę nad przekonaniami i głęboko zakorzenionymi sposobami rozumowania i reagowania pacjentów z depresją. Zaczęło przynosić to zaskakująco dobre rezultaty, w postaci odmienionego zachowania pacjentów i odmiennych emocji, których zaczęli doświadczać. Zadziałało to na zasadzie domina – inne zachowania i sposoby interpretowania rzeczywistości niosły za sobą także inne emocje i uczucia, których doświadczali pacjenci.
Terapię w nucie poznawczo-behawioralnym dość szybko przeniesiono na grunt innych zaburzeń psychicznych. Zaczęto wykorzystywać ją także w problemach natury psychologicznej, które nie wiązały się z żadną jednostką chorobową, potrafiły jednak znacząco obniżać jakość życia pacjentów. W ten sposób terapia poznawczo-behawioralna zyskiwała coraz więcej zastosowań, a jej skuteczność można było badać naukowo i sprawdzać.
Dowiedz się więcej: Psychoterapia psychoanalityczna – cele i przebieg
Czy terapia poznawczo-behawioralnej jest skuteczna?
Terapia poznawczo-behawioralna została bardzo dokładnie przebadana przez naukowców pod kątem swojej skuteczności. Rzetelnie przeprowadzane postępowania sprawdzające jej wyniki i efekty, potwierdziły leczące właściwości terapii poznawczo-behawioralnej i – co ważne – długotrwałą, pozytywną zmianę w życiu pacjentów, którzy skorzystali z takiej formy pomocy.
Jest to jedna z metod postępowania terapeutycznego, której możliwości zostały najlepiej sprawdzone i dowiedzione naukowo. Niestety, nie można powiedzieć tego o innych metodach psychoterapii, w których o wiele trudniej o takie doniesienia.
Terapia poznawczo-behawioralna jest jedną z metod postępowania terapeutycznego, której możliwości zostały najlepiej sprawdzone i dowiedzione naukowo.
Z tego też powodu, terapia w nucie poznawczo-behawioralnym jest jedną z najchętniej wybieranych postępowań terapeutycznych zarówno przez pacjentów, jak i lekarzy. Oczywiście, wpływ na to ma także czas jej trwania.
Bibliografia
A. Popiel, E. Pragłowska, Psychoterapia poznawczobehawioralna — praktyka oparta na badaniach empirycznych, Psychiatria w Praktyce Klinicznej, tom 2 nr 3, 2009
A. Śliwierski, Trzy generacje terapii poznawczo-behawioralnych — rozwój i założenia teoretyczne, Folia Psychologica 20, 2016 (dostęp online) http://www.czasopisma.uni.lodz.pl/FoliaPsychologica/article/view/1669/1350
S. C. Hayes, S. G. Hofmann, przekł. A. Sawicka-Chrapkowicz, A. Pałynyczko-Ćwiklińska, S. Pikiel, Terapia poznawczo-behawioralna oparta na procesach. Wiedza i kluczowe kompetencje, Sopot 2020 (dostęp online) https://www.eduksiegarnia.pl/img/product_media/12001-13000/terapia_poznawczo_behawioralna_oparta_na_procesach_rozdzial_I.pdf
https://www.centrumdobrejterapii.pl/materialy/psychoterapia-poznawczo-behawioralna-cbt/
