Terapia skoncentrowana na rozwiązaniach – na czym polega?
Terapia skoncentrowana na rozwiązaniach (ang. Solution Focused Brief Therapy) polega na wzmocnieniu pacjenta w taki sposób, by znalazł rozwiązanie problemu, z którym przychodzi na terapię. Innymi słowy, terapia skoncentrowana na rozwiązaniach (TSR) bazuje na takiej pracy z pacjentem, aby zaczął on dostrzegać swoje mocne strony i zasoby, które posiada. To one pomogą mu uporać się z doświadczanymi trudnościami.
W terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach to właśnie pacjent jest największym ekspertem od swojego życia. Najczęściej zna rozwiązanie swoich problemów, ale nie zawsze jest tej wiedzy świadomy. Rolą terapeuty jest jej wydobycie na zewnątrz i przygotowanie do działania.
Na czym skupia się terapia skoncentrowana na rozwiązaniach?
Terapia skoncentrowana na rozwiązaniach skupia się na teraźniejszości i przyszłości. Co znamienne dla TSR, rola terapeuty w całym procesie sprowadza się przede wszystkim do pomocy w odnalezieniu i wydobyciu zalet oraz mocnych stron pacjenta. Terapeuta ma za zadanie wspierać go w poszukiwaniu i konstruowaniu odpowiednich rozwiązań dla jego problemów.
Terapia skoncentrowana na rozwiązaniach skupia się na teraźniejszości i przyszłości.
Terapia skoncentrowana na rozwiązaniach skupia się na zasobach pacjenta, które pomogą mu osiągnąć określony cel. To wokół tego zadania krąży cały proces terapeutyczny i do tego właśnie zmierza. Jednocześnie jednak na terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach nie porusza się pewnych kwestii. Jakich?
Jakich kwestii terapia skoncentrowana na rozwiązaniach nie porusza?
Na terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach nie analizuje się istoty problemu pacjenta i nie poszukuje się jego przyczyn. Nie porusza się także kwestii deficytów i braków – pracuje się przede wszystkim na pozytywnych cechach, dokonaniach oraz sukcesach.
Co istotne, TSR nie zagłębia się w przeszłość. Jedynym wyjątkiem jest sięganie po wspomnienia, jeśli mogą one przypomnieć lub uświadomić pacjentowi posiadane zasoby i mocne strony. Np. minione sytuacje i zdarzenia, w których odniósł sukces lub poradził sobie z jakąś trudnością.
Najważniejsze założenia terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach
Podstawowe założenia terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach, inaczej tzw. filozofia centralna, opierają się na trzech, stosunkowo prostych, twierdzeniach.
Jeśli coś nie jest popsute, to tego nie naprawiaj.
Ta zasada TSR mówi o tym, że nie należy zmieniać tego, co działa i daje pożądane rezultaty. Mówiąc potocznie – nie należy szukać „dziury w całym”. Jeśli jakaś czynność, sposób myślenia lub zachowanie jest skuteczne i pomaga pacjentowi w konstruowaniu rozwiązań, to nie warto na siłę tego modyfikować i wprowadzać w tym aspekcie zmian.
Jeśli coś działa, to rób tego więcej.
Kolejna zasada centralnej filozofii TSR podkreśla, że jeśli jakieś zachowanie lub czynność pomogło w przeszłości, to warto zastosować je po raz kolejny. Działanie, które okazało się pomocne w newralgicznej dla klienta sytuacji (dało mu poczucie ulgi lub podsunęło rozwiązanie problemu), należy jak najczęściej powtarzać. TSR zakłada, by jak najczęściej korzystać z konstruktywnych sposobów, które pacjent do tej pory zdążył wypracować w swoim życiu.
Jeżeli coś nie działa, to więcej tego nie rób – rób coś innego.
Kolejna centralna zasada TSR polega na tym, by nie powtarzać działań, które nie były skuteczne i nie dawały oczekiwanych rezultatów. W takiej sytuacji należy przede wszystkim zaprzestać powtarzania nieefektywnych działań, ponieważ ich skutek zawsze będzie taki sam. W zamian należy rozpocząć poszukiwania bardziej skutecznych metod i sposobów, a następnie wypróbować je i (w razie skuteczności) wprowadzić w życie.
Techniki terapeutyczne w terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach
W terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach stosuje się szereg metod terapeutycznych, których celem jest osiąganie poszczególnych celów terapii.
Rozmowa wolna od problemów
Rozmowa polega na dialogu, który ukazuje klienta w dobrym świetle i wskazuje mu jego mocne strony. Podczas rozmowy podkreśla się talenty, sukcesy, wyznawane wartości i osiągnięte cele. Rozmowa często dotyczy także marzeń, pasji, zainteresowań i ulubionych aktywności.
Komponowanie obrazu preferowanej przyszłości
To technika pomagająca określić cele, pragnienia i dążenia klienta. Podczas rozmowy określa on, jak chciałby, by wyglądała jego przyszłość. Dzięki takim dialogom pacjent może ustalić, po czym pozna pozytywne zmiany w swoim życiu.
Pytanie o cud
Terapeuta prosi pacjenta, by wyobraził sobie, że zeszłej nocy wydarzył się cud. Klient budzi się rano i dostrzega, że wszystkie jego problemy zniknęły. Jak wyglądałoby wtedy jego życie, co by się w nim zmieniło i w jaki sposób?
Skalowanie
Skalowanie to dość powszechnie stosowana technika psychoterapeutyczna. Polega na oszacowaniu i umieszczenie w skali od 1 do 10 różnych stanów, zjawisk i uczuć (np. własne samopoczucie, poczucie własnej wartości, umiejętność komunikowania się z partnerem, postępy w terapii czy motywacja do zmian). Skalowanie jest metodą użyteczną na każdym etapie terapii.
Dokonywanie wyborów
To technika skłaniająca pacjenta do planowania i podejmowania decyzji dotyczących kolejnych (małych, lecz konkretnych) kroków, które powoli i systematycznie zbliżają go do celu. To klient podejmuje również decyzję o kolejnych spotkaniach i tym, czy i kiedy się odbędą.
Komplementowanie
To jeden z rodzajów pracy na zasobach pacjenta. Bardzo ważne w TSR jest bowiem wydobycie i przypomnienie mocnych stron i zalet. Często właśnie komplementowanie jest w stanie skłonić go do refleksji o swoich zasobach, umiejętnościach i posiadanych kompetencjach.
Etapy terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach
W terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach można wyodrębnić pewne etapy, przez które przechodzi pacjent – oczywiście, z pomocą terapeuty i zawsze w swoim indywidualnym tempie. Należą do nich:
- nazywanie i uświadamianie sobie własnych potrzeb i celów,
- tworzenie obrazu preferowanej przyszłości,
- budowanie świadomości własnych zasobów i możliwości,
- konstruowanie możliwych rozwiązań,
- wewnętrzna gotowość do podjęcia działania,
- podejmowanie działania i obserwowanie zachodzących zmian,
- wprowadzanie korekt i omówienie podjętych działań.
Należy podkreślić, że każdy proces terapeutyczny wygląda inaczej. Wymienione wyżej etapy są tylko umowne i często nakładają się na siebie, przeplatają lub zmieniają kolejność. Warto jednak je przytoczyć, bo w przejrzysty sposób ukazują sedno terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach.
W terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach terapeuta nie podsuwa gotowych rozwiązań, tylko wzmacnia pacjenta w taki sposób, by sam je znalazł.
Terapeuta nie podsuwa gotowych rozwiązań, ale pomaga je konstruować. Następnie wspiera pacjenta na etapie wcielania ich w życie. Rolą terapeuty jest także późniejsze omawianie zaobserwowanych przez klienta zmian i korygowanie zastosowanych rozwiązań.
Typy relacji terapeuta-klient w terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach
W terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach wyróżniono kilka rodzajów relacji, jakie możemy zaobserwować pomiędzy terapeutą a pacjentem. Zależą one przede wszystkim od nastawienia i podejścia osoby, która zgłasza się na terapię.
Oczywiście, w trakcie procesu typy relacji mogą się zmieniać i przeobrażać. Często zdarza się, że początkowa relacja goszczenia lub narzekania ulega zmianie i staje się relacją opierającą się na współpracy pomiędzy klientem i terapeutą.
Poniżej przytoczyliśmy charakterystyki poszczególnych typów relacji terapeutycznych w TSR.
Relacja goszczenia
W tym typie relacji terapeutycznej klient czuje się na terapii jak gość. Przyszedł na sesję, ponieważ czynniki niezależne od niego (np. inna osoba lub instytucja) zmusiły go do konsultacji. Pacjent nie dostrzega jednak problemu ani nie widzi powodu, dla którego miałby uczęszczać na terapię.
Relacja narzekania
Klient zdaje sobie sprawę z problemu, z jakim się boryka, ale przyjmuje postawę narzekacza. Według niego rozwiązanie problemu leży w rękach osób lub czynników niezależnych od niego. Nie ma na nie wpływu i tym samym nie ma mocy sprawczej w problematycznej dla niego kwestii.
Relacja współpracy
Pacjent dostrzega swój problem i uważa, że choć w jakiejś części, jego rozwiązanie zależy od niego. Widzi szansę na zmianę (choćby częściową) problematycznej kwestii w samodzielny sposób lub z pomocą terapeuty.
Określanie typu relacji terapeutycznej występującej podczas procesu terapeutycznego jest użyteczne przede wszystkim dla samych terapeutów. To od przyjętej przez klienta postawy zależy sposób pracy, jaki powinien obrać terapeuta. Terapia postuluje bowiem, że zadaniem terapeuty jest przede wszystkim podążanie za pacjentem – również w relacji goszczenia czy narzekania.
Dla kogo odpowiednia jest terapia skoncentrowana na rozwiązaniach?
Terapia skoncentrowana na rozwiązaniach polecana jest zarówno osobom borykającym się z zaburzeniami psychicznymi, z zaburzeniami nastrojów, np. z depresją, jak i klientom, którzy poszukują sposobów na wprowadzenie zmian w swoim życiu.
Po terapię skoncentrowaną na rozwiązaniach sięgnąć mogą:
- osoby z niską samooceną i niskim poczuciem własnej wartości,
- osoby z trudnościami w bliskich relacjach,
- osoby doświadczające problemów wychowawczych z dziećmi,
- osoby uzależnione lub osoby współuzależnione,
- osoby przebywające w kryzysie psychologicznym,
- osoby doświadczające przemocy lub będące sprawcą przemocy.
Ponadto, terapia skoncentrowana na rozwiązaniach pomaga osobom, które borykają się takimi zaburzeniami, jak:
- zaburzenia depresyjne,
- zaburzenia lękowe,
- zaburzenia odżywiania (anoreksja, bulimia),
- zaburzenia kompulsywno-obsesyjne.
Ile trwa terapia skoncentrowana na rozwiązaniach?
Terapia skoncentrowana na rozwiązaniach jest terapią krótkoterminową, co oznacza, że trwa stosunkowo krótko, zwłaszcza w porównaniu do innych nurtów psychoterapeutycznych.
Terapia skoncentrowana na rozwiązaniach jest terapią krótkoterminową – zazwyczaj nie przekracza 10 spotkań.
Choć czas trwania TSR jest ustalany indywidualnie z każdym pacjentem, zazwyczaj nie przekracza 10 spotkań. Zdarza się oczywiście, że trwa o wiele dłużej – momentem zakończenia terapii jest bowiem chwila, w której to klient uzna, że jego problem rozstał rozwiązany w satysfakcjonujący dla niego sposób. Niekiedy wymaga to kilku spotkań – w innych przypadkach praca terapeutyczna trwa o wiele dłużej.
Czy terapia skoncentrowana na rozwiązaniach jest skuteczna?
Według licznych badań i analiz terapia skoncentrowana na rozwiązaniach jest równie skuteczna, co terapie w innych nurtach (np. terapia psychodynamiczna). Wielokrotnie udowodniono, że podejście skoncentrowane na rozwiązaniach pomaga klientom w pokonywaniu trudności, z jakimi zgłaszają się na terapię.
A jednak terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach często zarzuca się mniejszą efektywność. Głównym argumentem przeciwników wydaje się fakt, że TSR nie skupia się na przeszłości klienta i nie analizuje istoty oraz przyczyn jego problemów. Okazuje się jednak, że TSR przynosi podobne rezultaty, co np. terapia poznawczo-behawioralna czy terapia psychodynamiczna.
Podejście skoncentrowane na rozwiązaniach nie tylko w terapii
Podejście skoncentrowane na rozwiązaniach okazuje się skuteczne również w innym kontekście niż psychoterapia. Pomaga osiągać cele biznesowe lub wychowawcze. Z chęcią korzystają z niego osoby zawodowo związane z rozwiązywaniem problemów, także tych niezwiązanych z funkcjonowaniem psychologicznym.
Do dziedzin, w których zastosowanie znajduje podejście skoncentrowane na rozwiązaniach, należą:
- biznes,
- coaching,
- pomoc społeczna,
- edukacja.
Specjaliści coraz częściej doceniają korzyści płynące z takiej orientacji teoretycznej, jaką przedstawia TSR. Postrzeganie swojego podopiecznego przede wszystkim w superlatywach i jako człowieka zdolnego do rozwiązywania własnych problemów jest niezwykle skuteczne w konstruowaniu rozwiązań dla przeróżnych trudności.
Bibliografia
E. Majchrowska, Terapia skoncentrowana na rozwiązaniu – TSR, Laboratorium Edukacji i Terapii Skoncentrowanej na rozwiązaniach (dostęp online) https://www.letsr.pl/wp-content/uploads/2019/06/Artyku%C5%82-o-TSR-Ewa-Majchrowska.pdf
B. Szulz, Podejście skoncentrowane na rozwiązaniach, Projekt Liderzy Kooperacji (dostęp online) https://liderzykooperacji.pl/wp-content/uploads/2019/07/Podej%C5%9Bcie-skoncentrowane-na-rozwizaniach-B.Szluz_.pdf
http://www.psychologia.net.pl/artykul.php?level=674
https://spokojwglowie.pl/terapia-skoncentrowana-na-rozwiazaniach/
https://www.annadobosz.pl/terapia-skoncentrowana-na-rozwiazaniach/
