Anoreksja – czym się objawia, jak ją leczyć? Etapy wychodzenia z anoreksji

Anoreksja – co to właściwie jest?

Anoreksja (inaczej jadłowstręt psychiczny) to jedno z zaburzeń odżywiania, polegające na rygorystycznym, nieracjonalnym ograniczaniu przyjmowanych posiłków oraz lęku przed przybraniem na wadze. Anoreksji towarzyszy także zaburzony obraz własnego ciała i silne przekonanie o nadwadze lub otyłości. 

Ponadto, osoby chore na anoreksję często trenują ponad swoje siły i/lub stosują leki przeczyszczające lub odwadniające. Niejednokrotnie wyrzucają po kryjomu jedzenie, oszukując swoje najbliższe otoczenie co do porcji żywieniowych, jakie spożywają.

Anoreksja to jedno z zaburzeń odżywiania, a także choroba śmiertelna. Opiera się ona na lęku przed przybraniem na wadze i towarzyszy jej zaburzony obraz własnego ciała. 

Anoreksja jest chorobą śmiertelną. Chory sukcesywnie zmierza do osiągnięcia jak najniższej masy ciała, kosztem swojego zdrowia i samopoczucia. Pozbawia swój organizm podstawowych składników odżywczych, doprowadzając do jego wyniszczenia, a w skrajnych przypadkach – do śmierci. 

Rodzaje anoreksji

Anoreksję możemy podzielić na dwa typy. W zależności od przebiegu choroby wyróżniamy: 

• typ restrykcyjny – typ restrykcyjny anoreksji charakteryzuje się częściowym lub nawet całkowitym głodzeniem się osoby chorej,
• typ bulimiczny – tym bulimiczny anoreksji polega na epizodach żarłoczności, objadania się, a następnie pozbywania się przyjętej treści pokarmowej (np. poprzez prowokowanie wymiotów lub przyjmowanie środków przeczyszczających). 

Epidemiologia anoreksji

Na anoreksję zdecydowanie częściej zapadają kobiety (0,9 – 4,3%), choroba ta nie oszczędza jednak mężczyzn (0,2 – 0,3%). Choć występuje ona u płci męskiej zdecydowanie rzadziej, nie jest niemożliwa – warto o tym pamiętać. 

Anoreksja zazwyczaj rozwija się w okresie dorastania, kiedy wygląd, waga i sylwetka stają się dla dorastającego nastolatka niezwykle istotnymi wyznacznikami jego wartości. Niestety, często prowadzi to do zaburzeń odżywiania – nie bez znaczenia jest również atakujący nas kult szczupłej sylwetki. Podatni na jego wpływ są zwłaszcza młodzi ludzie, których tożsamość i osobowość dopiero się formują i którzy szukają autorytetów w mediach społecznościowych oraz w telewizji. Przekaz płynący z tych źródeł jest zawsze taki sam – „chude jest piękne”. 

Przeczytaj: Bulimia a anoreksja – czym się różnią?

Anoreksja – jakie objawy jej towarzyszą?

Anoreksja nazywana jest chorobą ciała i psychiki, co wiąże się z szeregiem objawów zarówno ze strony fizycznego funkcjonowania organizmu osoby chorej, jak i jej stanu psychicznego. 

Główne objawy anoreksji wynikają przede wszystkim z systematycznego ograniczania liczby spożywanych kalorii (osoby chore na anoreksję z biegiem czasu eliminują ze swojej diety większość składników odżywczych). Takie działania, połączone z morderczymi treningami i znacznym ubytkiem masy ciała, powodują objawy m.in. ze strony:

• układu pokarmowego,
• układu sercowo-naczyniowego,
• układu endokrynologicznego. 

Ponadto, osoba chora na anoreksję odczuwa nieustanny, paniczny lęk przed przybraniem na wadze. Ma również problemy z prawidłową percepcją własnego ciała – postrzega je jako grube lub nawet otyłe. 

Charakterystycznymi objawami anoreksji są także problemy ze skórą i włosami:

• skóra staje się bardzo sucha i pojawia się na niej meszek (tzw. laguno),
• włosy wypadają w ogromnych ilościach.

U kobiet chorych na anoreksję zazwyczaj zanika miesiączka, u mężczyzn zanika popęd seksualny. Ze względu na fakt, że systematyczne głodzenie się wpływa na funkcjonowanie tak naprawdę całego organizmu i wszystkich układów, objawów i konsekwencji z tym związanych jest mnóstwo. 

Często to dopiero skutki niedożywienia skłaniają osobę chorą do wizyty u lekarza – zazwyczaj nie łączy ona jednak swoich dolegliwości z niedowagą i głodzeniem się. Często nie posiada w ogóle świadomości swojej choroby.

Kryteria diagnozowania anoreksji według ICD-10 

Poniżej przedstawiamy kryteria wg ICD-10, które służą diagnozowaniu anoreksji.

1. Waga jest o co najmniej 15% poniżej prawidłowej lub oczekiwanej stosownie do wzrostu i wieku.
2. Spadek wagi jest spowodowany głodzeniem się i unikaniem „tuczącego jedzenia”, prowokowaniem wymiotów czy używaniem środków przeczyszczających.
3. Osoba ocenia samą siebie jako otyłą i odczuwa silny strach przed przybraniem na wadze.
4.  Zaburzenia hormonalne (u kobiet – brak miesiączki, u mężczyzn – brak zainteresowania sferą seksualną i brak potencji).
5. Zaburzenie nie spełnia kryteriów stosownych dla bulimii psychicznej. 

Kryteria diagnozowania anoreksji według DSM-IV

Kryteria diagnozowania anoreksji według DSM-IV brzmią podobnie.

1. Ograniczenie podaży energetycznej posiłków, prowadzące do znacznej utraty wagi.
2. Silny lęk przed przytyciem i otyłością lub systematyczne działania uniemożliwiające przybranie na wadze, nawet gdy jest ona skrajnie niska.
3. Nieprawidłowe doświadczanie kształtu i wagi swojego ciała, zbyt duży wpływ wagi na samoocenę lub bagatelizowanie i nieuświadamianie sobie znaczenia zbyt niskiej wagi ciała dla zdrowia. 

Ponadto, w klasyfikacji DSM-IV zawarte zostało rozróżnienie anoreksji ze względu na jej nasilenie – posłużył temu wskaźnik BMI. Wyróżniamy jadłowstręt psychiczny: 

• łagodny (BMI jest równie lub większe od 17 kg/m2),
• umiarkowany (BMI w przedziale 16,00 – 16,99 kg/m2),
• ciężki (BMI w przedziale 15,00 – 15,99 kg/m2),
• bardzo ciężki (BMI poniżej 15,00 kg/m2).

Anoreksja – dlaczego tak trudno ją zdiagnozować?

Anoreksja jest bardzo podstępną chorobą, zapadają na nią bowiem przede wszystkim osoby młode, które wciąż jeszcze kształtują własną tożsamość i intensywnie się rozwijają. Nie bez znaczenia jest również charakterystyczne dla anoreksji zaprzeczanie istnieniu problemu. Potęguje to trudności zarówno z diagnozą, jak i leczeniem osób borykających się z jadłowstrętem psychicznym. 

Objawy anoreksji bywają przez długi czas kamuflowane. W wielu przypadkach, pomimo podejrzeń, opiekunowie bagatelizują mordercze treningi, dobiegające z łazienki odgłosy wymiotów i coraz niższą wagę ciała swojego dziecka – nie bez powodu anoreksja bywa nazywana chorobą całego systemu rodzinnego. Warto więc znać niepokojące sygnały ostrzegawcze, które powinny – niczym czerwone flagi – alarmować o tym, że dziecko może być na prostej drodze ku zaburzeniom odżywiania.

Przeczytaj: Anoreksja u dzieci – objawy, przyczyny, rozpoznanie 

Anoreksja – lista sygnałów ostrzegawczych

Poniżej przedstawiamy listę sygnałów ostrzegawczych:

• powtarzające się, negatywne komentarze na temat swojego ciała i swojej wagi,
• stosowanie intensywnych, wyczerpujących ćwiczeń fizycznych,
• stosowanie środków przeczyszczających, moczopędnych, hamujących apetyt,
• lęk przed przybraniem na wadze i otyłością,
• obsesyjne liczenie spożywanych kalorii,
• częste ważenie i mierzenie swojego ciała,
• chętne przygotowywanie posiłków dla innych, jednak bez jedzenia ich samemu,
• uzależnianie swojej samooceny i poczucia wartości od wskazań wagi,
• prowokowanie wymiotów po jedzeniu,
• chowanie i wyrzucanie jedzenia, spożywanie posiłków w samotności,
• wykluczanie z diety coraz większej ilości różnych grup produktów. 

Zauważenie u swojego bliskiego któregokolwiek z wymienionych wyżej sygnałów ostrzegawczych powinno stanowić dla nas jasny komunikat – być może są to początki anoreksji lub bulimii i nie wolno ich zbagatelizować, choroba nie ustąpi sama, będzie się za to rozwijać.

Jakie są przyczyny anoreksji?

Przyczyny anoreksji rzadko są widoczne na pierwszy rzut oka. Na genezę anoreksji składa się szereg różnorodnych czynników. Należą do nich uwarunkowania psychologiczne, środowiskowe (w tym rodzinne) oraz biologiczne. Poznanie ich jest niezwykle pomocne w zrozumieniu istoty jadłowstrętu psychicznego. 

Uwarunkowania psychologiczne anoreksji

Osoby zapadające na anoreksję zazwyczaj charakteryzują się wysokim poziomem lęku, perfekcjonizmem, skrupulatnością oraz niskim poczuciem własnej wartości. Niejednokrotnie bywa, że głodzenie się i kontrolowanie swojej wagi wynika z chęci uzyskania kontroli nad jakimkolwiek aspektem swojego życia. 

Ponadto, niektóre zaburzenia osobowości mogą predysponować do zapadnięcia na anoreksję – jak np. osobowość obsesyjno-kompulsywna, schizoidalna czy histrioniczna. Nie bez znaczenia są także przeżyte w przeszłości traumy i chroniczny stres doświadczony np. w dzieciństwie. 

Uwarunkowania środowiskowe i rodzinne anoreksji

Anoreksja nazywana jest chorobą całej rodziny – nie bez powodu. Wiąże się bowiem ze sposobem funkcjonowania systemu rodzinnego: relacji między domownikami, sposobów komunikacji między nimi i wzajemnego okazywania (lub nie) uczuć i emocji, a także – rodzaju wykształconych więzi, przekazywanych z pokolenia na pokolenie przekonań i stereotypów.

W szerszym kontekście, do powstawania anoreksji przyczyniają się także powielane i rozprzestrzeniane przez środki masowego przekazu wzorce kobiecego i męskiego piękna. Podążając ich tropem, można z łatwością wysnuć wniosek, że tylko osoba szczupła może być atrakcyjna, szczęśliwa, spełniona, wartościowa i szanowana. 

Uwarunkowania biologiczne anoreksji

Anoreksja może być po części uwarunkowana również biologicznie. Choć nie jest dziedziczna, występowanie w rodzinie zaburzeń odżywiania lub innych zaburzeń psychicznych zwiększa ryzyko zapadnięcia na anoreksję. 

Choć wciąż trwają badania nad biologicznymi uwarunkowania anoreksji, pewne jest, że mózg osoby borykającej się z tym zaburzeniem odżywiania pracuje w nieco odmienny sposób. Jest to jednak zarówno przyczyna, jak i skutek głodzenia się i wyniszczenia organizmu. Obniżone stężenie niektórych neuroprzekaźników w układzie nerwowym może bowiem być zarówno powodem wysokiego poziomu lęku i niskiego nastroju, które prowadzą do zaburzeń odżywiania, jak i konsekwencją niedostarczania organizmowi niezbędnych składników odżywczych.

Długotrwałe głodzenie się wpływa na to, jak funkcjonuje nasz układ nerwowy. Wyniszczenie organizmu dotyka również kory mózgowej, która zwyczajnie zaczyna zanikać. 

Anoreksja – jak leczyć tę chorobę?

Leczenie anoreksji to skomplikowany i długotrwały proces. W zależności od zaawansowania choroby wykorzystywane są różne sposoby leczenia – od pobytu na oddziale szpitalnym, po farmakoterapię i psychoterapię indywidualną oraz grupową i konsultacje rodzinne.

Szpitalne leczenie anoreksji

W niektórych przypadkach leczenie anoreksji wymaga pobytu w szpitalu i to od niego zaczyna się terapię anoreksji. Całodobowy pobyt w szpitalu pomaga chorym w wyeliminowaniu skutków niedożywienia organizmu i przywróceniu prawidłowej masy ciała. 

Często osoby z anoreksją, które trafiają do szpitala, są skrajnie niedożywione, osłabione i borykają się z licznymi problemami zdrowotnymi – niekiedy są nawet o krok od zapaści. Niestety, leczenie szpitalne anoreksji stanowi dopiero początek drogi ku zdrowieniu z tej podstępnej i nawracającej choroby. Rehabilitacja żywieniowa trwa bowiem przez cały okres leczenia anoreksji – również po wyjściu ze szpitala. 

Psychoterapia indywidualna i grupowa w anoreksji

Podstawą leczenia anoreksji jest psychoterapia. To na indywidualnych oraz grupowych sesjach psychoterapeutycznych pracuje się nad poczuciem wartości, percepcją własnego ciała, świadomością choroby i wieloma innymi aspektami, które mają bezpośredni wpływ na rozwój anoreksji. 

Często w procesie terapeutycznym udział mogą brać także najbliżsi członkowie rodziny – o ile ma to pozytywny wpływ na leczenie. Najczęściej wykorzystywaną terapią jest psychoterapia psychodynamiczna, choć nie stanowi to żelaznej zasady. 

Farmakoterapia a anoreksja

Choć nie istnieją leki na anoreksję, farmakoterapia może być niezwykle pomocna w leczeniu tego zaburzenia – zarówno, jeśli chodzi o towarzyszący chorym lęk, jak i np. obniżony nastrój. Stosuje się wtedy leki antydepresyjne i przeciwlękowe, które wzmacniają układ nerwowy osoby chorej.  

Farmakoterapia jest w wielu przypadkach konieczna w leczeniu anoreksji, bowiem organizm chorego jest zazwyczaj wyniszczony ciągłymi głodówkami i brakiem odpowiednich składników odżywczych. Leczenia wymagają: układ pokarmowy, odpornościowy, hormonalny czy naczyniowy.  

Etapy wychodzenia z anoreksji 

Amerykańskie Towarzystwo Psychiatrii Dzieci i Młodzieży (AACAP) opracowało szeroki i niezwykle przydatny zbiór reguł i zasad postępowania terapeutycznego w przypadku zaburzeń odżywiania. 

Zawierają one zarówno poszczególne etapy leczenie, jak i techniki, metody i cele, które powinno się osiągnąć w czasie procesu terapeutycznego na poszczególnych etapach leczenia. Pamiętajmy, że leczenie anoreksji wymaga współpracy wielu specjalistów: psychologów, terapeutów, dietetyków i lekarzy różnych specjalizacji. 

    1. Etap pierwszy 

Pierwszy etap wychodzenia z anoreksji wg AACAP to koncentracja działań, które mają na celu przede wszystkim przyrost masy ciała u osoby chorej. W zależności od jej stanu możliwe jest m.in. dokarmianie przez sondę i przyjmowanie kroplówek. 

Niestety, anoreksja jest chorobą śmiertelną i często osoby trafiające na leczenie, są skrajnie wychudzone i wyniszczone. Pierwszy etap leczenia polega więc przede wszystkim na poprawie ich stanu fizycznego, wzmocnieniu organizmu i zwiększeniu masy ciała. 

    2. Etap drugi 

Drugi etap leczenia anoreksji następuje, gdy pacjent zaczyna przybierać na wadze, a jego życiu i zdrowiu nie zagraża niebezpieczeństwo. Możliwe jest wtedy rozpoczęcie pracy nad racjonalnymi rodzajami aktywności fizycznej i budowaniem pozytywnej relacji z własnym ciałem. 

Dzięki pracy terapeutycznej pacjent przestaje wykorzystywać krzywdzące go sposoby postępowania (głodzenie się, prowokowanie wymiotów czy stosowanie środków przeczyszczających). Pamiętajmy, że sam przyrost wagi, choć jak najbardziej pożądany, nie jest jednoznaczny ze zdrowieniem z anoreksji. 

Konieczna jest zmiana stylu życia oraz sposobu postrzegania własnego ciała. Osiągnąć można to tylko poprzez jego właściwą percepcję oraz budowanie pozytywnych relacji z samym sobą, sukcesywne budowanie poczucia własnej wartości, które nie będzie miało nic wspólnego ze wskazaniami wagi.

    3. Etap trzeci

Trzeci etap wychodzenia z anoreksji polega przede wszystkim na psychoterapii, która pomaga pacjentowi zrozumieć mechanizmy jego własnych, destruktywnych zachowań – zarówno na sesjach indywidualnych, jak i grupowych. Świadomość choroby jest konieczna do dalszej pracy terapeutycznej.

Nie bez powodu udział w psychoterapii grupowej następuje dopiero po przyroście wagi i wyeliminowaniu wyniszczających organizm działań i zachowań – zbyt wczesne włączenie do leczenia grupy terapeutycznej mogłoby spowodować remisję i problemy rywalizacyjne wśród pacjentów. Anorektycy charakteryzują się bowiem wysoką podatnością na tego rodzaju działania.

Psychoterapie wykorzystywane podczas leczenia anoreksji to m.in.:

• terapia przez sztukę, 
• terapia przez ruch.

Choć leczenie anoreksji jest procesem długotrwałym i trudnym zarówno dla samego pacjenta, jak i jego najbliższego otoczenia, to bez interwencji lekarzy i specjalistów, anoreksja doprowadzi m.in. do niewydolności wielonarządowej i śmierci. Warto więc podjąć próbę jej leczenia i wykorzystać wszystkie możliwe sposoby rehabilitacji. 

 

 

 

Bibliografia

E. Bator, M. Bronkowska, D. Ślepecki, J. Biernat, Anoreksja – przyczyny, przebieg, leczenie, Nowiny Lekarskie 80, 2011 (dostęp online) https://jms.ump.edu.pl/uploads/2011/3/184_3_80_2011.pdf

A. Bąba-Kubiś, J. Pełka-Wysiecka, P. Liśkiewicz, M. Wroński,
A. Konopka, J. Samochowiec, Anoreksja – jadłowstręt psychiczny, Pomeranian J Life Sci 64(4), 2018

https://www.uzaleznieniabehawioralne.pl/zaburzenia-odzywiania/anoreksja-kiedy-niezbedne-jest-leczenie-szpitalne/

https://centrumzaburzenodzywiania.pl/strefaspecjalisty/czy-istnieja-ogolne-zasady-leczenia-anoreksji/

https://www.centrumdobrejterapii.pl/materialy/anoreksja-jadlowstret-psychiczny/