Depresja – czym się objawia? Rozpoznanie, przyczyny, leczenie

Czym jest depresja? 

Zdawałoby się, że każdy z nas zdaje sobie doskonale sprawę z tego, czym jest depresja. Kojarzymy tę chorobę przede wszystkim ze smutkiem, przygnębieniem i brakiem motywacji do jakiejkolwiek aktywności. 

Niestety, często zdarza się, że posiadane przez nas informacje o zaburzeniach depresyjnych są zniekształcone, niepełne lub po prostu fałszywe. Pomimo licznych akcji społecznych wciąż krążą bardzo krzywdzące mity o depresji, które budują nieprawdziwy obraz tej choroby. 

Depresja (a właściwie – zaburzenia afektywne jednobiegunowe) to zaburzenie psychiczne dotykające coraz więcej osób na całym świecie. Może mieć bardzo różny przebieg, dlatego też wyróżnia się co najmniej kilka rodzajów depresji. Ponadto, depresja może stanowić zarówno odrębną jednostkę chorobową, jak i być częścią innego zaburzenia psychicznego.

Depresja to zaburzenie psychiczne, które może stanowić odrębną jednostkę chorobową, a także być częścią innego zaburzenia psychicznego. 

Warto przede wszystkim zaznaczyć, że depresja nie jest jedynie chorobą smutku i braku chęci – jak zwykliśmy o niej myśleć. Składają się na nią bardzo różne objawy – afektywne, poznawcze oraz somatyczne.

Jakie są objawy depresji?

Objawy depresji można podzielić na kilka grup. Część z nich jest somatyczna i dotyczy ciała. Inne obejmują zmiany nastroju i odczuwanych emocji lub wpływają na funkcje poznawcze, np. na pamięć, uwagę czy koncentrację. 

Co ważne, depresja u każdego chorego może mieć nieco inny obraz oraz przebieg. Aby stwierdzić jej występowanie, nie muszą oczywiście towarzyszyć nam wszystkie z wymienionych niżej objawów. Warto jednak je znać, bo często pomaga to w szybkiej diagnostyce.

Afektywne objawy depresji:

• poczucie smutku i przygnębienia lub pustki,
• poczucie braku sensu i celu w życiu,
• brak motywacji do najprostszych czynności,
• poczucie winy i wyrzuty sumienia,
• poczucie bycia nikomu niepotrzebnym,
• poczucie bycia nielubianym i niekochanym,
• drażliwość i frustracja z błahych powodów.

Somatyczne objawy depresji:

• wzrost lub spadek apetytu (utrata lub przybranie na wadze),
• problemy ze snem (trudności z zasypianiem, budzenie się nad ranem, częste przebudzanie się w ciągu nocy) lub nadmierna senność,
• poczucie zmęczenia i całkowitego braku sił,
• spowolnienie psychoruchowe. 

Poznawcze objawy depresji:

• nieumiejętność skoncentrowania się,
• problemy z pamięcią roboczą,
• problemy z przerzutnością uwagi,
• trudności w rozumieniu np. czytanego tekstu,
• trudności w planowaniu i rozwiązywaniu zadań.

Jak rozpoznać depresję?

Aby stwierdzić depresję, według ICD-10 (Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób), przez co najmniej 2 tygodnie powinny utrzymywać się dwa z trzech poniższych objawów:

• obniżony, zły nastrój,
• utrata zdolności do cieszenia się z rzeczy, które wcześniej sprawiały radość oraz utrata dotychczasowych zainteresowań,
• szybsze męczenie się (obniżony poziom energii), które skutkują zmniejszeniem aktywności.

Oraz dwa lub więcej z poniżej przedstawionej listy: 

• pesymistyczne wizje przyszłości, tzw. czarnowidztwo,
• myśli i czyny samobójcze,
• zmniejszony apetyt,
• zaburzenia snu,
• poczucie winy i małej wartości,
• trudności z koncentracją i uwagą.

Dlaczego depresji nie należy lekceważyć?

Depresja jest chorobą i nie należy jej bagatelizować. Może przynieść to opłakane w skutkach konsekwencje – pacjenci w depresji często samookaleczają się i podejmują próby samobójcze. Pamiętajmy, że – jak podkreślają eksperci – nieleczona depresja jest chorobą śmiertelną.

Ponadto, depresja wiąże się z ogromnym cierpieniem psychicznym, którego doświadczają chore na nią osoby. Zazwyczaj nie potrafią porównać potworności swoich przeżyć do żadnego uprzedniego doświadczenia. 

Eksperci podkreślają, że nieleczona depresja jest chorobą śmiertelną. 

Nie zapominajmy również, że rozwijająca się depresja w pewnym momencie utrudnia choremu codzienne funkcjonowanie i wykonywanie najprostszych czynności. Często wiąże się to z ogromnymi kryzysami w życiu osoby cierpiącej na depresję. 

Chory odsuwa się od swoich bliskich, nie ma siły przygotowywać sobie posiłków czy dbać o higienę, nie mówiąc już o chodzeniu do pracy czy sprawowaniu opieki nad dzieckiem. Niezmiernie ważne jest więc jak najszybsze podjęcie leczenia – bez względu na rodzaj depresji, jakiej doświadczamy. 

Przeczytaj: Jak wesprzeć osobę w depresji?

Jakie są rodzaje depresji?

Zaburzenia depresyjne mogą mieć bardzo różny obraz i nasilenie. Pojawiają się np. w takich okolicznościach, jak zmiana pory roku czy urodzenie dziecka – choć oczywiście nie jest to zasadą – dlatego warto zdawać sobie sprawę z tego, jak wiele istnieje rodzajów i typów zaburzeń depresyjnych. Poniżej prezentujemy niektóre z nich. 

• Depresja nawracająca

To depresja, której epizodów chory doświadczył w swoim życiu co najmniej dwa razy. Ponadto, nie wystąpiły u niego objawy manii lub hipomanii, które wskazywałyby na chorobę afektywną dwubiegunową. 

• Depresja poporodowa

Depresja poporodowa jest doświadczana przez niektóre kobiety po urodzeniu dziecka. Zaburzenie rozwija się powoli i stopniowo. Większość świeżo upieczonych mam odczuwa zmęczenie i spadek nastroju spowodowany zmianami, jakie zachodzą zarówno w ich ciele, jak i w życiu. Niestety, u pewnej części kobiet po porodzie obniżony nastrój przekształca się w bardzo groźną depresję poporodową. 

Przeczytaj: Baby blues – jak sobie radzić ze smutkiem poporodowym?

• Depresja poschizofreniczna

Depresja poschizofreniczna następuje po epizodzie zaostrzonej psychozy w schizofrenii. Co istotne, u chorego objawy schizofreniczne mogą utrzymywać się dalej, nie dominują już jednak w obrazie choroby. Na pierwszy plan wysuwa się bowiem epizod depresyjny.

•  Dystymia 

W dystymii chory traci zainteresowanie i umiejętność cieszenia się życiem. Doświadcza również innych objawów depresji, nie są one jednak tak nasilone. Dystymię charakteryzuje przewlekłość – chory zostaje zdiagnozowany, gdy wspomniane objawy utrzymują się u niego przez co najmniej 2 lata. 

• Epizod depresyjny w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej 

Choroba Afektywna Dwubiegunowa (ChAD) charakteryzuje się naprzemiennymi epizodami depresji, manii lub hipomanii. Oznacza to, że oprócz okresów, w których chory doświadcza objawów depresji, występują w jego życiu również okresy wzmożonej energii i aktywności, drażliwości lub ryzykownych zachowań, znamienne dla okresu manii lub hipomanii. 

Co istotne, ChAD nie jest rodzajem depresji, a oddzielną jednostką chorobową – występują w niej jednak epizody depresji.

• Depresja sezonowa  

Depresja sezonowa pojawia się u chorego w okresie jesienno-zimowym i jest związana z ograniczoną i niewystarczającą ilością światła słonecznego. Jest to zaburzenie cykliczne, co oznacza, że występuje u chorego co roku. Aby stwierdzić występowanie depresji sezonowej, objawy muszą utrzymywać się u chorego co najmniej 2 tygodnie i wystąpić 2 lata z rzędu we wspomnianym jesienno-zimowym okresie. 

Inne rodzaje depresji, z którymi możemy się spotkać to:

• depresja młodzieńcza – często charakteryzująca się „ucieczką” młodych ludzi w sen,
• depresja anankastyczna – to depresja, której towarzyszą natrętne myśli lub zachowania,
• depresja atypowa – charakteryzująca się wzmożoną sennością i zwiększonym apetytem, a chory doświadcza podwyższenia nastroju w odpowiedzi na przyjemne wydarzenia,
• depresja depersonalizacyjna – objawia się głębokim zobojętnieniem i poczuciem utraty kontaktu emocjonalnego z otoczeniem,
• depresja maskowana – częsta u dzieci i młodzieży, charakteryzuje się skargami na różnego rodzaju dolegliwości somatyczne, które „maskują” objawy typowe dla depresji.

Oczywiście, to nie wszystkie rodzaje zaburzeń depresyjnych, które przez lata badań zostały wyszczególnione i opisane w literaturze fachowej. Najważniejsza jest jednak społeczna świadomość, by z niepokojącymi objawami, które mogą wskazywać na depresję (bez względu na jej typ), należy niezwłocznie udać się do specjalisty w zakresie zdrowia psychicznego. 

Przeczytaj: Narcyzm a depresja – czym jest depresja narcystyczna?

Jakie są przyczyny i geneza depresji?

Bezpośrednią przyczyną depresji są zaburzenia w ilości neuroprzekaźników znajdujących się w ośrodkowym układzie nerwowym. Oznacza to, że pewnych substancji chemicznych jest w mózgu po prostu za mało. 

Neuroprzekaźniki, o których mowa, to w większości serotonina (nazywana hormonem szczęścia), dopamina i noradrenalina. Skąd jednak biorą się wspomniane zaburzenia ilości substancji chemicznych w mózgu?
Zaburzenia depresyjne podzielono na: endogenne oraz egzogenne.

• Endogenne

Są uwarunkowane biologicznie, wiążą się z nieprawidłowościami w obrębie neuroprzekaźników i pojawiają się bez wyraźnej przyczyny (w postaci np. trudnego wydarzenia czy traumatycznego doświadczenia), a objawy są zazwyczaj dość mocno nasilone.

Depresja endogenna ma swoje źródło w biologii i uwarunkowaniach genetycznych osoby chorej. U osoby doświadczającej depresji o podłożu endogennym nie jesteśmy w stanie wskazać żadnej okoliczności czy przyczyny zewnętrznej, która stanowiłaby czynnik wyzwalający chorobę. 

• Egzogenne (reaktywne)

Zaburzenia depresyjne pochodzenia egzogennego stanowią swego rodzaju reakcję na wyjątkowo trudne, traumatyczne wydarzenia i niepowodzenia życiowe. Zaburzenia depresyjne o przyczynie egzogennej pojawiają się w odpowiedzi np. na śmierć bliskiej osoby, utratę pracy, molestowanie, rozwód, mobbing, poronienie lub inne, wstrząsające dla chorego zdarzenie. 

Co warte podkreślenia, to samo wydarzenia może zostać zupełnie inaczej zinterpretowane i przeżyte przez każdego człowieka. Dlatego też niektóre osoby popadają w depresję w konsekwencji tego rodzaju doświadczeń, inne natomiast nie. Nie podlega to w żadnym wypadku ocenie czy wartościowaniu. 

Depresja reaktywna może wystąpić również jako skutek uwarunkowań społecznych. Zdarza się, że wynika z syndromu wyuczonej bezradności, na występowanie, którego bardzo duży wpływ ma wychowanie oraz doświadczenia z okresu dzieciństwa i wcześniej dorosłości. Często zdarza się jednak, że przyczyna depresji leży zarówno w czynnikach psychologiczno-społecznych, jak i w czynnikach uwarunkowanych biologicznie.

Czy depresja jest dziedziczna?

Niektórzy zastanawiają się, czy depresja (zwłaszcza pochodzenia endogennego, czyli uwarunkowana biologicznie) jest dziedziczna i może przechodzić z pokolenia na pokolenie. Specjaliści od lat próbują to ustalić i jak wynika z wielu przeprowadzonych w tym obszarze badań, depresja nie jest dziedziczna – nie można odziedziczyć jej tak, jak dzieje się to w przypadku niektórych schorzeń.

Co jednak istotne, można odziedziczyć skłonność do depresji. Dzieci osób chorych są na nią bardziej narażone. Przeprowadzone badania jasno wskazują na większe ryzyko zapadnięcia na depresję – wynosi ono ok. 15-30% więcej niż w przypadku dzieci zdrowych rodziców. 

Nie można jednak jednoznacznie stwierdzić, że wpływ taki mają jedynie geny – równie dobrze większe ryzyko zapadnięcia na depresję może wynikać z czynników społeczno-kulturowych. Nie bez znaczenia dla rozwoju dziecka jest bowiem wychowywanie go przez osobę borykającą się z zaburzeniami depresyjnymi, jeśli nie jest ona pod opieką specjalistów.

Jak leczy się depresję?

Leczenie depresji opiera się przede wszystkim na farmakoterapii i/lub psychoterapii. Oczywiście, sposób leczenie w dużej mierze zależy od rodzaju i nasilenia doświadczanych przez chorego objawów, przyczyny oraz przebiegu depresji. 

Depresja, głównie sezonowa, z powodzeniem leczona jest np. poprzez fototerapię, czyli systematyczną ekspozycję chorego na światło o określonym natężeniu. Jak wiemy, jej przyczyna leży w niewystarczającej ilości światła słonecznego w okresie jesienno-zimowym.

Polecaną ścieżką w leczeniu depresji jest także jednoczesne przyjmowanie leków np. SSRI (selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny) oraz uczęszczanie na sesje terapeutyczne. Bardzo dobre efekty w kontekście leczenia zaburzeń depresyjnych daje m.in. psychoterapia w nurcie poznawczo-behawioralnym. 

Często jednak to farmakoterapia jest najważniejszym i pierwszym etapem leczenia depresji. Pacjent doświadczający silnych objawów depresji potrzebuje w pierwszej kolejności przede wszystkim wyrównania i ustabilizowania ilości wspomnianych neuroprzekaźników w mózgu. 

Najchętniej polecaną formą leczenia depresji jest łączenie farmakoterapii z psychoterapią. 

Dopiero wówczas można rozpocząć z nim efektywną pracę na sesjach psychoterapeutycznych. Najchętniej polecaną formą leczenia depresji jest więc łączenie farmakoterapii z psychoterapią – oczywiście, z uwzględnieniem indywidualnych potrzeb i możliwości pacjenta.

Jakie leki przyjmuje się na depresję?

W leczeniu depresji wykorzystywane są przede wszystkim wspomniane już leki antydepresyjne, czyli leki SSRI – selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny. Wpływają one na ilość serotoniny w mózgu, a ta z kolei bezpośrednio wiąże się z dobrym nastrojem i samopoczuciem pacjenta. 

W kontekście przyjmowanych leków bardzo ważne jest również to, czy doświadczana przez pacjenta depresja jest zaburzeniem jednobiegunowym, czy stanowi epizod w chorobie afektywnej dwubiegunowej. 

W przypadku ChAD niezbędne jest włączenie do leczenia również stabilizatorów nastroju i bardzo ostrożne podawanie leków antydepresyjnych – mogą one pomóc pacjentowi w epizodzie depresji, ale wprowadzić go w epizod manii lub hipomanii. 

Innymi grupami leków antydepresyjnych są:

• SNRI – inhibitory wychwytu zwrotnego noradrenaliny i serotoniny,
• TLPD – trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne.

W depresji niekiedy wykorzystuje się również leki przeciwpsychotyczne i przeciwlękowe. 

Pamiętajmy jednak, że najważniejsze w farmakoterapii jest przede wszystkim przestrzeganie zaleceń lekarza prowadzącego, stosowanie się do przypisanych przez niego dawek i konsultowanie ewentualnych, niepokojących skutków ubocznych. Bywa, że dopasowanie odpowiednich leków na depresję oraz ich dawki trwa kilka tygodni – zdecydowanie jednak warto uzbroić się w cierpliwość, by stawić czoła depresji. 

 

 

 

 

Bibliografia

J. Pełka-Wysiecka, J. Samochowiec, Depresja — czy faktycznie zróżnicowana farmakoterapia?, Psychiatria tom 11 nr 3, 2014 (dostęp online) https://journals.viamedica.pl/psychiatria/article/view/40400/27888

J. Samochowiec, D. Dudek, J. Kucharska-Mazur, S. Murawiec, J. Rymaszewska, W. J. Cubała, J. Heitzman, A. Szulc, M. Bała, P. Gałecki, Leczenie farmakologiczne epizodu depresji i zaburzeń depresyjnych nawracających – wytyczne Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego i Konsultanta Krajowego ds. Psychiatrii Dorosłych, Psychiatria Polska online 55(2), 2021 (dostęp online) https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/bitstream/handle/item/274132/dudek_janusz_bala_et-al_leczenie_farmakologiczne_epizodu_depresji_2021.pdf?sequence=1&isAllowed=y

M. Kołodziejczak, Depresja u dzieci i młodzieży: podstawy teoretyczne, psychoterapia poznawczo-behawioralna, Psychoterapia 2 (145), 2008 (dostęp online) https://nowysacz.psse.malopolska.pl/attachments/article/276/Kolodziejek.pdf

B. Łoza, Nowe formy cywilizacyjnej depresji i ich farmakologiczne leczenie,  Neuropsychiatria vol 9, nr 2, 2016 (dostęp online) https://www.journalsmededu.pl/index.php/neuropsych/article/view/1436/1327

Ł. Święcicki, Depresja w pytaniach pacjentów i odpowiedziach eksperta, dostęp online https://forumprzeciwdepresji.pl/wp-content/uploads/depresja-w-pytaniach-pacjentow-i-odpowiedziach-eksperta.pdf

B. Budziszewska, Stres a depresja, Wszechświat, tom 117, nr 1, 2016 (dostęp online) https://nowywszechswiat.ptpk.org/index.php/wszechswiat/article/view/253/155