Zaburzenia psychiczne a zaburzenia osobowości
Zaburzenia oparte są na wzorcach: sposobów myślenia, postrzegania otaczającego nas świata, odbierania własnej osoby, zawierania, rozwijania oraz utrzymywania relacji z innymi ludźmi.
Zaburzenia psychiczne wiążą się z zachowaniami, które znacznie odbiegają od obowiązujących norm społecznych lub kulturowych. Są także w stanie zagrozić dobru nie tylko chorującej osoby, ale także społeczeństwa.
Człowiek zmagający się z zaburzeniem psychicznym odczuwa cierpienie (zarówno fizyczne, jak i psychiczne) oraz mierzy się z wieloma utrudnieniami w codziennym funkcjonowaniu. Ma trudności w przystosowaniu się do otoczenia, odznacza się nieprzewidywalnymi zachowaniami, nad którymi nie jest w stanie zapanować.
Zaburzenia psychiczne są powiązane z zachowaniami, które znacznie odbiegają od obowiązujących norm społecznych lub kulturowych. Są w stanie zagrozić dobru nie tylko chorującej osoby, ale także społeczeństwa.
Zaburzenia osobowości należą do grupy zaburzeń psychicznych – doprowadzają do trwałego zahamowania rozwoju osobowości. Jednak, czym właściwie jest nasza osobowość?
Jakie są cechy osobowości?
Osobowość można zdefiniować jako zbiór indywidualnych cech fizjologicznych, cech morfologicznych oraz zachowań podporządkowanych każdemu człowiekowi. To osobowość odpowiada za to, jak zachowujemy się w danej sytuacji. Nie oznacza to, że każda odmienna reakcja może zwiastować zaburzenie psychiczne. Diagnoza zaburzeń osobowości podejmowana jest na podstawie szczegółowych kryteriów charakterystycznych dla danego zaburzenia oraz w oparciu o ogólne cechy zaburzeń osobowości, które przedstawimy w dalszej części artykułu.
W skład osobowości, prócz cech i zachowań, wchodzą także: temperament, zainteresowania, zdolności, postawy.
Czym jest Wielka Piątka osobowości?
Wielka Piątka to teoria cech osobowości, która zakłada, że osobowość człowieka składa się z pięciu głównych składowych. Można wśród nich wymienić:
- ugodowość – związana jest z relacjami interpersonalnymi i opiera się na dystansie lub bliskich relacjach,
- otwartość na doświadczenia – skupia się na dystansie lub otwartości człowieka na nowe przeżycia i doświadczenia,
- sumienność – powiązana jest z podejściem osoby do obowiązków,
- ekstrawersja – określa stopień potrzeby stymulacji człowieka (doświadczenia, aktywność, zainteresowania),
- neurotyzm – dotyczy spotykających nas życiowych trudności oraz określa nasz stopień odporności lub wrażliwości.
Czym są zaburzenia osobowości?
Wiedząc już, czym jest osobowość, możemy powrócić do tematu zaburzeń osobowości. Mogą one dotyczyć aż 20% całej populacji. Niektóre typy zaburzeń częściej dotyczą kobiet, np. osobowość histrioniczna, a inne mężczyzn – np. dyssocjalne zaburzenie osobowości.
Zaburzenia osobowości wiążą się z uleganiem bodźcom, ekspresji emocjonalnej oraz zachowaniom, które zazwyczaj nie są akceptowane przez społeczeństwo i kulturę – znacznie odbiegają od znanej nam normy. Osoba z zaburzeniem nie potrafi rozwijać relacji z innymi ludźmi oraz zazwyczaj nie rozumie ich zachowania, perspektyw, poglądów czy emocji.
Zaburzenia osobowości wiążą się z uleganiem bodźcom, ekspresji emocjonalnej oraz zachowaniom, które zazwyczaj nie są akceptowane przez społeczeństwo i kulturę. Osoba z zaburzeniem nie potrafi rozwijać relacji z innymi ludźmi.
Charakterystyczną cechą zaburzeń osobowości jest ich długotrwałość – pierwsze objawy mogą pojawić się w okresie dzieciństwa lub wczesnej młodości i trwają również w wieku dojrzałym.
Współcześnie trwają badania naukowe nad szczegółowymi przyczynami rozwoju zaburzeń osobowości. Naukowcy najczęściej wymieniają przyczyny oparte na czynnikach: psychologicznych, biologicznych, genetycznych, społecznych.
Sprawdź: Jak wygląda atak paniki? Przyczyny i sposoby leczenia
Jak zdiagnozować zaburzenie osobowości?
Tak jak wspomnieliśmy, do ustalenia pełnej diagnozy zaburzenia osobowości, należy spełnić szczegółowe kryteria diagnostyczne – stworzone osobno dla każdego typu zaburzenia – a także kryteria ogólne. Potrzebna jest również obserwacja oraz przeprowadzenie wywiadu z pacjentem. Często wykonywane są także testy osobowości, np. Minnesocki Wielowymiarowy Inwentarz Osobowości.
Wśród ogólnych kryteriów diagnozujących zaburzenia osobowości można wymienić:
- trudności w kontrolowaniu zachowań, reakcji, emocji,
- zachowania odbiegające od normy, które widoczne są zwłaszcza w związkach międzyludzkich oraz w sferach psychicznych,
- długotrwałość,
- pogorszenie funkcjonowania człowieka z zaburzeniem na płaszczyźnie zawodowej oraz w rolach społecznych,
- doświadczanie cierpienia oraz dyskomfortu psychicznego.
Jakie są rodzaje zaburzeń osobowości?
Zaburzenia osobowości można podzielić według trzech wiązek zachowań (na podstawie klasyfikacji DSM-V Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego): wiązki A, wiązki B oraz wiązki C.
Wiązka A – zachowania ekscentryczne, dziwaczne.
Do wiązki A należą: schizotypowe zaburzenie osobowości, schizoidalne zaburzenie osobowości oraz paranoiczne zaburzenie osobowości.
Wiązka B – obejmuje zachowania emocjonalne, dramatyczne kapryśne.
Do wiązki B należą: dyssocjalne zaburzenie osobowości, zaburzenie osobowości z pogranicza (borderline), histrioniczne zaburzenie osobowości oraz narcystyczne zaburzenie osobowości.
Wiązka C – charakteryzuje się zachowaniami lękowymi oraz strachem i niepokojem. Do wiązki C należą: unikające (lękowe) zaburzenie osobowości, zależne zaburzenie osobowości oraz obsesyjno-kompulsyjne zaburzenie osobowości.
Warto wiedzieć, że osobowość sadystyczna, która nie należy do klasyfikacji DSM-V, była uznawana za zaburzenie osobowości do roku 1994. Prawdopodobnie przy aktualizacji klasyfikacji DSM-IV została pominięta poprzez uwarunkowania polityczno-prawne. Współcześnie klinicyści nadal posługują się pojęciem osobowości sadystycznej.
Również osobowość negatywistyczna określana zaburzeniem osobowości bierno-agresywnym nie została zakwalifikowana do oficjalnego grona zaburzeń osobowości. Jej szczegółowe kryteria diagnostyczne zostały opublikowane w dodatku do DSM-IV – obecność w dodatku oznacza, że dane zaburzenie psychiczne wymaga przeprowadzenia dalszych badań naukowych.
Jak leczyć zaburzenia osobowości?
Osoba z zaburzeniem osobowości powinna zostać zdiagnozowana na podstawie czynników indywidualnych. Chorzy potrzebują przede wszystkim leczenia psychiatrycznego oraz uczestnictwa w sesjach terapeutycznych. Jeśli z zaburzeniem osobowości występują objawy depresji lub zaburzeń lękowych, to można również włączyć specjalistyczne leki.
O rodzaju terapii decyduje psychiatra. Najczęściej wybierana jest terapia indywidualna, ale zalecane są również terapie grupowe, rodzinne, małżeńskie. Najpopularniejszą terapią jest psychoterapia w nurcie poznawczo-behawioralnym. Skupia się na emocjach, myślach, działaniach pacjenta i dąży do zmiany jego zachowania.
Bibliografia
L. Cierpiałkowska, E. Soroko, Zaburzenia osobowości w modelach medycznych i w psychologii różnic indywidualnych [w:] Zaburzenia osobowości. Problemy diagnozy klinicznej, Poznań 2014
B. Gawda, Cechy zaburzeń osobowości a kontrola emocji negatywnych
i regulacja nastroju, Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, sectio J – Paedagogia-Psychologia vol. XXXI, 3, 2018 (dostęp online) https://journals.umcs.pl/j/article/view/7022/6165
A. Madej, Techniki i metody poznawczo-behawioralne w terapii schematu zaburzeń osobowości, Psychoterapia 1 (152), 2010 (dostęp online) http://www.psychoterapiaptp.pl/uploads/PT_1_2010/MadejPT2010n1s53.pdf
https://emocje.pro/zaburzenie-osobowosci/
https://karinaszczesna.pl/czym-sa-zaburzenia-osobowosci-lista-10-zaburzen-osobowosci/
