Czym jest sacharoza?
Sacharoza to substancja z grupy węglowodanów zbudowana z cząsteczki glukozy oraz z cząsteczki fruktozy połączonych ze sobą tzw. wiązaniem glikozydowym. Na świecie pozyskiwana jest głównie z trzciny cukrowej, natomiast w Polsce produkuje się ją z buraków cukrowych.
Sacharoza jest głównym składnikiem cukru spożywczego i występuje pod postacią białych kryształków, które z łatwością rozpuszczają się w wodzie. Sacharozę znajdziemy również w postaci cukru pudru oraz cukru wanilinowego.
Wartości odżywcze sacharozy
Powinniśmy wiedzieć, że sacharoza stanowi jedynie źródło energii dla naszego organizmu. Oznacza to, że nie dostarczy nam żadnych wartości odżywczych, dlatego też określana jest jako źródło pustych kalorii – w jednej łyżce stołowej cukru zawartych jest około 40 kalorii.
Sacharoza a fruktoza i glukoza
Zarówno sacharoza, fruktoza, jak i glukoza stanowią składnik wielu produktów spożywczych i również naturalnie występują w owocach i w warzywach. Wykorzystywane są także w przemyśle spożywczym, aby wpływać na smak i konsystencję żywności. Natomiast fruktoza funkcjonuje jako samodzielny słodzik, a glukoza wykorzystywana jest w leczeniu farmakologicznym jako środek zapobiegający hipoglikemii.
Spośród tych trzech cukrów to fruktoza charakteryzuje się najsłodszym smakiem, ale także najmniejszym wpływem na stężenie glukozy (cukru) we krwi.
Sacharoza – źródła występowania i zastosowanie
Tak jak wspomnieliśmy wyżej, sacharoza występuje w trzcinie cukrowej oraz w burkach cukrowych. Można ją znaleźć w owocach i warzywach, ale również w produktach zbożowych.
Naturalna sacharoza występuje w:
- suszonych owocach,
- mandarynkach,
- morelach,
- daktylach,
- mango,
- nektarynkach,
- ananasach,
- melonach,
- kukurydzy,
- fasoli,
- grochu.
Sacharoza w przemyśle spożywczym
Sacharoza to związek organiczny, który na szeroką skalę wykorzystywany jest w przemyśle spożywczym. Wpływa na to fakt, że nie ma zapachu, dobrze rozpuszcza się w wodzie oraz nie zmienia koloru i woni innych surowców spożywczych. Sacharozę dostarczamy do naszego organizmu głównie poprzez słodycze, wyroby cukiernicze i żywność o wysokim stopniu przetworzenia. Dodaje się ją do produktów, po które sięgamy na co dzień, czyli m.in. do:
- płatków śniadaniowych,
- jogurtów i innych słodkich przetworów mlecznych,
- dżemów, konfitur, powideł,
- słodkich wypieków cukierniczych,
- cukierków, ciastek,
- wyrobów czekoladowych,
- napojów,
- soków,
- wody smakowej,
- ketchupu,
- gotowych dań warzywnych i mięsnych,
- gotowych sosów,
- wędlin.
Uwaga: Warto wiedzieć, że sacharozy nie znajdziemy w lodach oraz w kremach cukierniczych – do ich produkcji wykorzystywany jest syrop glukozowo-fruktozowy.
Sacharoza występująca w wyrobach cukierniczych oraz w słodyczach nie tylko determinuje ich słodki smak, ale również wpływa na właściwą strukturę.
Sacharoza w przemyśle kosmetycznym
Sacharoza znajduje wykorzystanie również w przemyśle kosmetycznym – można znaleźć ją w składach kosmetyków do depilacji, peelingów oraz mydeł glicerynowych. Po połączeniu z biologicznie czynnymi substancjami wpływa ona na nawilżenie oraz odżywienie naszego naskórka. Ze względu na swoją budowę wykazuje ona właściwości ścierne, dlatego też występuje w peelingach i w produktach usuwających martwy naskórek. Dodatkowo sacharoza łagodnie oczyszcza skórę, nie wywołując reakcji alergicznych czy podrażnień.
Jak sacharoza wpływa na zdrowie?
Sacharoza jest szkodliwa dla naszego zdrowia, o ile spożywamy ją w nadmiarze. Niestety, współczesne jadłospisy w dużej mierze oparte są na produktach będących źródłem sacharozy. Na śniadanie wybieramy słodkie płatki, jemy dosładzane jogurty czy pijemy smakową wodę. Chcąc zadbać o zdrowie, powinniśmy więc stosować tzw. dietę o niskim indeksie glikemicznym. Przede wszystkim z jadłospisu warto wyeliminować wszelkie produkty o wysokim stopniu przetworzenia, dania typu instant, słodycze, wyroby cukiernicze, dosładzane napoje. Zrezygnujemy również ze słodzenia herbaty i kawy. Jeżeli jest to dla nas zbyt trudne, to klasyczny biały cukier warto zamienić na naturalne słodziki, takie jak ksylitol czy stewia. Słodziki nie tylko charakteryzują się niską kalorycznością, ale również niską wartością indeksu glikemicznego, dzięki czemu zalecane są przez Polskie Towarzystwo Diabetologiczne.
Dieta oparta na nadmiernym spożywaniu cukrów może powodować:
- nadwagę i otyłość,
- cukrzycę typu II,
- insulinooporność,
- choroby sercowo-naczyniowe,
- zaburzenia mikroflory jelit,
- próchnicę zębów,
- osteoporozę i bóle stawów,
- osłabienie wzroku,
- przewlekłe stany zapalne organizmu,
- problemy z erekcją.
Przeczytaj: Laktoza – w jakich produktach występuje? Leczenie nietolerancji laktozy
Sacharoza a stężenie glukozy we krwi
Proces trawienia sacharozy w ludzkim organizmie zachodzi już w jamie ustnej, dlatego też po spożyciu tej substancji wzrasta poziom glukozy (cukru) we krwi. Dodatkowo sacharozę charakteryzuje wysoka wartość indeksu glikemicznego (IG = 68) – indeks glikemiczny określa tempo wzrostu stężenia glukozy. Produkty o wysokim IG zagrażają przede wszystkim diabetykom i osobom zmagającym się z insulinoopornością – ze względu na szybki wzrost i nagły spadek glukozy poniżej stężenia pierwotnego. U osób zdrowych powodują natomiast spadek energii i koncentracji, pogorszenie procesów myślowych, uczucie głodu i chęć podjadania, a także rozdrażnienie.
Sacharoza a tkanka tłuszczowa
Jeżeli ilość spożywanej sacharozy jest zbyt duża w stosunku do zapotrzebowania energetycznego naszego organizmu, wówczas dochodzi do zmagazynowania tego cukru m.in. w formie tkanki tłuszczowej. Dlatego też ta substancja przyczynia się do rozwoju nadwagi i otyłości.
Sacharoza a układ odpornościowy i układ sercowo-naczyniowy
Skutkiem częstego sięgania po cukry jest również doprowadzenie do uszkodzenia układu odpornościowego oraz obniżenie naszej odporności. Dodatkowo w organizmie dochodzi do zaburzeń równowagi minerałów i podwyższenia „złej” frakcji stężenia cholesterolu we krwi (LDL), co z kolei determinuje rozwój miażdżycy i chorób układu sercowo-naczyniowego.
Cukier uszkadza również naczynia krwionośne, przez co stają się one grubsze – to naturalny proces niwelowanie uszkodzeń. To z kolei może wiązać się ze zwiększonym ryzykiem nadciśnienia, zawału oraz rozwoju chorób układu krążenia.
Sacharoza a procesy starzenia się skóry
Warto wiedzieć, że sacharoza przyspiesza również procesy starzenia się skóry i organizmu. Nadmiar cukru determinuje przyłączanie się reszt cukrowych do białek, co skutkuje uszkodzeniem ich struktury i upośledzeniem w funkcjonowaniu. Wówczas w skórze dochodzi do uszkodzenia włókien kolagenowych i elastyny, przez co naskórek staje się mniej elastyczny i bardziej skłonny do pojawienia się zmarszczek.
Sacharoza a wpływ na obszary mózgowe
Spożywając źródła sacharozy, aktywujemy te same obszary mózgowe, co podczas sięgania po narkotyki. Oznacza to, że sacharoza nie tylko negatywnie wpływa na nasze zdrowie, ale także uzależnia. Natomiast po spożyciu słodyczy zazwyczaj towarzyszy nam uczucie szczęścia, ponieważ cukier wpływa na wydzielanie dopaminy – jednego z hormonów szczęścia.
Sacharoza może również powodować wahania nastrojów, rozwój depresji, a nawet prowadzić do agresywnych zachowań.
Bibliografia
M. Jarosz, E. Rychlik, K, Stoś i wsp., Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny (dostęp online) https://ncez.pzh.gov.pl/wp-content/uploads/2021/03/normy_zywienia_2020web.pdf
H. Ciborowska, Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka, Warszawa 2014
K.Terlikowska, B. Dobrzycka, A. Witkowska, M. Zujko, Sposób żywienia a ryzyko chorób układu sercowo-naczyniowego wśród kobiet w wieku 40-73 lat. Cz. I. Podstawowe składniki odżywcze, sacharoza, błonnik, Bromatologia i Chemia Toksykologiczna XLV, 3, 2012 (dostęp online) https://www.ptfarm.pl/pub/File/Bromatologia/2012/3/669-674.pdf
