Czym jest Hashimoto?
Choroba Hashimoto, inaczej limfocytarne zapalenie tarczycy typu Hashimoto, to schorzenie tarczycy i jedna z najbardziej rozpowszechnionych, a także zarazem przewlekłych, chorób o podłożu autoimmunologicznym.
Hashimoto może dotykać wszystkich grup wiekowych bez względu na płeć osoby chorej. Badania naukowe wskazują jednak, że na rozwój tego schorzenia w większym stopniu narażone są kobiety oraz osoby w przedziale wiekowym od 45 do 65 lat. Warto wiedzieć, że nazwa choroby wywodzi się od nazwiska japońskiego lekarza, Hakuru Hashimoto.
Hashimoto to schorzenie tarczycy i choroba o podłożu autoimmunologicznym. Na rozwój Hashimoto szczególnie narażone są kobiety oraz osoby w przedziale wiekowym od 45 do 65 lat.
Choroba Hashimoto prowadzi do patologicznych zmian w obrębie tarczy, które wynikają z nadmiernej stymulacji układu odpornościowego. Efektem zmian morfologicznych w tarczycy oraz odpowiedzi immunologicznej organizmu jest stopniowe upośledzanie funkcjonalności tarczycy. Czym ono skutkuje? Przede wszystkim zaburzeniami syntezy hormonów tarczycy oraz obniżeniem ich stężenia. To z kolei warunkuje: spadek tempa metabolizmu, rozwój zaburzeń metabolicznych, rozwój insulinooporności, cukrzycy typu II, zwiększone ryzyko zachorowania na choroby związane z układem sercowo-naczyniowym. Dokładne skutki nieleczonego Hashimoto przedstawimy w dalszej części artykułu.
Hashimoto a niedoczynność tarczycy i inne choroby współistniejące
Naukowcy wskazują, że u ponad 90% pacjentów z chorobą Hashimoto występuje niedoczynność tarczycy, czyli stan, w którym gruczoł tarczycy produkuje zbyt małe ilości hormonów. Do innych przyczyn występowania niedoczynności tarczycy należą: zażywanie niektórych grup leków, choroby zapalne, niedobory lub całkowity brak hormonu TSH, usunięcie tarczycy.
W przypadku Hashimoto może współistnieć również niedoczynność innych gruczołów (wysepki trzustkowe, nadnercza, gonady, gruczoły przytarczyczne) lub schorzenia autoimmunologiczne (niedokrwistość Addisona-Biermera, celiakia, zespół Sjögrena, miastenia). Dodatkowo choroba Hashimoto zwiększa ryzyko zachorowalności na raka brodawkowatego oraz chłoniaka złośliwego.
Hashimoto – jakie funkcje pełni tarczyca?
Poruszając temat zapalenia tarczycy typu Hashimoto, warto pokrótce przedstawić, czym właściwie jest tarczyca.
Tarczyca to gruczoł, do którego zadań należy regulacja podstawowych funkcji przemiany materii, a także magazynowanie i wydzielanie do krwi hormonów: tyroksyny (T4) i trijodotyroniny (T3). Tarczyca umiejscowiona jest u nasady szyi, a swoim kształtem przypomina motyla.
Czynności tarczycy kontrolowane są przez przysadkę mózgową, która uwalnia hormon tyreotropowy (TSH). W sytuacji, gdy przysadka wykryje zbyt niskie stężenie hormonów tarczycy, wówczas uwalnia większe ilości TSH. Natomiast w przypadku zbyt wysokiego poziomu hormonów T4 i T3, przysadka uwalnia mniejsze ilości TSH.
Z kolei hormony tarczycy wywierają wpływ na: układ sercowo-naczyniowy, układ rozrodczy, układ kostny, układ odpornościowy, metabolizm organizmu, gospodarkę wodno-mineralną, pracę nerek, rozwój płodu w trakcie trwania ciąży.
Przyczyny rozwoju Hashimoto – czynniki ryzyka
Przyczyny rozwoju choroby Hashimoto są złożone. Naukowcy wymieniają grupy czynników, które mogą zarówno zapoczątkować, jak i nasilić objawy związane z tym schorzeniem tarczycy. Są to: czynniki genetyczne, czynniki środowiskowe i żywieniowe oraz inne choroby o podłożu autoimmunologicznym (cukrzyca typu I, łuszczyca, celiakia, reumatoidalne zapalenie stawów, stwardnienie rozsiane).
Wśród czynników genetycznych wymienia się zmienności w obrębie kodu DNA w głównym układzie zgodności tkankowej oraz w genie cytotoksycznego antygenu 4 limfocytów T. Z kolei do czynników środowiskowych i żywieniowych należą:
- nadmiar jodu w diecie,
- niedobór selenu w diecie,
- niedobór witaminy D w diecie,
- infekcje wirusowe,
- stosowanie niektórych typów leków (np. przeciwnowotworowych) oraz terapie cytokinami,
- nadmierny stres,
- ciąża,
- spożywanie alkoholu i zażywanie narkotyków.
Jakie są objawy choroby Hashimoto?
Hashimoto to schorzenie, które przez lata może rozwijać się, nie wykazując żadnych dolegliwości, lub być powiązane z niecharakterystycznymi objawami. Wszelkie nieprawidłowości można wykryć wówczas dzięki badaniom poziomu hormonów. Do lekarza warto udać się także w sytuacji, gdy: przeszło się operację tarczycy, przyjmowało się leki przeciwtarczycowe, podejmowało się leczenia radioaktywnym jodem lub uczestniczyło się radioterapii szyi, głowy, górnej części klatki piersiowej.
Do dolegliwości zgłaszanych przez osoby zmagające się z Hashimoto oraz z niedoczynnością tarczycy należą:
- brak energii i przewlekłe przemęczenie,
- osłabienie organizmu,
- osłabienie siły mięśniowej,
- ból i sztywność stawów,
- problemy ze snem i bezsenność,
- problemy z koncentracją,
- nadmierne pocenie się,
- nadciśnienie tętnicze,
- występowanie chrypki,
- wahania nastrojów i częste zmiany emocjonalne,
- depresja,
- wole tarczycowe (niewielkie powiększenia przedniej części szyi),
- obrzęki dłoni i stóp,
- obrzęki twarzy,
- powiększenie języka,
- towarzyszące uczucie zimna,
- wzrost kilogramów masy ciała,
- wysoki poziom cholesterolu we krwi,
- obfite miesiączki,
- trudności z zajściem w ciążę,
- występowanie zaparć.
Na rozwój choroby Hashimoto wskazują także objawy powiązane z kondycją naszej skóry, włosów i paznokci:
- nadmierne wypadanie włosów,
- suchość i szorstkość skóry,
- pociemnienie skóry w obrębie kolan i łokci,
- bladość skóry,
- nadmierna łamliwość oraz kruchość paznokci.
Przy chorobie Hashimoto może również współwystępować celiakia, nadwrażliwość na gluten i nietolerancja laktozy. U wielu pacjentów zmiany dotyczą także samego gruczołu tarczycy, który ulega stopniowemu, niekiedy również niesymetrycznemu, powiększeniu. Na podstawie badań można stwierdzić m.in. obecność zmian o charakterze ogniskowym, które występują w postaci pojedynczych guzków.
Przeczytaj także: 15 objawów niedoczynności tarczycy
Objawy Hashimoto występujące u dzieci
Choroba Hashimoto może również zostać zdiagnozowana u dzieci w wieku szkolnym. Wówczas pierwszym klinicznym objawem jest spowolnienie tempa wzrostu, a także problemy z koncentracją i pamięcią, które skutkują problemami z nauką. Do innych objawów należą:
- opóźnienie wyrzynania się zębów,
- opóźnione dojrzewania płciowe,
- ospałość,
- zwiększone skłonności do tycia,
- występowanie zaparć,
- suchość skóry.
Choroba Hashimoto a psychika
Choroba Hashimoto może się wiązać z występowanie problemów natury psychicznej, takich jak: dyskomfort psychiczny, drażliwość, wahania nastrojów, depresja, zaburzenia lękowe. Dodatkowo osoby zmagające się z Hashimoto zauważają również zakłócenia sfery poznawczej: zaburzenia pamięci i koncentracji, spowolnienie ruchów ciała, nadmierną senność.
Z chorobą Hashimoto powiązane są również objawy związane z naszą psychiką: wahania nastrojów i drażliwość, dyskomfort psychiczny, zwiększone ryzyko występowania depresji i zaburzeń lękowych.
Warto wspomnieć, że objawy powiązane z niedoczynnością tarczycy są niespecyficzne, dlatego też zdarza się, że u części pacjentów rozpoznaje się zaburzenia lękowe lub zaburzenia nastojów, a także włącza się leczenie farmakologiczne za pomocą leków przeciwdepresyjnych lub przeciwlękowych.
Obniżony nastrój wpływa natomiast na nasze funkcje immunologiczne – wśród osób chorujących na depresję może występować obniżona odporność organizmu. Dodatkowo osoby przejawiające negatywne nastroje mają niższy poziom aktywności limfocytów – komórek układu odpornościowego.
Hashimoto a depresja
Autoimmunologiczne zapalenie tarczycy może współwystępować z zaburzeniami depresyjnymi, zwłaszcza w przypadku kobiet w okresie wczesniej ciąży, w tzw. okresie poporodowym lub w okresie menopauzalnym.
Badania kliniczne wykazują związek pomiędzy podwyższonym stężeniem przeciwciał przeciwtarczycowych a zwiększonym ryzykiem wystąpienia depresji. Ważną rolę odgrywają tutaj zaburzenia osi podwzgórze-przysadka-tarczyca oraz nieprawidłowy poziom serotoniny w mózgu.
Hashimoto a choroba afektywna dwubiegunowa
Kolejne badania wskazują na zależność występowania zaburzeń afektywnych wśród pacjentów z podwyższonym poziomem przeciwciał skierowanych przeciwko peroksydazie tarczycowej (anty-TPO). Stwierdzono także, że istnieje większa podatność wytworzenie przeciwciał przeciwtarczycowych wśród potomstwa pacjentów zmagających się z chorobą afektywną dwubiegunową (ChAD).
Hashimoto a zaburzenia lękowe
Naukowcy dowodzą również, że zaburzenia lękowe występują znacznie częściej w grupie pacjentów zmagających się z chorobą Hashimoto oraz z wolem tarczycy. Procesy autoimmunologiczne, do których dochodzi poprzez rozwój Hashimoto, mogą stanowić podłoże rozwoju zaburzeń lękowych, fobii społecznych i zaburzeń snu.
Choroba Hashimoto a ciąża
Wykrycie Hashimoto w trakcie ciąży może stanowić poważne zagrożenie zarówno dla zdrowia matki, jak i dziecka. Ciężka niedoczynność tarczycy może wiązać się z:
- anemią,
- wysokim ryzykiem poronienia,
- stanem przedrzucawkowym,
- niską maską urodzeniową dziecka.
Dzieje się tak, ponieważ hormony tarczycy są szczególnie ważne dla rozwoju układu nerwowego oraz mózgu dziecka. Nieleczona niedoczynność tarczycy może wpłynąć także na upośledzenie poziomu intelektualnego dziecka.
Na niedoczynność tarczycy i chorobę Hashimoto wśród kobiet w ciąży wskazują takie objawy jak:
- nadmierna senność i zmęczenie,
- towarzyszące uczucie zimna,
- skurcze mięśni,
- problemy z koncentracją i pamięcią,
- towarzyszące zaparcia.
Już na etapie planowania ciąży ważne jest wykonanie oznaczenia stężenia hormonu TSH. Badania powinny wykonać zwłaszcza kobiety:
- z wykrytymi guzkami tarczycy,
- mające w rodzinie przypadki schorzeń tarczycy,
- chorujące na schorzenia autoimmunologiczne,
- mające problem z zajściem w ciążę,
- po przebytym poronieniu,
- po przedwczesnym porodzie.
Sprawdź: 15 oznak chorej tarczycy – objawy niedoczynności oraz nadczynności tarczycy
Jak zdiagnozować Hashimoto? Badania
Rozpoznanie choroby Hashimoto przede wszystkim opiera się na wywiadzie lekarskim, obrazie klinicznym, wynikach badań laboratoryjnych oraz wynikach badań ultrasonograficznych (USG). Możliwe jest również wykorzystanie Dopplera w celu zbadania przepływu naczyniowego.
Badania laboratoryjne obejmują analizę stężenia:
- TSH,
- fT3,
- fT4,
- przeciwciał anty-TPO,
- przeciwciał anty-TG.
Zdiagnozowanie Hashimoto w jej początkowym stadium lub w okresie utajonym może być szczególnie trudne, zwłaszcza że obraz ultrasonograficzny tarczycy może być niejednoznaczny.
Na niedoczynność tarczycy, najczęściej towarzyszącej Hashimoto, wskazują: wzrost stężenia TSH, obniżenie stężenia fT3, obniżenie stężenia fT4. W przypadku choroby Hashimoto w organizmie dochodzi również do nadmiernej produkcji przeciwciał przeciwtarczycowych anty-TPO lub anty-TG.
U niektórych chorych rozwijają się wole tarczycowe oraz pojawiają się zmiany ogniskowe w postaci pojedynczych guzków, dlatego też istotnym kryterium diagnostycznym jest badanie USG. Możliwe jest również obniżenie echogeniczności miąższu gruczołu tarczycy.
Zakres norm parametrów diagnostycznych
Poniżej przedstawiamy zakres norm parametrów związanych z diagnozą Hashimoto.
Normy parametrów diagnostycznych:
- fT4: 10-22 pmol/l,
- fT3: 4-7,4 pmol/l,
- TSH: 0,2-4,5 mIU/l,
- anty-TPO: 0,0-34 IU/ml,
- anty-TG: 0,0-115 IU/ml.
Przypominamy, na chorobę Hashimoto najczęściej wskazują:
- obniżenie stężenia fT3 i fT4,
- podwyższenie stężenia TSH,
- podwyższenie przeciwciał anty-TPO lub anty-TG.
Hashimoto – jak leczyć?
W przypadku niedoczynności tarczycy u osób zmagających się z chorobą Hashimoto leczenie powinno być prowadzone przez całe życie. Wynika to ze zwiększonego ryzyka zachorowania na inną chorobę autoimmunologiczną. Choć leczenie farmakologiczne nie daje całkowitego wyleczenia, to przywraca satysfakcjonującą jakość życia i pomagać zwalczyć dokuczające dolegliwości. W trakcie terapii ważne są regularne wizyty u lekarza specjalisty – endokrynologa.
Leczenie Hashimoto przebiega na wielu płaszczyznach. Jego najważniejszym elementem jest farmakoterapia, ale istotne są także dietoterapia oraz prowadzenie odpowiedniego stylu życia. Farmakoterapia zakłada leczenie syntetyczną solą lewoskrętnej tyroksyny (lewotyroksyna) w celu uzupełnienia braków naturalnie występującego w organizmie hormonu – tyroksyny.
Najważniejszym elelemtem leczenia choroby Hashimoto jest stosowanie farmokoterapii – leków zawierających lowotyroksynę.
Dawka preparatów zawierających lewotyroksynę powinna zostać dostosowana na podstawie indywidualnych wyników badań osoby chorej. Leczenie zazwyczaj rozpoczyna się od podawania małych dawek (25-50 µg na dobę). Po okresie około sześciu tygodni wykonuje się badania kontrolne stężenia TSH w celu dobrania docelowej dawki leku.
Uwaga: Badanie poziomu TSH powinno odbywać się przed przyjęciem leku zawierającego lewotyroksynę.
Podczas przyjmowania leków zawierających lewotyroksynę, należy zwrócić uwagę na dietę – występuje wysokie ryzyko niepożądanych interakcji pomiędzy lekami a żywnością. Preparaty należy zażywać rano, na czczo, popijając wodą, a następnie odczekać od 30 do 60 minut, aby spożyć posiłek. Przyjmuje się, że śniadanie nie powinno zawierać mocnej herbaty, kawy, nabiału, produktów sojowych, ponieważ wymieniona żywność może pogorszyć przyswajanie lewotyroksyny.
Dieta a Hashimoto
Prawidłowo zbilansowana dieta jest ważnym elementem leczenia choroby Hashimoto. Nie istnieje jednak jeden uniwersalny jadłospis, który będzie odpowiedni dla wszystkich osób zmagających się z chorobami tarczycy. Zalecenia dietetyczne powinny uwzględniać: masę ciała, wiek, płeć, stopień aktywności fizycznej. Warto również zwrócić uwagę na takie kwestie jak: wyeliminowanie lub ograniczenie stresu, wysypianie się, uprawianie sportu, zrezygnowanie z alkoholu i papierosów.
Głównym celem stosowania dietoterapii jest poprawa ogólnego stanu zdrowia pacjenta, a także spowolnienie stanów zapalnych organizmu występujących z chorobą Hashimoto. Dieta wpływa również na zmniejszenie ryzyka wystąpienia innych chorób autoimmunologicznych, zaburzeń metabolicznych, a także wspiera czynności tarczycy i wydzielanie hormonów tarczycy.
Dieta powinna dostarczać optymalne ilości:
- białka,
- wielonienasyconych kwasów tłuszczowych z rodziny omega-3,
- selenu,
- żelaza,
- cynku,
- witamin: A, C, D, E,
- flawonoidów.
Zapoznaj się: Zioła na Hashimoto i niedoczynność tarczycy
Jakie są skutki nieleczonej choroby Hashimoto?
Nieleczona tarczyca w stanie niedoczynności oraz w chorobie Hashimoto może doprowadzić do wielu poważnych problemów zdrowotnych.
W schyłkowym stadium niedoczynności tarczycy może dojść do tzw. śpiączki metabolicznej, która bezpośrednio zagraża naszemu życiu. Śpiączka metaboliczna objawia się:
- nadmierną sennością i zwiększonym ryzykiem zapadnięcia w śpiączkę,
- silnymi zaburzeniami świadomości,
- niewydolnością oddechową,
- nasilonymi obrzękami,
- obniżeniem temperatury ciała (możliwe obniżenie ciepłoty ciała do 25 stopni Celsjusza).
Charakterystyczny dla Hashimoto wysoki poziom przeciwciał przeciwtarczycowych sprzyja wzrostowi stężenia i insuliny, co z kolei zagraża diabetykom, a u osób zdrowych determinuje rozwój insulinooporności i cukrzycy typu II.
Niedoczynność tarczycy sprzyja także rozwojowi otyłości. Warto zaznaczyć, że na przyrost kilogramów masy ciała wśród pacjentek z Hashimoto wpływa wiele czynników, w tym: niskie stężenie fT4, występowanie stanów zapalnych organizmu, niedobory selenu i cynku, zbyt mała podaż białka w codziennej diecie.
Hashimoto wiąże się ze zwiększonym ryzykiem rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego. Wynika to przede wszystkim z podwyższonego stężenia cholesterolu, zwłaszcza „złej” frakcji (LDL). Nieleczona niedoczynność tarczycy może prowadzić do miażdżycy i niewydolności serca.
Tak jak wspomnieliśmy wyżej, choroba Hashimoto powiązana jest również z poważnymi objawami natury psychicznej. Nieprawidłowe funkcjonowanie tarczycy może więc doprowadzić do rozwoju depresji, ale również wpłynąć na nasze życie seksualne – determinuje obniżenie popędu seksualnego, czyli libido.
Nieleczona niedoczynność tarczycy wśród kobiet w ciąży może prowadzić do opóźnienia rozwoju dziecka oraz wystąpienia problemów intelektualnych. Z badań wynika również, że istnieje związek między nieleczoną niedoczynnością tarczycy u matki a problemami w obrębie serca, nerek i mózgu u noworodków.
Sprawdź: Dieta w niedoczynności tarczycy – zalecenia, niedobory pokarmowe. Co jeść a czego unikać?
Bibliografia
M. Broniarczyk-Czarniak, Zaburzenia psychiczne współistniejące z chorobą Hashimoto — przegląd piśmiennictwa, Psychiatria, 2017
M. Tomczyńska, I. Sałata, J. Saluk, Autoimmunizacyjne choroby tarczycy jako czynnik ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego, Choroby Serca i Naczyń, 2017
A. Stetkiewicz-Lewandowicz, T. Sobów, Psychologiczne aspekty choroby Hashimoto, Sztuka Leczenia, nr 2 2018 (dostęp online) http://www.sztukaleczenia.pl/pub/2018/2/Sztuka_leczenia_2-2018-4.pdf
R. Jurczak, Istotne składniki odżywcze w diecie osób z chorobą Hashimoto, Acta Salutem Scientiae, nr 1 2019 (dostęp online) https://sofra.com.pl/sofra/acta-salutem/wp-content/uploads/2019/11/3-istotne-skladniki-RJ.pdf
J. Luty, E. Bryl, Choroba Hashimoto – aspekt genetyczny i środowiskowy, Via Medica, 2017
D. Gier, L. Ostrowska, Choroba Hashimoto a otyłość, Via Medica, 2019
K. Laczowicz, M. Stachoń, E. Pałkowska-Goździk, E. Lange, Fizjologiczne aspekty postępowania dietetycznego w chorobie Hashimoto, Kosmos. Problemy Nauk Biologicznych, 2019
