Czym jest insulina?
Zanim przejdziemy do wyjaśnienia, czym jest insulinooporność i jak się objawia, pokrótce przedstawimy Wam, czym jest insulina.
Insulina to hormon anaboliczny produkowany w naszym organizmie przez trzustkę. Insulina przede wszystkim odpowiedzialna jest za regulowanie stężenia glukozy (cukru) we krwi, czyli odgrywa bardzo ważną rolę. Dlaczego? Wahania glikemii mogą doprowadzić do zaburzeń w funkcjonowaniu całego organizmu, w tym do zaburzeń układu odpornościowego czy układu nerwowego.
Glukoza odpowiada również za metabolizm węglowodanów, białek i tłuszczów. Dzięki prawidłowej pracy trzustki i wytwarzaniu insuliny nasze ciało utrzymuje stabilny poziom glukozy we krwi, ale także odkłada materiał zapasowy: glikogen w wątrobie i w mięśniach, a także kwasy tłuszczowe w tkance tłuszczowej.
Warto wspomnieć również o tym, że insulina wywiera istotny wpływ na: pracę jajników, funkcjonowanie wątroby, pracę układu sercowo-naczyniowego. Badania naukowe wskazują, że insulinooporność może być powiązana nie tylko z cukrzycą typu II, ale również z niealkoholowym stłuszczeniem wątroby, chorobami serca oraz ze wzrostem tkanki nowotworowej.
Insulinooporność – co to jest?
Insulinooporność (IO) to zaburzenie metaboliczne, które objawia się poprzez obniżoną wrażliwość tkanek (między innymi mięśni, tkanki tłuszczowej, wątroby) na insulinę. Komórki naszego organizmu przestają reagować na prawidłowe stężenie hormonu insuliny, co prowadzi do zwiększenia stężenia insuliny w obrębie trzustki. Hormon może być magazynowany przez lata, do momentu, aż trzustka przestanie produkować wystarczające ilości insuliny do pracy tkanek – w tej sytuacji najczęściej diagnozuje się cukrzycę typu II indukowaną insulinoopornością.
Insulinooporność (IO) to zaburzenie metaboliczne objawiające się obniżoną wrażliwością tkanek organizmu na działanie insuliny.
Endokrynolodzy podkreślają, że insulinooporność to zaburzenie, którego nie można bagatelizować – przede wszystkim dlatego, że istnieje duże ryzyko rozwoju cukrzycy. Mimo że IO nie jest chorobą, tylko zaburzeniem metabolicznym, to przy nieodpowiednim stylu życia i stosowaniu źle zbilansowanej diety, może przerodzić się w poważne schorzenie.
Jakie są objawy insulinooporności?
Pierwszym objawem wskazującym na insulinooporność jest przewlekłe zmęczenie. Obniżony nastrój czy senność mogą nam towarzyszyć nawet przez wiele miesięcy, czy lat – do momentu, aż przybiorą na sile. Nie bagatelizujmy więc przewlekłego zmęczenia, bo prócz insulinooporności może wskazywać również na zaburzenia hormonalne oraz problemy z tarczycą.
Wśród typowych objawów insulinooporności można wymienić:
- senność po posiłku (zwłaszcza zawierającym źródła węglowodanów),
- uczucie głodu pojawiające się krótko po zjedzeniu posiłku,
- napady „wilczego głodu”, czyli niepohamowana ochota na słodycze,
- trudności w redukcji kilogramów masy ciała,
- trudności w utrzymaniu prawidłowej masy ciała,
- przybieranie na wadze oraz odkładanie się tkanki tłuszczowej w obrębie brzucha,
- obniżenie nastroju,
- brak chęci do działania,
- pogorszenie koncentracji,
- problemy z pamięcią (tak zwana mgła mózgowa),
- rogowacenie ciemne (zmiany na skórze pojawiające się najczęściej na zgięciach kolan, łokci, w obrębie szyi, pach),
- bóle głowy,
- bóle stawów,
- pogorszenie wydolności organizmu,
- pogorszenie siły mięśniowej,
- wzrost stężenia kwasu moczowego,
- wzrost stężenia cholesterolu we krwi,
- wzrost stężenia trójglicerydów we krwi.
Jakie są przyczyny insulinooporności?
Przyczyny występowania insulinooporności, zgodnie ze stanowiskiem Narodowego Centrum Edukacji i Żywienia, nie są jednolite – głównie ze względu na to, że każdy człowiek wykazuje inną wrażliwość na insulinę. Przyjmuje się, że wrażliwość komórek na insulinę w 50% uzależniona jest od genetyki, natomiast następne 50% stanowią: dieta, aktywność fizyczna, choroby współistniejące, nadwaga lub otyłość.
Ryzyko wystąpienia insulinooporności wzrasta u osób:
- ze zdiagnozowaną cukrzycą ciążową,
- ze stwierdzonym stanem przedcukrzycowym,
- z chorobami układu krążenia (w tym z nadciśnieniem tętniczym),
- borykających się z zespołem policystycznych jajników,
- które urodziły dziecko o masie ciała powyżej 4 kilogramów,
- palących papierosy,
- regularnie sięgających po alkohol,
- narażonych na stres.
Tak jak wspomnieliśmy wyżej, na rozwój insulinooporności wpływa przede wszystkim dieta i styl życia. Przez to, że żyjemy w ciągłym stresie i w pogoni za karierą, spożywamy produkty o wysokim stopniu przetworzenia, źródła węglowodanów prostych i tłuszczów trans, to wzrasta ryzyko obniżonej wrażliwości na insulinę.
Do czynników wpływających na rozwój insulinooporności należą m.in.: źle zbilansowana dieta, brak aktywności fizycznej, otyłość, nadwaga.
Kolejną przyczyną insulinooporności jest nadwaga oraz otyłość – w tkance tłuszczowej wydzielane są związki zmniejszające wrażliwość na insulinę. Co więcej, tkanka tłuszczowa determinuje rozwój przewlekłego stanu zapalnego.
Oporność przedreceptorowa, opornośc receptorowa oraz oporność postreceptorowa
Można także wyróżnić trzy mechanizmy zaburzeń, które prowadzą do insulinooporności. Są to: oporność przedreceptorowa, oporność receptorowa, oporność postreceptorowa.
Oporność przedreceptorowa wynika z: nieprawidłowej budowy cząsteczek insuliny, obecności we krwi przeciwciał wiążących cząsteczki insuliny, obecności we krwi substancji lub hormonów o działaniu antagonistycznym wobec insuliny (hormony tarczycy, androgeny, hormon wzrostu, kortyzol, glukagon).
Oporność receptorowa wynika ze zmniejszonej liczby receptorów insulinowych.
Oporność postreceptorowa wiąże się ze zwiększoną ilością wolnych kwasów tłuszczowych oraz z zaburzeniami wewnątrzkomórkowej transmisji sygnału insuliny do receptora insulinowego.
Jak zdiagnozować insulinooporność?
Wymienione powyżej objawy wskazują na rozwój insulinooporności, dlatego też ponownie powtórzymy, że nie można ich bagatelizować. Warto wówczas zgłosić się do lekarza pierwszego kontaktu oraz wykonać podstawowe badania laboratoryjne: poziomu glukozy oraz insuliny. Przy stwierdzeniu IO dalszym planem leczenia najczęściej zajmuje się lekarz specjalista – endokrynolog.
Wynik badania glukozy i insuliny należy połączyć z dokładnym wywiadem lekarskim oraz przeliczyć za pomocą specjalistycznych współczynników (m.in. HOMA-IR). Jest to szczególnie ważny krok, ponieważ nawet w sytuacji, gdy stężenie glukozy i insuliny w surowicy krwi jest prawidłowe, to może się okazać, że proporcja pomiędzy tymi dwoma wynikami jest niepokojąca.
Ważnym wskaźnikiem jest również nasz wiek oraz występowanie otyłości brzusznej – obwód pasa przekracza 80 centymetrów u kobiet oraz 94 centymetry u mężczyzn. Poniżej pokrótce opisujemy stosowane metody diagnostyczne.
Metody bezpośredniej oceny insulinooporności
Do najczęściej stosowanych metod bezpośredniej oceny insulinooporności należą:
- metoda klamry metabolicznej – oznaczenie ilości glukozy, która musi być podawana, aby utrzymać stałą wartość glikemii podczas dwugodzinnego wlewu insuliny,
- test tolerancji insuliny – sprawdzenie reakcji organizmu na podaną insulinę (egzogenną, czyli wytwarzaną poza organizmem),
- test supresji endogennej insuliny – blokowanie wydzielania insuliny endogennej (produkowanej w organizmie) poprzez podanie adrenaliny i propranololu.
Metody pośredniej oceny insulinooporności
Metody pośrednie wykorzystywane w diagnozowaniu insulinooporności to:
- współczynnik stężenia insuliny oraz glikozy na czczo lub podczas doustnego testu tolerancji glukozy – oblicza się iloraz insulinemii i glikemii we krwi, a wartość większa niż 0,3 wskazuje na insulinooporność,
- wskaźnik HOMA-IR (Homeostasis Model Assessment) – HOMA-IR oblicza się według wzoru (R = stężenie insuliny na czczo × stężenie glukozy na czczo/ 22,5), a wartość R > 0,91 ± 0,38 może wskazywać na insulinooporność,
- wskaźnik QUICKI (Quantitative Insulin Sensitivity Check Index) – o insulinooporności świadczy wynik < 0,34 obliczony na podstawie wzoru: 1/log stężenia insuliny na czczo (µU/ml) + log stężenia glukozy na czczo (mmol/l),
- wskaźnik Matsudy – o insulinooporności może świadczyć wynik < 7,3, a wzór na wskaźnik Matsudy to: 100 000/÷ stężenie insuliny na czczo (mU/ml) × stężenie glukozy na czczo (mg/dl) × średnia wartość stężenia glukozy w teście doustnego obciążenia glukozą × średnia wartość stężenia insuliny w teście doustnego obciążenia glukozą,
- dożylny test tolerancji glukozy,
- podwójny test dożylnego obciążenia glukozą,
- metoda Bergmana – podaje się dożylnie glukozę, a po upływie 20 minut podaje się dożylnie tolbutamid, w ciągu kolejnych trzech godzin testu oznacza się stężenie insuliny oraz glukozy we krwi żylnej.
Jak leczyć insulinooporność?
Ważnymi filarami w leczeniu insulinooporności jest stosowanie odpowiednio zbilansowanej diety oraz wysoki poziom aktywności fizycznej. Możliwe jest również włącznie leczenia farmakologicznego – decyduje o nim lekarz.
Dieta insulinowa
Odpowiednio dobrana dieta w insulinooporności powinna przede wszystkim opierać się na dobrym zbilansowaniu makroskładników (węglowodany, białka, kwasy tłuszczowe) oraz na niskiej wartości indeksu glikemicznego (IG).
W jadłospisie powinny zagościć:
- warzywa – zwłaszcza w formie surowej, ponieważ gotowanie, pieczenie, smażenie oraz rozdrabnianie wiąże się ze wzrostem wartości indeksu glikemicznego,
- owoce o niskiej wartości indeksu glikemicznego – w miarę możliwości warto spożywać je w całości (bez rozdrabniania i krojenia) oraz nie wykonywać z nich soków przecierowych (lepszym rozwiązaniem będzie koktajl zawierający źródła białka),
- błonnik pokarmowy – obecny jest w owocach, warzywach, produktach pełnoziarnistych,
- białko – zawarte zwłaszcza w rybach oraz w nasionach roślin strączkowych,
- kwasy tłuszczowe wielonienasycone – obecne są w pestkach, orzechach oraz w olejach roślinnych,
- źródła węglowodanów złożonych – zwłaszcza: pieczywo razowe, pieczywo na zakwasie, brązowy makaron, brązowy ryż, ryż basmati kasza bulgur.
Zobacz: Insulinooporność a wartość indeksu glikemicznego
W insulinooporności powinno się unikać:
- produktów o wysokim stopniu przetworzenia,
- słodyczy i słodkich wyrobów cukierniczych,
- dosładzanych napojów, soków i napojów energetycznych,
- czerwonego mięsa,
- pieczywa pszennego, białego makaronu, białego ryżu,
- potraw smażonych,
- słonych przekąsek,
- alkoholu.
Jeżeli prócz insulinooporności borykamy się również z nadwagą lub otyłością, to dieta powinna przybrać charakter redukcyjny, czyli o zmniejszonej wartości energetycznej.
Przeczytaj również: Warzywa i owoce o wysokim indeksie glikemicznym – czy należy ich unikać?
Aktywność fizyczna
Również regularna aktywność fizyczna to kluczowy element nie tylko terapii, ale również i profilaktyki insulinooporności.
Według wytycznych Narodowego Centrum Edukacji Żywieniowej wysiłek fizyczny o umiarkowanej intensywności przyczynia się do obniżenia stężenia insuliny we krwi. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zaleca natomiast ćwiczenia w wymiarze minimum 150 minut tygodniowo.
WHO zaleca aktywność dizyczną w wymiarze 150 minut tygodniowo.
Kluczem do sukcesu jest jednak regularność w uprawianiu sportu oraz jego intensywność – krótkotrwałe ćwiczenia o małej intensywności nie obniżą stężenia hormonu insuliny. Natomiast zbytnie przeciążenie organizmu poprzez wysiłek o intensywności powyżej stopnia umiarkowanego jedynie w niewielkim stopniu przyczynia się do redukcji stężenia insuliny we krwi.
Uwaga: Warto przede wszystkim zdecydować się na treningi aerobowe (szybki spacer, jazda na rowerze, pływanie) trwające minimum 30 minut.
Zapoznaj się: Sport a stres – czy aktywność fizyczna rozładuje stres?
Insulinooporność a leki
Leki na insulinooporność przepisywane są przez lekarza jedynie w niektórych przypadkach. Farmaceutyki zawierają w składzie metoforminę, czyli substancję zmniejszająca stężenie glukozy we krwi.
Bibliografia
W. Grzesiuk, D. Szydlarska, K. Jóźwik, Insulinooporność w endokrynopatiach, Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii tom 5, nr 1, 2008 (dostęp online) https://journals.viamedica.pl/eoizpm/article/view/26047/20857
M. T. Małecki, Otyłość – insulinooporność – cukrzyca typu 2, Kardiologia Polska 64: 10 (supl. 6), 2006 (dostęp online) https://www.kardiologia-eksperymentalna.pl/pub_pliki/_plk3_1_Otyoinuslinoopornocukrzycatyp2.pdf
M. Gierach, J. Gierach, R. Junik, Insulinooporność a choroby tarczycy, Endokrynologia Polska tom 65, zeszyt edukacyjny I, 2014 (dostęp online) https://journals.viamedica.pl/endokrynologia_polska/article/view/48072/35337
https://diabetyk24.pl/blog-section/insulinoopornosc-przyczyny-objawy
