Hormony tarczycy u dzieci
Hormony tarczycy są niezbędne do prawidłowego rozwoju dziecka, zarówno w aspektach budowy organizmu, jak i rozwoju neurologicznego. Kształtowanie się gruczołu tarczycy przypada na okres siedmiu pierwszych tygodni życia płodowego. Uznaje się, że już w dwunastym tygodniu życia tarczyca rozpoczyna wydzielanie hormonu – tyroksyny oznaczanej symbolem T4. Między dwudziestym siódmym a dwudziestym ósmym tygodniem życia stężenie hormonów tarczycy jest ustabilizowane.
Niedoczynność tarczycy to stan wskazujący na niewłaściwą pracę gruczołu tarczowego, który nie wytwarza wystarczającej ilości hormonów tarczycy: trijodotyroniny (T3) i tyroksyny (T4).
Warto zdawać sobie sprawę z tego, że zaburzenia pracy tarczycy u noworodka, niemowlęcia oraz starszego dziecka mogą determinować opóźnienie w rozwoju lub nieprawidłowe wzrastanie. Hormony tarczycy odpowiadają m.in. za: rozwój ośrodkowego układu nerwowego, dojrzewanie szkieletu i proces wzrastania, prawidłową przemianę materii i regulację metabolizmu, termoregulację, pracę gruczołów płciowych, pracę serca, nerek, mięśni. Dlatego też wczesne wykrycie niedoczynności tarczycy oraz wdrożenie leczenia farmakologicznego ma szczególny wpływ na zdrowie dziecka.
Niedoczynność tarczycy u noworodków – rodzaje i przyczyny
Niedoczynność tarczycy możemy podzielić na cztery rodzaje:
- niedoczynność tarczycy pierwotną – jej przyczynami są zaburzenia w obrębie tarczycy prowadzące do niedoboru hormonów tarczycy,
- niedoczynność tarczycy wtórną – wynika najczęściej z chorób przysadki, chorób podwzgórza oraz niedoboru hormonu TSH,
- niedoczynność tarczycy wrodzoną – jest skutkiem genetycznych zaburzeń w funkcjonowaniu tarczycy, zaburzonej syntezy hormonów tarczycy, wad w obrębie układu podwzgórzowo-przysadkowego, nieprawidłowego stężenia jodu,
- niedoczynność tarczycy nabytą – wśród jej przyczyn najczęściej wymienia się chorobę Hashimoto, uszkodzenia tarczycy lub niedobór jodu.
Do przyczyn najczęściej występującej wrodzonej niedoczynności tarczycy u noworodków należą:
- upośledzenie utleniania i organifikacji jodu,
- zaburzenia w transporcie jodu,
- niedobór jodu,
- nadmiar jodu,
- synteza nieprawidłowych cząsteczek tyreoglobuliny (TG),
- obecność przeciwciał matki,
- autoimmunologiczne zapalenie tarczycy (choroba Hashimoto).
Wśród noworodków, najwcześniej po 48 godzinach od narodzin, wykonywane są przesiewowe badania w kierunku wrodzonej niedoczynności tarczycy. Z pięty dziecka na bibułę pobierana jest krew, w której oznacza się stężenie TSH. Prawidłowy wynik powinien wynosić poniżej 12 mIU/l. Na wrodzoną niedoczynność tarczycy wskazuje niskie stężenie hormonu T4 oraz podwyższone TSH w surowicy.
W przypadku wtórnej niedoczynności tarczycy u niemowląt odnotowuje się zarówno niskie stężenie T4, jak i niskie TSH. Wtórnej niedoczynności tarczycy mogą towarzyszyć:
- niedobory innych hormonów przysadki,
- dysplazja przegrodowo-wzrokowa,
- pośrodkowy rozszczep wargi i podniebienia,
- niedotlenienia porodowe,
- nieodpowiednio leczona nadczynność tarczycy u matki.
Przeczytaj także: 15 objawów niedoczynności tarczycy
Niedoczynność tarczycy u noworodków – jakie są jej objawy?
Do wczesnych objawów niedoczynności tarczycy należą:
- trudności w oddychaniu (mogą przebiegać z sinicą),
- przedłużająca się żółtaczka noworodkowa,
- duża senność dziecka,
- chrapliwy płacz,
- przepuklina pępkowa,
- suchość skóry,
- zaparcia,
- brak łaknienia i trudności w karmieniu,
- opóźnione dojrzewanie szkieletu dziecka (brak nasady dalszej kości udowej, brak nasady kości bliższej piszczeli).
Warto podkreślić, że wkrótce po urodzeniu u noworodków z wrodzoną niedoczynnością tarczycy objawy charakterystyczne wskazujące na chorobę tarczycy są znikome. Ponieważ hormon tyroksyny przechodzi przez łożysko matki, to stężenie T4 w surowicy dzieci może sięgać do 50% normy. Również masa urodzeniowa oraz długość ciała mieszczą się w wartościach prawidłowych. Może występować natomiast zwiększony obwód głowy lub niezarośnięte ciemiączko tylne.
Niedoczynność tarczycy u dzieci – przyczyny
Niedoczynność tarczycy występująca w wieku dziecięcym nazywana jest nabytą niedoczynnością, a jej rozpoznanie następuje zazwyczaj po 6. miesiącu życia dziecka. Przyczyną jest niewydolność osi podwzgórzowo-przysadkowo-tarczycowej, co prowadzi do zmniejszonej syntezy hormonów tarczycy. Nabyta niedoczynność może przybierać charakter: pierwotny (wynika z zaburzeń na poziomie tarczycy), wtórny (wynika z zaburzeń na poziomie przysadki), trzeciorzędowy (wynika z zaburzeń na poziomie podwzgórza).
Nabyta niedoczynność w wieku dziecięcym może wynikać również z:
- autoimmunologicznego zapalenia tarczycy (choroba Hashimoto),
- dziedzicznych zaburzeń syntezy hormonów tarczycy,
- wrodzonych błędów metabolizmu tarczycy,
- przebytego leczenia chirurgicznego,
- przebytego leczenia jodem promieniotwórczym,
- napromieniowania okolic szyi,
- farmakoterapii (stosowanie soli litu, leków przeciwdrgawkowych, amiodaronu, tionamidów),
- niedoborów jodu,
- urazu głowy,
- napromieniowania głowy,
- przebytego zabiegu neurochirurgicznego,
- guzów uciskających podwzgórze lub przysadkę,
- oporności na hormony tarczycy.
Przeczytaj: Hashimoto a ciąża – jak niedoczynność tarczycy wpływa na płodność?
Jakie są objawy niedoczynności tarczycy u dzieci?
Do objawów klinicznych niedoczynności tarczycy, które występują u dzieci, należą:
- uczucie zmęczenia i nadmierna senność,
- problemy z pamięcią i koncentracją (skutkujące m.in. złymi wynikami w nauce),
- spowolnienie wzrastania,
- zaparcia,
- przyrost masy ciała oraz zwiększona masa ciała w stosunku do wzrostu,
- brak tolerancji na niskie temperatury,
- opóźnienie pierwszej miesiączki lub zaburzenia miesiączkowania,
- przyspieszone dojrzewanie (występuje rzadko),
- suchość skóry,
- bladość skóry,
- zwiększone owłosienie ciała,
- obrzęki twarzy,
- powiększenie tarczycy,
- zwiększona twardość tarczycy,
- bradykardia (serce kurczy się rzadziej niż 60 razy na minutę),
- opóźniona faza relaksacji w odruchu ścięgnistym kostki.
Jak leczyć niedoczynność tarczycy u dzieci?
Niedoczynność tarczycy u dzieci leczy się za pomocą farmakologii. Podawane preparaty zawierają substytut naturalnego hormonu tarczycy T4, który określany jest jako lewotyroksyna. Leczenie wdrażane jest, aby zapewnić dziecku zadowalający rozwój funkcji poznawczych, a także prawidłowe wzrastanie. Dąży do utrzymania hormonu tyroksyny (T4) lub wolnej tyroksyny w górnej połowie norm referencyjnych w zależności od wieku dziecka.
Uwaga: Wiele laboratoriów komercyjnych nie podaje zakresu normy, który właściwy jest dla wieku dziecka. Przyjmuje się, że w pierwszym roku życia stężenie TSH nie powinno przekraczać 5 mlIU/l, natomiast T4 powinno wynosić 10-16 µg/dl lub 128,7-205,9 nmol/l.
Niedoczynność tarczycy u dzieci leczy się za pomocą preparatów zawierających lewotyroksynę, czyli substytut naturalnego hormonu tyroksyny.
Podając małym dzieciom lewotyroksynę, tabletkę należy na początku zmiażdżyć, a następnie rozpuścić w niewielkiej ilości mleka matki lub wody. Co ważne, tyroksyny nie należy rozpuszczać w mieszankach zawierających soję, jony żelaza i jony wapnia – wówczas wchłanianie leku będzie ograniczone.
W przypadku starszych dzieci tabletki z lewotyroksyną przyjmuje się na czczo – najlepiej na godzinę lub co najmniej 30 minut przed posiłkiem.
Według Amerykańskiej Akademii Pediatrycznej po rozpoczęciu farmakoterapii należy dokonywać regularnych pomiarów stężenia TSH oraz T4 w surowicy. Częstotliwość wykonywanych badań laboratoryjnych wygląda następująco:
- badanie po dwóch oraz po czterech miesiącach od pierwszego zastosowania lewotyroksyny,
- badanie po dwóch tygodniach po każdej zmianie dawki,
- dzieci do 6. miesiąca życia – badanie co 1-2 miesiące,
- dzieci do 3. roku życia – badanie co 3-4 miesiące,
- dzieci powyżej 3. roku życia – badanie co 6-12 miesięcy do zakończenia etapu wzrastania,
- dzieci chorujące na cukrzycę typu I – badanie raz w roku.
Poniżej przedstawiamy przykładowe dobowe dawkowanie lewotyroksyny u dzieci:
- dziecko do 3. miesiąca życia: 10-15 μg na każdy kilogram masy ciała,
- dziecko od 3. do 12. miesiąca życia: od 6 do 10 μg na każdy kilogram masy ciała,
- dziecko od 1. do 3. roku życia: od 4 do 6 μg na każdy kilogram masy ciała,
- dziecko od 3. do 10. roku życia: 3-5 μg na każdy kilogram masy ciała,
- dziecko i nastolatek od 10. do 16. roku życia: od 2 do 4 μg na każdy kilogram masy ciała.
Uwaga: Co ważne, dawkę należy dostosować do indywidualnych potrzeb dziecka.
Zapoznaj się: Dieta w niedoczynności tarczycy – zalecenia, niedobory pokarmowe. Co jeść a czego unikać?
Leczenie niedoczynności tarczycy u dzieci – rokowania
Rokowania zależne są przede wszystkim od czasu trwania niedoczynności tarczycy, wieku dziecka oraz momentu, w którym rozpoczęto leczenie. Przyjmuje się, że jeżeli farmakoterapia została wprowadzona w okresie dojrzewania, wówczas dziecko może nie osiągnąć prawidłowego wzrostu. Dotyczy to również niedoczynności tarczycy, która utrzymuje się długo – uzupełnienie niedoborów hormonów tarczycy zazwyczaj nie pozwala na nadrobienie etapów rozwoju w okresie wzrastania.
W sytuacji, gdy niedoczynność tarczycy zostaje zdiagnozowana po 2. lub 3. roku życia, wówczas istnieje duże prawdopodobieństwo, że u dziecka nie doszło do upośledzenia rozwoju neurologicznego lub intelektualnego.
Przeczytaj również: Dieta w niedoczynności tarczycy – zalecenia, niedobory pokarmowe. Co jeść a czego unikać?
Jakie są skutki nieleczonej niedoczynności tarczycy u dzieci?
Tak jak wielokrotnie wspomnieliśmy w artykule, niedoczynność tarczycy negatywnie wpływa na rozwój dziecka. Wśród skutków nieleczonej niedoczynności tarczycy najczęściej można wymienić:
- pogorszony rozwój intelektualny w porównaniu do zdrowych rówieśników – badania naukowe wskazują, że dzieci z nieleczoną niedoczynnością tarczycy mają obniżone IQ,
- problemy z nauką,
- problemy z koncentracją,
- spowolniony wzrost,
- niskorosłość,
- problemy z koordynacją ruchową,
- występowanie nadwagi lub otyłości,
- występowanie zeza,
- pogorszony rozwój mowy,
- pogorszone zdolności wzrokowo-przestrzenne,
- opóźnione dojrzewanie płciowe lub zaburzenia procesu dojrzewania płciowego,
- zaburzone proporcje ciała.
Przeczytaj także: Stulejka u dziecka – objawy, przyczyny, leczenie. Kiedy udać się do lekarza?
Bibliografia
I. Beń-Skowronek, Noworodek i wcześniak z niedoczynnością i nadczynnością tarczycy. Obraz kliniczny, diagnostyka i leczenie [w:] Tyreologia wieku rozwojowego, red. A. Bossowski, Medical Tribune Polska, 2013
D. Counts, S. K. Varma, Niedoczynność tarczycy u dzieci, Pediatria po dyplomie, 14(2), 2010 (dostęp online) https://podyplomie.pl/publish/system/articles/pdfarticles/000/012/433/original/34-42.pdf?1473168593
K. Łącka, A. Czyżyk, Leczenie niedoczynności tarczycy, Farmacja Współczesna, nr. 1, 2008 (dostęp online) https://www.akademiamedycyny.pl/wp-content/uploads/2016/05/200804_Farmacja_004.pdf
A. Zdrojowy-Wełna, N. Rogala, K. Zatońska, G. Bednarek-Tupikowska, Postępowanie w subklinicznej niedoczynności tarczycy u kobiet ciężarnych i dzieci, Family Medicine & Primary Care Review, 17(1), 2015 (dostęp online) https://docplayer.pl/20938000-Postepowanie-w-subklinicznej-niedoczynnosci-tarczycy-u-kobiet-ciezarnych-i-dzieci.html
I. Beń-Skowronek, Rozwój dzieci matek z zaburzeniami czynności tarczycy, Endokrynologia Pediatryczna, 14(1), 2015 (dostęp online) https://endokrynologiapediatryczna.pl/contents/files/a_1511.pdf
A. M. Kucharska, I. Beń-Skowronek, M. Walczak, E. Petriczko, T. Jackowska, A. Lewiński, A. Bossowski, Leczenie i monitorowanie terapii wrodzonej niedoczynności tarczycy – rekomendacje Polskiego Towarzystwa Endokrynologii i Diabetologii Dziecięcej, Endokrynologia Pediatryczna, 2016
