Zaburzenia osobowości – czym są i jakie są ich przyczyny?
Zaburzenia osobowości doprowadzają do trwałego zahamowania rozwoju osobowości. Przejawiają się: nieprawidłowym funkcjonowaniem jednostki w społeczeństwie, zakłóceniami w odbiorze własnej osoby, dysfunkcjami interpersonalnymi (np. problemem w utrzymywaniu i rozwijaniu bliskich relacji).
Zaburzenia są długotrwałe i często prowadzą do depresji, zaburzeń lękowych, czy dyskomfortu psychicznego. Najczęściej pojawiają się w okresie późnego dzieciństwa lub w okresie młodzieńczym i trwają w wieku dojrzałym. Przyczyny rozwoju zaburzeń osobowości nie są do końca znane. Według badań odpowiadają za nie między innymi czynniki genetyczne, czynniki biologiczne oraz czynniki psychologiczne.
Borderline – charakterystyka
Pojęcie borderline zostało wprowadzone w 1938 roku, jako określenie na zaburzenia o cechach jednocześnie neurotycznych oraz psychopatycznych. W 1980 roku po raz pierwszy zostało oddzielone od schizofrenii i włączone do grupy zaburzeń osobowości pod nazwą osobowość z pogranicza.
Borderline dotyczy 2% całej populacji, z czego od 20% do 60% pacjentów leczonych jest w warunkach szpitalnych i ambulatoryjnych z powodów silnych problemów osobowościowych. Na przestrzeni lat liczba rozpoznań zaburzenia stale rośnie, a 75% chorych stanowią kobiety.
Osobie z borderline towarzyszy silny lęk przed odrzuceniem, gwałtowne napady złości, paniki oraz furii. Nie potrafi kontrolować swoich zachowań emocjonalnych, wzbudza konflikty z otoczeniem, wykazuje silną potrzebę nieustannego bycia wśród ludzi i nie akceptuje samotności.
Osobowość z pogranicza ma płynną strukturę – w danym momencie jedna część osobowości przejmuje kontrolę nad całością. Dochodzi wtedy do nagłych zmian emocjonalnych oraz serii impulsywnych zachowań, które wydają się przypadkowe i niezwiązane z sytuacją.
Borderline charakteryzuje się pozornie dobrym przystosowaniem społecznym oraz niestabilnością emocjonalną. Osobie z osobowością z pogranicza towarzyszy silny lęk przed odrzuceniem, gwałtowne napady złości, paniki, czy furii. Chory nie potrafi kontrolować swoich zachowań emocjonalnych, ma skłonność do gwałtownych działań, wzbudza konflikty z otoczeniem.
Człowiek z zaburzeniem osobowości wykazuje silną potrzebę nieustannego bycia wśród ludzi oraz nie akceptuje samotności. Nieustannie dąży do uniknięcia rzeczywistego lub wyimaginowanego porzucenia. Łączy się to z groźbami kierowanymi do osób z bliskiego otoczenia oraz z zachowaniami samobójczymi lub samouszkadzającymi.
Zapoznaj się: Mężczyzna z borderline – cechy, zachowania, diagnoza
Jakie cechy są typowe dla osobowości borderline?
Osobę z zaburzeniem osobowości borderline cechują:
- zachowania impulsywne,
- zachowania autodestrukcyjne oraz destrukcyjne,
- niestabilność reakcji emocjonalnych, która spowodowana jest zmianą nastrojów w zależności od warunków, otoczenia itp.,
- impulsywność w zakresie: objadania się, nadużywania substancji psychoaktywnych, wydawania pieniędzy, hazardu, ryzykownych zachowań seksualnych,
- stale towarzyszące uczucie wewnętrznej pustki oraz poczucie bycia złą osobą,
- problemy w relacjach – intensywne i nietrwałe związki z innymi ludźmi,
- nagłe idealizowanie i pozbawianie wartości nawet osób z najbliższego otoczenia,
- silna potrzeba fuzji z partnerem,
- skłonności do kłótni i konfliktów z innymi oraz wybuchanie nagłym gniewem i przemocą,
- zaburzenia tożsamości,
- skrajne reakcje na stres, wydłużony czas powrotu do stabilności emocjonalnej,
- nagłe zmiany w systemie wartości, celach, identyfikacji seksualnej,
- mała wydajność w pracy, nieradzenie sobie w szkole,
- powiązane ze stresem, przemijające wyobrażenia paranoidalne,
- w niektórych przypadkach doświadczenia dysocjacyjne (utrata prawidłowej integracji pomiędzy: poczuciem własnej tożsamości, wspomnieniami z przeszłości a teraźniejszością, kontrolą ruchów ciała a bezpośrednimi bodźcami wrażeń) oraz depersonalizacja (zaburzenie postrzegania własnej osoby objawiające się wrażeniem funkcjonowania poza ciałem).
Borderline – trudności społeczne
Osobowość z pogranicza odczuwa intensywny lęk przed opuszczeniem jej przez bliską osobę. Ma trudności interpersonalne, nie potrafi utrzymywać relacji społecznych. W sytuacji stresowej pojawiają się zaburzenia funkcjonowania i niemożność panowania nad emocjami.
Człowiek z borderline przeżywa poczucie wewnętrznej pustki oraz poczucie winy. Postrzega siebie jako złą osobę. Jego zachowania są w większości przypadków ryzykowne, a życiowe osiągnięcia są mniejsze niż jego możliwości.
Sprawdź: Czy można zdiagnozować borderline u dziecka? Wyjaśniamy
Jakie są przyczyny osobowości borderline?
Do przyczyn rozwoju osobowości z pogranicza należą: trudny temperament oddziałujący w deprecjonującym otoczeniu, czynniki biologiczne, czynniki psychologiczne oraz elementy indywidualne.
Do czynników biologicznych należą:
- nieprawidłowości w przekazywaniu impulsów,
- jednoczesny niedobór serotoniny oraz nadmiar noradrenaliny, skutkujące przewagą procesów aktywacji nad procesami hamowania,
- impulsywność, drażliwość na bodźce,
- chwiejność emocjonalna.
Do czynników psychologicznych należą:
- niezakończony proces tworzenia spójnej i stabilnej tożsamości,
- niepowodzenia w fazie rozwoju,
- lęk przed porzuceniem,
- fiksacja (mechanizm obronny polegający na trwaniu w wyuczonych mechanizmach przystosowania i niedopuszczaniu myśli, które mogą powodować frustracje) w fazie rozdzielenia tzw. własnego ja i obiektu – podział na dobre/złe ja oraz dobry/zły obiekt,
- pozostawienie dziecka samemu sobie, brak właściwej opieki,
- brak odpowiedzi rodzica na potrzeby i miłość dziecka,
- negatywne odnoszenie się rodziców do emocji dziecka – pomijanie, bagatelizowanie, dziecko nauczone jest tego, że tylko ekstremalny poziom ekspresji przynosi mu zainteresowanie rodzica,
- stymulowanie dziecka do sukcesów bez udzielania wsparcia emocjonalnego,
- krytyka lub oskarżenia ze strony rodziców,
- sytuacja rodzinna, w której panuje chaos – uzależnienia, konflikty, zmieniający się układ rodzinny,
- duża rola matki „z pogranicza”, która zachęca dziecko do symbiozy, a w przypadku próby uzyskania autonomii, grozi wycofaniem się z miłości.
Elementy indywidualne to:
- chroniczne wyczerpanie,
- zwiększona reaktywność na stres,
- zaburzenia traumatyczne – np. przemoc fizyczna, przemoc seksualna, śmierć rodziców lub bliskiej osoby,
- brak zdolności do uaktywnienia bardziej adaptacyjnych wzorców zachowania.
Borderline a inne zaburzenia
- Borderline a depresja – w przypadku osobowości z pogranicza przeżywany jest inny typ depresji. Istnieje więcej zachowań dysfunkcyjnych w kontaktach społecznych. W wielu przypadkach pacjent jest odporny na leki przeciwdepresyjne.
- Borderline a PTSD (zespół stresu pourazowego) – przyczyna występowania obu zaburzeń może być podobna, jednak u osobowości z pogranicza objawy są bardziej specyficzne oraz trwają dłużej.
- Borderline a osobowość histrioniczna – osobowość z pogranicza łatwiej wpada w złość i przywiązuje mniejszą wagę do elementu seksualności w relacjach społecznych.
- Borderline a osobowość schizotypowa – w przypadku osobowości z pogranicza osoba nie jest tak mocno oderwana od rzeczywistości (jednak istnieje możliwość pojawiania się krótkich epizodów). Występuje chwiejność emocjonalna i skłonność do depresji.
- Borderline a osobowość dyssocjalna – wykorzystywanie ludzi jest gniewną reakcją na rozczarowanie, a nie świadomym działaniem, jak w przypadku osobowości antyspołecznej. U osobowości z pogranicza występuje poczucie winy.
Jak leczyć borderline?
Pacjenci z osobowością borderline często sami zgłaszają się po pomoc, np. po próbie samobójczej. W wielu przypadkach, w pierwszej ocenie ich zachowania, wydają się zdrowsi, niż są w rzeczywistości. Mają trudności z systematycznym leczeniem – często przerywają terapię, po czym po jakimś czasie chcą ją kontynuować.
Celami procesu terapeutycznego są: redukcja zachowań autodestrukcyjnych, redukcja zachowań impulsywnych i ucieczkowych, nauczenie pacjenta akceptowania afektu oraz regulowania go.
Terapeuta powinien równocześnie zachować dystans w kontakcie z pacjentem, jak i okazywać mu życzliwość. Należy wyraźnie podkreślić różnicę pomiędzy akceptacją pacjenta, jako człowieka, a akceptacją jego zachowań. Specjalista nie może stwarzać nadziei na długotrwałą opiekę oraz na dalsze rozwijanie relacji.
Psychoterapia dobierana jest indywidualnie do potrzeb pacjenta, jednak terapeuci często decydują się na zastosowanie terapii dialektyczno-behawioralnej.
Celami procesu terapeutycznego są: redukcja zachowań autodestrukcyjnych, redukcja zachowań impulsywnych i ucieczkowych, nauczenie pacjenta akceptowania afektu (silnej reakcji emocjonalnej, pod której wpływem traci panowanie nad swoim zachowaniem) i regulowania go. Psychoterapia dobierana jest indywidualnie do potrzeb pacjenta, jednak terapeuci często decydują się na zastosowanie terapii dialektyczno-behawioralnej.
Terapia dialektyczno-behawioralna – łączy w sobie elementy zarówno terapii indywidualnej, jak i grupowej. Skupia się na próbie oduczenia się dysfunkcyjnych nawyków, akceptowaniu rzeczywistości i docenieniu swojego życia. Ma wpłynąć na: zmniejszenie zachowań samobójczych, umiejętność radzenia sobie z kryzysem, regulowanie emocji, rozwój umiejętności interpersonalnych.
W przypadku borderline niektórym pacjentom podawane są również małe dawki leków przeciwpsychotycznych, które mają za zadanie zmniejszyć nasilenie lęków. Wskazana jest również suplementacja litu, który wpływa na ograniczenie wybuchów wściekłości i zmniejsza ogólne rozdrażnienie.
Bibliografia:
L. Cierpiałkowska, E. Soroko, Zaburzenia osobowości, Poznań, 2017
A. Jakubik, Zaburzenia osobowości, Warszawa 2003
R. Davis, T. Millon, Zaburzenia osobowości we współczesnym świecie, 2005
A. Wrońska, Zaburzenia osobowości typu borderline (zaburzenia z pogranicza) — epidemiologia, etiologia, leczenie, Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej, 2007 (dostęp online) https://www.terapiadynamicznakrakow.pl/artykuly/zaburzeaniaborderline.pdf
P. Grzegorzewski, K. Kucharska, Komponenty dysregulacji emocji w zaburzeniu osobowości borderline — przegląd najnowszych badań, Advances in Psychiatry and Neurology, 2018 (dostęp online) https://www.researchgate.net/profile/Piotr-Grzegorzewski/publication/326741356_Components_of_emotion_dysregulation_in_borderline_personality_disorder_A_review_of_recent_research/links/5c9be6b9299bf111694bc50e/Components-of-emotion-dysregulation-in-borderline-personality-disorder-A-review-of-recent-research.pdf
E. Cwalina, Przegląd terapii poznawczo-behawioralnych stosowanych w leczeniu zaburzeń osobowości typu borderline, Psychoterapia 2 (141), 2007 (dostęp online) http://www.psychoterapiaptp.pl/uploads/PT2007n2s41Cwalina.pdf
