Czym są zaburzenia osobowości?
Zaburzenia osobowości zakłócają prawidłowe funkcjonowanie jednostki w społeczeństwie. Są długotrwałym zahamowaniem rozwoju osobowości. Z zaburzeniami powiązane są tzw. dysfunkcje interpersonalne, które polegają na problemach i blokadzie w rozwijaniu oraz podtrzymywaniu bliskich relacji.
Zaburzenia osobowości najczęściej przejawiają się w sytuacjach związanych z życiem społecznym i prowadzą do zakłócenia obrazu własnej osoby. Mogą skutkować rozwojem depresji, zaburzeń lękowych oraz dyskomfortem psychicznym.
Osobowość schizotypowa – charakterystyka
Osobowość schizotypowa dotyczy 3% populacji ogólnej. Znacznie częściej spotyka osoby spokrewnione z chorymi na schizofrenię. W przypadku kobiet występuje większa ilość pozytywnych symptomów choroby. Mężczyźni wykazują zazwyczaj objawy negatywne.
Ten typ zaburzenia osobowości stanowił obiekt badań od lat 20. XX wieku. W roku 1922 Eugen Bleuer opisał zaburzenie jako utajoną formę schizofrenii, na którą składają się łagodne symptomy schizofreniczne nieprzeradzające się w psychozę. Pojęcie „schizotypowe” funkcjonuje od 1956 roku i jest połączeniem dwóch słów – „schizofreniczny” oraz „fenotyp”.
Człowiek z osobowością schizotypową ma trudność z nawiązywaniem bliskich więzi, przez co izoluje się od społeczeństwa. Osobowość jest powiązana z dziwacznością w myśleniu, którą mogą stanowić irracjonalne przekonania, nadmierna podejrzliwość lub myśli paranoiczne.
Osobowość schizotypowa należy do zaburzeń tzw. spektrum schizofrenicznego (schizotypia). W porównaniu do schizofrenii występują: większa stałość życia osoby chorej, symptomy schizofreniczne o mniejszym nasileniu oraz brak typowych objawów pojawiających się przy schizofrenii.
Osoba z osobowością schizotypową odznacza się ekscentrycznym zachowaniem, wyglądem lub sposobem mówienia. Ma trudność z nawiązywaniem bliskich więzi, przez co izoluje się od społeczeństwa. Wykazuje ograniczone emocje lub nieadekwatne do sytuacji.
Osobowość schizotypowa jest powiązana z dziwacznością w myśleniu, którą mogą stanowić irracjonalne przekonania, nadmierna podejrzliwość, myśli paranoiczne, myślenie niezgodne z subkulturowymi normami lub myślenie magiczne – treść myśli jest tożsama z działaniem, np. myślenie „telewizor zgasł dzięki temu, że koło niego przeszedłem”, „ktoś umrze, ponieważ życzyłem mu śmierci”.
Człowieka z tym typem zaburzenia osobowości dotyczy osobliwość percepcji:
- pojawiające się iluzje mogące przypominać omamy,
- derealizacja – przeświadczenie o funkcjonowaniu w nierealnym, nierzeczywistym świecie,
- depersonalizacja – zaburzenie postrzegania własnej osoby, wrażenie funkcjonowania poza własnym ciałem.
Osobowość schizotypowa wykazuje symptomy lęku społecznego lub depresji. Pod wypływem silnego stresu może pojawić się okresowe nasilenie objawów lub objawy psychotyczne objawiające się omamami, urojeniami i trudnościami w funkcjonowaniu w świecie rzeczywistym.
Zapoznaj się: Zespół depersonalizacji-derealizacji – objawy, przyczyny, leczenie
Osobowość schzizotypowa – jakie są jej cechy?
Człowiek z osobowością schizotypową charakteryzuje się cechami takimi jak:
- zniekształcenie poznawcze lub spostrzeżeniowe,
- dziwaczność mowy: niejasność, dygresyjność, drobiazgowość, rozwlekłość,
- puste, metaforyczne, nadmiernie wypracowane, stereotypowe myślenie przejawiające się dziwacznymi wypowiedziami,
- natrętne ruminacje – obsesyjne myśli, powracanie myślami do określonego tematu, często o treści seksualnej lub agresywnej,
- niezwykłe doświadczenia percepcyjne z włączeniem iluzji somatosensorycznych, czyli cielesnych,
- przemijające epizody quazi-psychotyczne (omamy słuchowe, wzrokowe) z nasilonymi iluzjami lub myślami podobnymi do urojeń,
- dziwne wierzenia, które wpływają na zachowanie i są niezgodne z normami kultury, np. wiara w zabobony, szósty zmysł,
- lęk społeczny, który nie zanika wraz z zacieśnianiem znajomości.
Osobowość schizotypowa – odmiany osobowości
Theodore Millon wyróżnia dwie odmiany osobowości schizotypowej – bojaźliwą oraz bezbarwną.
Osobowość schizotypowa bezbarwna – łączy w sobie cechy osobowości schizoidalnej, depresyjnej oraz zależnej. Charakteryzuje się: izolacją od świata zewnętrznego, brakiem poczucia własnej tożsamości, zaburzonymi w znaczącym stopniu procesami poznawczymi. Osoby z tym typem osobowości są ponure, oderwane od rzeczywistości, ich mowa jest powolna, monotonna, komunikaty często pozbawione sensu.
Osobowość schizotypowa bojaźliwa – to połączenie osobowości unikającej oraz bierno-agresywnej. Osoby ostrożnie podchodzą do nawiązywania kontaktów z innymi ludźmi, są pełne obaw oraz apatyczne. Tłumią swoje uczucia, pragnienia, wrażliwość. Czasami uciekają do myślenia magicznego lub świata alternatywnego, będącego wynikiem ich wyobrażeń i fantazji, który potrafi zdominować świat rzeczywisty.
Osobowość schizotypowa – trudności społeczne
Człowiek z osobowością schizotypową jest najczęściej samotny, wręcz osamotniony, czuje się niezrozumiany i nielubiany przez społeczeństwo. Przytłacza go lęk i poczucie, że działania innych osób mogą mu zagrozić. Ma problemy ze skupieniem uwagi lub uporządkowaniem własnych myśli.
Osoba z osobowością schizotypową we środowisku czuje się jak ktoś obcy i uważa, że świat jest niebezpieczny. Myśli, że nic nie dzieje się przez przypadek, a relacje z ludźmi nic nie wniosą do jego życia, ponieważ jest wadliwy.
Osoba nie jest świadoma tego, że zachowuje się w sposób niewłaściwy, nie rozumie również swoich skłonności do depersonalizacji. We własnym środowisku czuje się jak obcy, uważa, że świat jest niebezpieczny, przez co musi cały czas na siebie uważać. Myśli, że nic nie dzieje się przez przypadek, a relacje z ludźmi nic nie wniosą do jego życia, ponieważ jest wadliwy i uważa, że nie jest zdolny do odczuwania emocji.
Zapoznaj się: Osobowość negatywistyczna – cechy, przyczyny, leczenie
Osobowość schizotypowa – przyczyny
Do przyczyn występowania zaburzenia osobowości, jakim jest osobowość schizotypowa, należą czynniki biologiczne oraz czynniki psychologiczne.
Czynniki biologiczne:
- powiększony stosunek komorowo-mózgowy,
- osłabienie gładkich ruchów gałki ocznej,
- nadmiar dopaminy w organizmie,
- uszkodzenie prenatalne, powikłanie okołoporodowe, niska waga urodzeniowa.
Do czynników psychologicznych należą:
- negatywne relacje w rodzinie,
- rola kozła ofiarnego lub dziwaka we wczesnym dzieciństwie,
- niespójne komunikaty i reakcje ze strony rodziców,
- odrzucenie ze strony jednego z rodziców i rekompensowanie (wzmożona uwaga lub opieka) przez drugiego rodzica,
- nadmierna obojętność ze strony rodziny,
- odrzucenie lub upokarzanie dziecka,
- przemoc wobec dziecka,
- odrzucenie przez rówieśników,
- brak możliwości wejścia w stały związek partnerski.
Osobowość schizotypowa – leczenie
Leczenie pacjenta z osobowością schizotypową jest skomplikowane, ponieważ chory ma problem ze zbudowaniem relacji terapeutycznej – specjalista zazwyczaj traktowany jest jako intruz. Terapeuta powinien zachować dystans, cierpliwość, nie naciskać na pacjenta oraz stosować prostą i bezpośrednią komunikację.
Celami procesu terapeutycznego są: wzmocnienie poczucia własnej wartości, pokazanie pozytywnych cech pacjenta, trening umiejętności społecznych oraz ustalenie wzorca relacji interpersonalnych.
Terapia osoby z tym typem zaburzenia osobowości dobierana jest indywidualnie. Terapeuci często wybierają: psychoterapię poznawczo-behawioralną, psychoterapię psychodynamiczną, psychoterapię psychoanalityczną lub psychoterapię humanistyczną. Celem procesu terapeutycznego jest: wzmocnienie poczucia własnej wartości, pokazanie pozytywnych cech pacjenta, trening umiejętności społecznych, ustalenie wzorca relacji interpersonalnych.
Psychoterapia poznawczo-behawioralna – skupia się na powiązaniach między emocjami, myślami, a działaniem. Po odnalezieniu bodźca, który powoduje błędną interpretację rzeczywistości, terapeuta zmierza do zmiany zachowania pacjenta.
Psychoterapia psychodynamiczna – identyfikuje reakcje, zachowania, myśli pacjenta, dąży do zmiany schematów myślowych i zredukowania wewnętrznych zahamowań.
Psychoterapia psychoanalityczna – to połączenie teorii psychologii analitycznej oraz psychoanalizy. Proces terapeutyczny opiera się na zwiększeniu stopnia świadomości tego, co należy do świata wewnętrznego i w jaki sposób świat ten wpływa na relacje ze społeczeństwem. Ten rodzaj psychoterapii doprowadza do możliwości zmiany w funkcjonowaniu emocjonalnym pacjenta.
Psychoterapia humanistyczna – skupia się na uczuciach, doświadczeniu i sposobach postrzegania samego siebie. Pacjent ma dążyć do lepszego poznania własnej osoby oraz do samoakceptacji.
Bibliografia
L. Cierpiałkowska, E. Soroko, Zaburzenia osobowości, Poznań, 2017
A. Jakubik, Zaburzenia osobowości, Warszawa 2003
R. Davis, T. Millon, Zaburzenia osobowości we współczesnym świecie, 2005
https://www.terapiadbt.pl/schizotypowe-zaburzenie-osobowosci-objawy-terapia-typowe-problemy/
https://emocje.pro/schizotypowe-zaburzenie-osobowosci-schizotypal-personality-disorder-stpd/
