Jak wygląda epizod depersonalizacji?
Depersonalizacja to zbiór objawów przejawiający się poprzez utratę poczucia realności własnego Ja i uczucie oddzielenia od własnego ciała. Pacjent doświadczający depersonalizacji staje się niejako obserwatorem samego siebie z zewnątrz, czuje się oddzielony od swoich myśli, emocji i uczuć. Doznaje braku kontroli nad własnym działaniem oraz nad tym, co dzieje się w jego otoczeniu.
Pacjenci skarżą się na poczucie obcości niektórych części ciała. Mogą mieć wrażenie, że ich ręka lub noga nie należą do nich. Depersonalizacja wiąże się również z oderwaniem od ciała, które objawia się osłabionym dotykiem lub zmniejszonym odczuwaniem bólu. Stan ten określany jest jako poczucie bycia w filmie lub jako sen na jawie.
Depersonalizacja to zbiór objawów przejawiający się poprzez utratę poczucia realności własnego Ja i uczucie oddzielenia od ciała. Pacjent doświadczający depersonalizacji staje się niejako obserwatorem samego siebie z zewnątrz, czuje się oddzielony od swoich myśli, emocji i uczuć.
Zaburzeniu może towarzyszyć postawa katatoniczna, w przypadku której osoba chora przyjmuje nienaturalną i sztywną postawę ciała. Dodatkowo depersonalizacja związana jest ze zmienionym lub osłabionym odczuwaniem stanów emocjonalnych i doznań cielesnych oraz natłokiem myśli egzystencjalnych.
Czym jest derealizacja?
Derealizacja odnosi się do utraty poczucia realności rzeczywistości. Pacjenci widzą dobrze znane otoczenie jako obce, nierealne, sztuczne i bezbarwne. Znane im bliskie osoby wydają się całkowicie nieznane, co sprawia, że osoby chore izolują się od środowiska. Derealizacji towarzyszy zniekształcone poczucie czasu, które może objawiać się przez postrzeganie zdarzeń niedawnych jako bardzo odległych.
Derealizacja odnosi się do utraty poczucia realności rzeczywistości. Pacjenci widzą dobrze znane otoczenie jako obce, nierealne, sztuczne i bezbarwne.
Pacjenci narzekają na brak myśli lub ich nadmiar w głowie. Mogą mieć trudności z prawidłowym doznawaniem stanów emocjonalnych. Pojawiają się zaburzenia koncentracji, pamięci oraz myśli i pytania egzystencjalne na temat sensu życia.
Czym jest zespół depersonalizacji-derealizacji?
Szacuje się, że epizody derealizacji mogą występować u 70% zdrowych osób. W takich sytuacjach są one skutkiem trudnych, traumatycznych wydarzeń życiowych, stosowania środków psychoaktywnych lub utraty bliskich osób. Przejściowe stany derealizacji są całkowicie normalnie i samoistnie ustępują. Jednak w momencie, gdy objawy derealizacji pojawiają się jednocześnie z symptomami depersonalizacji, są utrwalone, nawracające i znacząco oddziałują na komfort życia pacjenta, wtedy można mówić o zespole depersonalizacji-derealizacji (DD).
Jeżeli objawy derealizacji pojawiają się jednocześnie z symptomami depersonalizacji, są utrwalone, nawracające i znacząco oddziałują na komfort życia pacjenta, wtedy można mówić o zespole depersonalizacji-derealizacji (DD).
W Klasyfikacji Zaburzeń Psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (DSM-V) zespół DD został przyporządkowany do kategorii zaburzeń dysocjacyjnych, które charakteryzują się zmianami i zaburzeniami w samoświadomości przejawiającymi się przez rozdzielenie świadomości, percepcji, pamięci oraz tożsamości. W zespole depersonalizacji-derealizacji symptomy głównie manifestują się poprzez oddzielenie jednostki od otaczającej ją rzeczywistości oraz od własnej osoby.
Natomiast w Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 zespół DD zaliczany jest do kategorii „innych” zaburzeń nerwicowych i definiowany jest jako postrzeganie własnego ciała oraz otoczenia w postaci nierealnych i nieznanych dotąd bodźców.
Charakterystyka pacjentów z zespołem depersonalizacji-derealizacji
Pacjent ze zdiagnozowanym zespołem DD cierpi na epizody depersonalizacji oraz derealizacji, które pojawiają się nagle i równie gwałtownie znikają. Mogą mieć one charakter epizodyczny, nawracający lub chroniczny. Zależnie od indywidualnego przypadku mogą trwać od kilku minut do kilku godzin. Osoba chora doświadcza nie tylko dyskomfortu wywołanego symptomami, ale również odczuwa strach związany z wystąpieniem kolejnego epizodu.
Zespół depersonalizacji-derealizacji różni się od halucynacji, ponieważ pacjent zdaje sobie sprawę z nierealności wydarzenia. Jest świadomy swoich objawów i ich nieprawdziwości, jednak nie jest w stanie samodzielnie sobie z nimi poradzić, ani ich przerwać.
Zespół depersonalizacji-derealizacji różni się od halucynacji, ponieważ pacjent zdaje sobie sprawę z nierealności wydarzenia. Depersonalizacja-derealizacja w większości przypadków diagnozowana jest jako objaw współwystępujący, a nie jak osobne zaburzenie psychiczne.
Objawy zespołu depersonalizacji-derealizacji zazwyczaj obserwowane są w okresie dojrzewania oraz wczesnej dorosłości, rzadziej u starszych osób. Na zaburzenie częściej cierpią kobiety. Ponadto, depersonalizacja-derealizacja w większości przypadków diagnozowana jest jako objaw współwystępujący, a nie jak osobne zaburzenie psychiczne.
Zapoznaj się: Syndrom sztokholmski – czym jest? Objawy, przyczyny, leczenie
Jakie są przyczyny zespołu depersonalizacji-derealizacji?
Obecnie nie są znane dokładne przyczyny wpływające na rozwój zespołu DD. Część badań wskazuje na zaburzenia neurologiczne w zakresie wahań w poziomie dopaminy oraz adrenaliny. Dużą rolę odgrywają również czynniki psychologiczne oraz środowiskowe. Przede wszystkim ogromne znaczenie przypisuje się nieprawidłowościom z okresu dzieciństwa, takim jak niespójność w postawie opiekunów/rodziców, brak bezpieczeństwa i wsparcia emocjonalnego ze strony opiekunów/rodziców i przemoc domowa.
Zgodnie z badaniami, im większą traumę dziecko doświadczyło w okresie wczesnego dzieciństwa, tym bardziej wzrasta ryzyko zaburzeń dysocjacyjnych w dorosłości. Traumatyczne wydarzenia mogą także predysponować do chorób psychosomatycznych z towarzyszącymi epizodami DD.
Inne przyczyny zespołu DD to:
- przemoc emocjonalna,
- przemoc fizyczna,
- przemoc seksualna (w szczególności na rozwój zaburzenia narażone są kobiety po traumie seksualnej),
- przemoc psychiczna,
- nagła śmierć bliskiej osoby,
- wypadek,
- katastrofy naturalne,
- zaniedbanie psychiczne, fizyczne i emocjonalne,
- długotrwała ekspozycja na stres,
- brak snu lub nadmierna stymulacja,
- skłonność do unikania trudnych sytuacji,
- zażywanie środków psychoaktywnych, takich jak alkohol, LSD i marihuana.
Jednym z czynników, który może wywołać epizody DD i jednocześnie predysponować do rozwoju zespołu zaburzeń są sytuacje związane z silnym stresem. W takim przypadku osoba choroba za pośrednictwem epizodów nieświadomie odcina się od własnego ciała oraz od rzeczywistości. W efekcie symptomy depersonalizacji-derealizacji mogą być definiowane jako reakcja obronna w odpowiedzi na traumatyczne wydarzenia.
Przeczytaj również: Współuzależnienie – na czym polega i jak je rozpoznać?
Depersonalizacja-derealizacja a zaburzenia współistniejące
Epizod depersonalizacji-derealizacji po nadmiernym wysiłku, stresie lub zmęczeniu nie jest zaburzeniem i może występować u osób zdrowych. Mogą również objawiać się jako pojedyncze, odrębne symptomy towarzyszące lub zwiastujące zaburzenia psychiczne.
Ryzyko symptomów DD zwiększa się przede wszystkim w Zespole Stresu Pourazowego (PTSD).
Objawy mogą współwystępować w:
- zaburzeniach nastroju (chorobie afektywnej dwubiegunowej, depresji),
- zaburzeniach obsesyjno-kompulsyjnych,
- zaburzeniach osobowości (osobowości paranoicznej, osobowści schizoidalnej, osobowości unikającej),
- fobiach,
- zaburzeniach lękowych.
Symptomy DD obserwowane są także w zaburzeniach neurologicznych, takich jak padaczka lub migrena. Dodatkowo pojawiają się po zażyciu środków psychoaktywnych.
Na czym polega leczenie zespołu depersonalizacji-derealizacji?
Jeżeli źródłem zespołu DD jest traumatyczne, nagłe wydarzenie, lub nadużywanie substancji psychoaktywnych, objawy najczęściej zmniejszają się i znikają samoistnie. Gdy symptomy są nawracające i negatywnie wpływają na funkcjonowanie jednostki, konieczne jest wprowadzenie odpowiedniego leczenia i terapii.
Diagnozę rozpoczyna wizyta u psychiatry, na podstawie której specjalista dobiera terapię, zależnie od zaobserwowanych objawów, ich nasilenia oraz częstotliwości występowania. Jeśli natomiast objawy DD zostały wywołane innym zaburzeniem, leczenie musi rozpocząć się od terapii skupionej na konkretnym problemie. Oznacza to, że w sytuacji, kiedy epizody depersonalizacji i derealizacji współwystępują z objawami depresji lub PTSD, leczenie rozpoczyna się od terapii owych zaburzeń.
Diagnozę rozpoczyna wizyta u psychiatry, na podstawie której specjalista dobiera terapię, zależnie od zaobserwowanych objawów, ich nasilenia oraz częstotliwości występowania. Jeśli objawy zostały wywołane innym zaburzeniem, leczenie musi rozpocząć się od terapii skupionej na konkretnym problemie.
W związku z tym leczenie może opierać się na farmakoterapii z zastosowaniem leków z grupy wychwytu zwrotnego serotoniny, leków psychotycznych, normotymicznych lub dostosowanych do terapii innych zaburzeń współistniejących. Zalecany jest także udział w psychoterapii, między innymi w poznawczo-behawioralnej, psychodynamicznej, a także uczestnictwo w treningach relaksacyjnych.
Bibliografia
Smiatek-Mazgaj, B., A. Sobański, J., Rutkowski, K., Klasa, K., Dembińska, E., Müldner-Nieckowski, Ł., Cyranka, K., Mielimąka, M. (2015). Objawy dysocjacji czucia bólu i dotyku, derealizacji i depersonalizacji u kobiet a wydarzenia urazowe z okresu dzieciństwa, adolescencji i wczesnej dorosłości, Psychiatr. Pol. ONLINE FIRST Nr 8
Carson, R.C., Butcher, J.N., Mineka, S. (2003), Psychologia zaburzeń. Człowiek we współczesnym świecie (t. 1 i 2). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne
Gałecki P, Pilecki M, Rymaszewska J, Szulc A, Sidorowicz S, Wciórka J, American Psychiatric Association. Kryteria diagnostyczne zaburzeń psychicznych DSM-5, red. Wrocław: Edra Urban & Partner; 2018
World Health Organization, The ICD-10 Classification of Mental and Behavioural Disorders: Clinical Descriptions and Diagnostic Guidelines. Geneva, 1992
https://wojciechklek.pl/derealizacja-depersonalizacja/
https://psycholog-pisze.pl/o-nierealnosci-siebie-i-swiata-%E2%80%A8-depersonalizacja-i-derealizacja/
