Czym jest osobowość dyssocjalna?
Osobowość dyssocjalna należy do grona zaburzeń osobowości charakteryzujących się zachowaniem dramatycznym, emocjonalnym oraz kapryśnym. Funkcjonuje także pod nazwami: antyspołeczne zaburzenie osobowości, psychopatia, osobowość psychopatyczna, socjopatia, osobowość socjopatyczna, osobowość nieprawidłowa.
Pojęcie psychopatii zostało po raz pierwszy użyte w 1891 roku. Wcześniej, w 1812 roku, funkcjonowało określanie osobowości jako zaburzenia przejawiającego się moralnym zdeprawowaniem przy równoczesnej jasności myślenia. W 1975 roku zaburzenie zostało zakwalifikowane do zaburzeń osobowości pod nazwą osobowość antyspołeczna. Od 1992 roku funkcjonuje jako osobowość dyssocjalna.
Zaburzenie osobowości dotyczy częściej mężczyzn niż kobiet – choruje około 3% męskiej populacji oraz około 1% żeńskiej. Kobiety częściej leczone są psychiatrycznie, przejawiają mniejszą dozę agresji, lecz są bardziej swobodne seksualnie i brakuje im realistycznych życiowych celów.
W warunkach klinicznych leczonych jest od 3% do 30% pacjentów. Osobowość dyssocjalna dotyka od 20% do 70% więźniów.
Zaburzenie osobowości najczęściej diagnozowane jest pomiędzy 26. a 40. rokiem życia.
Co charakteryzuje osobowość dyssocjalną?
Człowiek z osobowością dyssocjalną nie stosuje się do obowiązujących norm oraz standardów prawnych i społecznych. Odrzuca istniejące autorytety i jest zadufany w sobie. Ma zawyżoną, wręcz arogancką samoocenę.
Człowiek z osobowością dyssocjalną nie odczuwa konieczności poprawy swojego zachowania, nie ma również wyrzutów sumienia. Traktuje innych ludzi w sposób instrumentalny. Lekceważy ich uczucia, kłamie i manipuluje dla osiągnięcia własnej przyjemności lub zysków.
Zachowania przejawiane przez osobowość nieprawidłową często stanowią podstawę do aresztowania. Chory nie odczuwa konieczności poprawy swojego zachowania, nie ma również wyrzutów sumienia, nawet w przypadku poniesienia poważnych konsekwencji własnych czynów.
Osoba z antyspołecznym zaburzeniem osobowości traktuje innych ludzi w sposób instrumentalny. Lekceważy ich uczucia, kłamie i manipuluje dla osiągnięcia własnej przyjemności lub zysków. Relacje z innymi są powierzchowne, najczęściej krótkotrwałe, ponieważ chory jest niezdolny do okazywania uczuć lub odczuwania empatii.
Osobowość dyssocjalna stale potrzebuje nowych doświadczeń i bodźców. Często reaguje gniewem, odznacza się dużą swobodą seksualną. Może zachowywać się agresywnie w stosunku do ludzi oraz zwierząt.
Osobowość dyssocjalna stale potrzebuje nowych doświadczeń i bodźców. Nie potrafi poradzić sobie z nudą i stagnacją w życiu. Poprzez obniżony poziom lęku działa nieodpowiedzialnie oraz impulsywnie.
Często reaguje gniewem, odznacza się dużą swobodą seksualną. Może zachowywać się agresywnie w stosunku do ludzi oraz zwierząt, a także naruszać reguły lub regularnie kłamać. W wieku młodzieńczym pojawiają się zazwyczaj pierwsze kradzieże oraz niszczenie własności – swojej lub cudzej.
Z osobowością dyssocjalną może występować obniżony nastrój, zaburzenia depresyjne, a nawet zaburzenia lękowe.
Z osobowością dyssocjalną może występować obniżony nastrój, zaburzenia depresyjne, a nawet zaburzenia lękowe.
Osobowość dyssocjalna – jakie są kryteria diagnostyczne?
Antyspołeczne zaburzenie osobowości można zdiagnozować na podstawie kryteriów opracowanych przez WHO – Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-10) – oraz przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne – DSM-V.
Do kryteriów diagnostycznych należą takie cechy charakterystyczne:
- nieliczenie się z uczuciami innych ludzi,
- nieprzystosowanie do norm społecznych,
- brak umiejętności podporządkowania się prawu,
- niezdolność do utrzymywanie stałych relacji z innymi ludźmi i trudności w nawiązywaniu nowych kontaktów,
- niezdolność do odczuwania poczucia winy,
- brak empatii,
- bardzo niska tolerancja na frustrację,
- niski próg wyzwalania agresji,
- konflikty z otoczeniem oparte na obwinianiu innych,
- zachowania impulsywne,
- kłamanie, oszukiwanie, manipulowanie dla własnego zysku oraz dla rozrywki,
- lekceważenie własnego bezpieczeństwa oraz bezpieczeństwa innych ludzi,
- atakowanie i częsty udział w bójkach,
- zaburzenia pojawiają się przed 15 rokiem życia.
Jakie są trudności społeczne osoby z osobowością dyssocjalną?
Osobowość dyssocjalna żyje w przekonaniu, że życie nie dało jej tego, co jej się należy – przez to wybucha gniewem, jest zazdrosna, zawistna. Nie toleruje nudy, ponieważ uważa, że jeżeli choć przez chwilę nic się nie dzieje, to jej życie nie ma sensu.
Osobowość dyssocjalna jest niepewna własnej pozycji społecznej, dlatego też obawia się kontroli i odczuwa potrzebę ciągłej walki oraz udowadniania swojej siły. Żyje w przekonaniu, że jeśli nie zostanie agresorem, to stanie się ofiarą społeczeństwa.
Człowiek z zaburzeniem osobowości postrzega świat jako miejsce, w którym najważniejszą zasadą jest rywalizacja z innymi ludźmi. Głównym celem jest przetrwanie, dlatego nie można ufać społeczeństwu – chory ciągle spodziewa się zdrady oraz poniesienia kary.
Osobowość antyspołeczna jest niepewna własnej pozycji społecznej. Obawia się kontroli i odczuwa potrzebę ciągłej walki oraz udowadniania swojej siły. Żyje w przekonaniu, że jeśli nie zostanie agresorem, to stanie się ofiarą społeczeństwa – dlatego kieruje się zasadą, że lepiej wzbudzać lęk i strach, niż miłość. Podejmuje nadmierne ryzyko, nie odczuwa stałości zarówno w życiu osobistym, jak i zawodowym. Ucieka w kłopoty z prawem, ale i tak nie czuje się spełniona.
Przeczytaj: Osobowość negatywistyczna – cechy, przyczyny, leczenie
Osobowość dyssocjalna – jakie są wczesne objawy zaburzenia?
Pierwsze zaburzenia zachowania następują już wśród dzieci poniżej 10 roku życia. Na początku mogą pojawiać się zaburzenia opozycyjno-buntownicze.
Zwiększone prawdopodobieństwo występowania antyspołecznego zaburzenia osobowości zachodzi wśród dzieci z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej lub z deficytem uwagi.
Za wczesne objawy osobowości dyssocjalnej uznaje się:
- brak empatii,
- brak odczuwania strachu,
- impulsywność,
- stałe poszukiwanie nowych doznań,
- brak wyraźnych reakcji na ból,
- niepostrzeganie słów w roli nośnika emocjonalnego.
Jakie są przyczyny antyspołecznego zaburzenia osobowości?
Przyczyny występowania osobowości dyssocjalnej są różnorodne. Można je podzielić na: czynniki biologiczne, czynniki społeczno-kulturowe, czynniki psychologiczne.
Do czynników biologicznych należą:
- podłoże genetyczne odnoszące się do dziedziczności zachowań przestępczych – pozytywny wpływ czynników środowiskowych może je zmniejszyć,
- spożywanie alkoholu i palenie papierosów przez kobietę w ciąży,
- nieprawidłowości fizjologiczne,
- niewrażliwość emocjonalna,
- urazy płata czołowego,
- deficyty aktywności,
- opóźnienie w osiągnięciu fizycznej dojrzałości mózgu,
- dysfunkcja ciała migdałowatego,
- niski poziom serotoniny.
Czynniki społeczno-kulturowe to:
- kultury indywidualistyczne,
- niski status społeczno-ekonomiczny.
Czynniki psychologiczne warunkujące rozwój osobowości dyssocjalnej:
- niepowodzenia zachodzące w kręgach społecznych,
- rodzic zdystansowany wobec dziecka,
- rodzic wrogi, agresywny, zaniedbujący dziecko,
- podejście do świata jako miejsca wrogiego,
- niekonsekwencja metod wychowawczych – równoczesne stosowanie kar i nagród, przez co dziecko nie uczy się tego, co jest dobre a co złe,
- niespójne pojęcie samego siebie,
- nieznajomość własnych ról społecznych,
- zbyt pobłażliwe podejście rodzica do dziecka,
- utrata rodzica – śmierć, rozwód, separacja,
- depresja występująca u rodzica,
- ograniczona umiejętność przewidywania konsekwencji własnych czynów,
- deficyty lęku,
- niezdolność do osądzania własnego zachowania,
- przeważające zachowania popędowe – agresja, seks.
Osobowość dyssocjalna a inne zaburzenia
- Osobowość dyssocjalna a osobowość paranoiczna – u chorego pojawiają się zachowania impulsywne, jednak nie towarzyszy mu uczucie napięcia i niepokoju.
- Antyspołeczne zaburzenie osobowości a osobowość z pogranicza (borderline) – osobowość dyssocjalna częściej wyrządza krzywdę innym ludziom, nie okalecza samej siebie, chyba że przypadkowo w wyniku zachowań niebezpiecznych lub ryzykownych.
- Osobowość dyssocjalna a osobowość sadystyczna – socjopaci działają mniej brutalnie, a agresję stosują bardziej instrumentalnie, niż wrogo.
Jak leczyć antyspołeczne zaburzenie osobowości?
Podjęcie leczenia przez człowieka z osobowością dyssocjalną jest częściej wynikiem przymusu, np. ze strony instytucji sądu, niż indywidualną decyzją. Ten rodzaj zaburzenia osobowości szczególnie silnie opiera się wszelkim wysiłkom terapeutycznym.
Do postawienia diagnozy potrzebna jest ocena kryteriów specyficznych dla zaburzeń osobowości. Zachowanie pacjenta musi być wyraźnie odbiegające od norm akceptowalnych przez społeczeństwo. Nieprawidłowości muszą również zachodzić m.in. na płaszczyźnie postrzegania i interpretowania rzeczywistości, a także uczuciowości i postępowania w sytuacjach międzyludzkich.
Głównymi celami terapii są: poprawa umiejętności społecznych, doprowadzenie do mniejszego występowania zachowań antyspołecznych, nauka panowania nad gniewem, rozwinięcie poczucia przywiązania.
Terapeuta nie powinien zgadzać się na skracanie dystansu, wręcz wskazane jest ograniczenie kontaktów z pacjentem do koniecznego minimum. Specjalista musi uważać zwłaszcza na próby manipulowania nim, a także na kłamstwa i zniekształcanie faktów.
Głównymi celami terapii są: poprawa umiejętności społecznych, doprowadzenie do mniejszego występowania zachowań antyspołecznych, nauka panowania nad gniewem, rozwinięcie poczucia przywiązania.
W leczeniu antyspołecznego zaburzenia osobowości nie zaleca się stosowania psychoterapii dynamicznej. Lepsze efekty może przynieść terapia poznawczo-behawioralna.
W leczeniu antyspołecznego zaburzenia osobowości nie zaleca się stosowania psychoterapii dynamicznej. Lepsze efekty może przynieść terapia poznawczo-behawioralna, która polega na próbie odnalezienia bodźca powodującego błędne interpretowanie rzeczywistości. Terapia skupia się na działaniach, myślach i emocjach pacjenta, a jej głównym celem jest zmiana jego zachowań.
Bibliografia
L. Cierpiałkowska, E. Soroko, Zaburzenia osobowości, Poznań, 2017
A. Jakubik, Zaburzenia osobowości, Warszawa 2003
R. Davis, T. Millon, Zaburzenia osobowości we współczesnym świecie, 2005
A. Jakubik, Diagnostyka osobowości dyssocjalnej, Studia Psychologica nr 6, 2006 (dostęp online) https://bazhum.muzhp.pl/media/files/Studia_Psychologica/Studia_Psychologica-r2006-t-n6/Studia_Psychologica-r2006-t-n6-s237-247/Studia_Psychologica-r2006-t-n6-s237-247.pdf
B. Pastwa-Wojciechowska, Samoregulacja i samokontrola a psychopatyczne zaburzenia osobowości, Czasopismo Psychologiczne tom 14, nr 2, 2008 (dostęp online) http://www.czasopismopsychologiczne.pl/files/articles/2008-14-samoregulacja-i-samokontrola-a-psychopatyczne-zaburzenia-osobowoci.pdf
https://salusprodomo.pl/blog/osobowosc-dyssocjalna-psychopatyczna/
