Czym jest kwasica ketonowa?
Kwasica ketonowa to zaburzenie równowagi kwasowo-zasadowej powiązane z zakwaszeniem organizmu – przy kwasicy wartość pH krwi wynosi poniżej 7,35. Kwasica jest również jednym z najgroźniejszych powikłań cukrzycowych, które charakteryzuje się nie tylko obniżonym pH krwi, ale również obecnością ciał ketonowych w moczu. Może stanowić objaw nieleczonej cukrzycy typu I lub występować u diabetyków, którzy regularnie się badają.
Do rozwoju kwasicy ketonowej dochodzi w sytuacji, gdy w naszym organizmie spada poziom insuliny, czyli hormonu produkowanego przez trzustkę i odpowiedzialnego za regulację poziomu glukozy (cukru) we krwi. Niedobór insuliny wiążę się zatem ze wzrostem stężenia glukozy, ale również z niekorzystnymi przemianami tłuszczów i białek. Do następstw kwasicy ketonowej należą: hiperglikemia (zbyt wysoki poziom cukru we krwi), odwodnienie i zaburzenia elektrolitowe, utrata glukozy wraz z moczem, kwasica metaboliczna.
Kwasicę ketonową determinuje niedobór hormonu insuliny, który powoduje wzrost stężenia glukozy we krwi oraz niekorzystne przemiany białek i tłuszczów.
Uwaga: Wzrostu stężenia ciał ketonowych w przebiegu kwasicy ketonowej nie należy mylić ze stanem ketozy, do którego dochodzi podczas stosowania diety ketogenicznej. Kwasica ketonowa występuje przy wysokim stężeniu glukozy we krwi i niedoborze hormonu insuliny, natomiast ketoza wiąże się ze stabilnym poziomem glukozy i insuliny.
Jakie są przyczyny kwasicy ketonowej?
Tak jak wspomnieliśmy wyżej, kwasica ketonowa może być skutkiem nieleczonej cukrzycy, zazwyczaj typu I. Jednak do powodów jej występowania należą również:
- zakażenia bakteryjne, wirusowe, grzybicze,
- nieprawidłowe stosowanie insuliny przez diabetyków,
- zaprzestanie leczenia cukrzycy insuliną,
- zapalenie trzustki,
- przebyty zawał serca lub udar mózgu,
- ciąża – w czasie ciąży wzrasta zapotrzebowanie na insulinę, dlatego też w wielu przypadkach konieczne jest zwiększenie jej dawki, czyli częstotliwości wstrzyknięć,
- nadużywanie alkoholu,
- stosowanie inhibitorów kotransportera sodowo-glukozowego 2 (SGLT2) – jest to jedyny przypadek przebiegu kwasicy ketonowej, w którym nie obserwuje się wysokiego stężenia glukozy we krwi.
Jakie są objawy kwasicy ketonowej?
Objawy kwasicy ketonowej są różnorodne i mogą rozwijać się dość gwałtownie. Wymienia się wśród nich:
- nadmierne pragnienie wynikające z odwodnienia organizmu,
- występowanie suchości w jamie ustnej,
- wielomocz, czyli częste wydalanie zwiększonych ilości moczu,
- ogólne osłabienie,
- senność i apatia,
- występowanie bólu i ucisku w klatce piersiowej,
- bóle brzucha,
- bóle i zawroty głowy,
- występowanie nudności i wymiotów,
- zaburzenia świadomości,
- charakterystyczny zapach acetonu z ust – związany jest z nadmiernym wytwarzaniem ciał ketonowych oraz podejmowaniem prób wydalenia ich z organizmu przez płuca,
- przyspieszenie akcji serca,
- oddech kwasiczy – zaburzenia oddychania polegające na głębokim oddychaniu i zwiększonej częstości oddechów,
- zbyt niskie ciśnienie tętnicze krwi,
- rumieniec kwasiczy – zaczerwienienie w obrębie policzków.
W łagodnym przebiegu kwasicy chory ma pełną świadomość i przytomność. W razie narastania problemu istnieje jednak ryzyko wystąpienia zaburzeń świadomości, a nawet zapadnięcia w śpiączkę cukrzycową. Natomiast przewlekłe odwodnienie determinuje utratę kilogramów masy ciała i utratę jędrności skóry. Z kwasicą ketonową powiązane jest również zwiększenia napięcia powłok brzusznych oraz zmniejszone napięcie gałek ocznych.
Jak zdiagnozować kwasicę ketonową?
Podejrzenie kwasicy ketonowej zazwyczaj występuje w przypadku wysokiego stężenia glukozy we krwi – glukoza > 250 mg/dl (13,9 mmol/l) – oraz przy występowaniu charakterystycznych objawów, które wymieniliśmy powyżej. Dodatkowo o kwasicy świadczy obecność ciał ketonowych w badaniu moczu, a także pH krwi poniżej 7,35, które sprawdza się za pomocą gazometrii krwi tętniczej lub włośniczkowej.
Leczenie kwasicy ketonowej
Leczenie kwasicy ketonowej opiera się przede wszystkim na zmniejszeniu poziomu glukozy we krwi przy zastosowaniu insulinoterapii oraz na przetoczeniu dużej ilości płynów, podaniu wodorowęglanu sodu i wyrównaniu niedoboru potasu. Przy ciężkiej kwasicy profilaktycznie podaje się heparynę drobnocząsteczkową, aby zapobiec zakrzepom.
W wielu przypadkach kwasica ketonowa wymaga podjęcia leczenia szpitalnego. Wówczas stosuje się nawodnienie dożylne, czyli kroplówki, a także insulinę we wlewie dożylnym i we wstrzyknięciach podskórnych.
Leczenie kwasicy ketonowej oparte jest na insulinoterapii oraz na przetoczeniu dużej ilości płynów. W wielu przypadkach kwasica wymaga podjęcia leczenia szpitalnego.
Równie ważne jest wykrycie i leczenie chorób towarzyszących, które mogły wpłynąć na rozwój kwasicy, czyli np. infekcji, chorób układu sercowo-naczyniowego czy chorób przewodu pokarmowego.
Lekarz powinien również przeprowadzić analizę dotychczasowego schematu leczenia cukrzycy – dawkowania oraz sposobu podawania insuliny. Wymagane jest również stałe monitorowanie stanu zdrowia pacjenta: kontrolowanie stężenia glukozy we krwi, poziomu ciał ketonowych, sprawdzanie ciśnienia tętniczego krwi i czynności serca, przeprowadzanie gazometrii krwi tętniczej.
Bibliografia
M. Górska-Ciebiada, M. Barylski, M. Ciebiada, Stany nagłe w cukrzycy – cukrzycowa kwasica ketonowa i zespół hiperglikemicznohipermolalny, Anestezjologia i Ratownictwo, 2011
M. Trojanowska-Grigoriew, L. Majkowska, Cukrzycowa kwasica ketonowa bez hiperglikemii jako powikłanie stosowania inhibitorów SGLT2, Diabetologia Praktyczna, 2016 (dostęp online) https://journals.viamedica.pl/diabetologia_praktyczna/article/view/48005/35295
D. Zozulińska-Ziółkiewicz, B. Wierusz-Wysocka, Leczenie ostrych stanów hiperglikemicznych – aktualne spojrzenie na stary problem, Via Medica, 2013 (dostęp online) https://journals.viamedica.pl/clinical_diabetology/article/viewFile/34658/25316
