Czym są zaburzenia osobowości i jakie są ich przyczyny?
Zaburzenia osobowości należą do zaburzeń psychicznych i polegają na trwałym zahamowaniu rozwoju osobowości. Przejawiają się: zakłóceniami w prawidłowym funkcjonowaniu jednostki w społeczeństwie, problemami w rozwijaniu lub podtrzymywaniu bliskich relacji interpersonalnych, brakiem zdolności zrozumienia perspektywy i uczuć innych ludzi.
Zaburzenia osobowości są długotrwałe – pojawiają się najczęściej w dzieciństwie lub w okresie młodzieńczym i towarzyszą choremu również w dorosłości. Determinują zakłócony obraz własnej osoby, przejawiają się zazwyczaj w sytuacjach społecznych. Mogą doprowadzić do depresji, rozwoju zaburzeń lękowych oraz do dyskomfortu społecznego.
Przyczyny rozwoju zaburzeń osobowości nie są do końca znane. Na podstawie badań można je wytłumaczyć m.in. czynnikami biologicznymi, czynnikami genetycznymi oraz czynnikami społeczno-kulturalnymi.
Osobowość anankastyczna – charakterystyka
Osobowość anankastyczna określana jest również jako obsesyjno-kompulsyjne zaburzenie osobowości. Należy do grona zaburzeń osobowości charakteryzujących się: zachowaniem zależnym, zachowaniem unikającym, zachowaniami obsesyjno-kompulsyjnymi.
Osobowość obsesyjno-kompulsyjna dotyczy 1% populacji. Od 6% do 30% pacjentów wykazuje również psychozę obsesyjno-kompulsyjną. Większy odsetek zachorowań dotyczy mężczyzn, którzy żyją w społeczeństwach rozwiniętych oraz w tzw. krajach Zachodu.
Jak zachowuje się osobowość anankastyczna?
Człowiek z osobowością anankastyczną prowadzi przesadnie uporządkowane, zorganizowane życie. Stale odczuwa odpowiedzialność, obowiązek wobec siebie samego oraz wobec społeczeństwa, pracy, itp. Odznacza się również nadmiernym perfekcjonizmem, który oparty jest na lęku przed popełnieniem nawet najmniejszego lęku.
Osobowość obsesyjno-kopulsyjna skupia się na szczegółach i często ma problemy w podejmowaniu decyzji. Wiąże się to z tym, że ma ogromne wymagania wobec siebie oraz innych. Jeśli w społeczeństwie istnieją zasady, to szybko się im podporządkowuje.
Człowiek z osobowością anankastyczną prowadzi przesadnie uporządkowane, zorganizowane życie. Ma ogromne wymagania wobec siebie oraz innych. Odznacza się również nadmiernym perfekcjonizmem, który oparty jest na lęku przed popełnieniem nawet najmniejszego lęku.
Osoba z zaburzeniem osobowości odbierana jest jako: sztywna, niekreatywna, nieoryginalna, uparta, niezdecydowana, niepewna siebie, tłumiąca swoje emocje oraz zachowująca dystans i nadmierną formalność. Poprzez oddanie się pracy, często zaniedbuje własną rodzinę, znajomych lub prywatne zainteresowania.
Chory postrzega świat poprzez myślenie dychotomiczne – życie jest jedynie czarne lub białe. Z łatwością podporządkowuje się autorytetom, lecz równocześnie przejawia potrzeby sprawowania kontroli – w pracy niechętnie podejmuje się działań zespołowych, dzieli się zadaniami, współpracuje z innymi.
Osoba z zaburzeniem osobowości odbierana jest jako: sztywna, niekreatywna, nieoryginalna, uparta, niezdecydowana, niepewna siebie, tłumiąca swoje emocje oraz zachowująca dystans i nadmierną formalność.
W swoim mieszkaniu często zbiera niepotrzebne przedmioty z myślą, że będzie mógł je wykorzystać w przyszłości i dzięki temu zaoszczędzi pieniądze na „czarną godzinę”.
Trudności społeczne
Poprzez brak pewności i wiary w siebie, osobie anankastycznej towarzyszy poczucie zagrożenia, złość oraz niepewność, które objawiają się zwłaszcza w sytuacjach społecznych. Obawa przed dezaprobatą i odrzuceniem jest na tyle silna, że chory woli samotność i zachowanie rezerwy, niż otworzenie się na innych ludzi.
Człowiek z obsesyjno-kompulsyjnym zaburzeniem osobowości oddaje się swoim obowiązkom, przez co nie potrafi odpoczywać. Poprzez przywiązanie do pracy często zaniedbuje własną rodzinę, znajomych lub prywatne zainteresowania.
Człowiek z obsesyjno-kompulsyjnym zaburzeniem osobowości oddaje się swojej pracy lub obowiązkom, przez co nie potrafi odpoczywać. Nie wie, czym jest zabawa, relaks, spontaniczność. W życiu robi to, co powinien, a nie to, czego pragnie.
Sprawdź: Osobowość zależna – charakterystyka, przyczyny, leczenie
Jakie są kryteria diagnostyczne osobowości anankastycznej?
Kryteria diagnozujące obsesyjno-kompulsyjne zaburzenie osobowości zostały zawarte w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10 oraz w Kryteriach Diagnostycznych Chorób Psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego – DSM-V.
Do kryteriów pozwalających na zdiagnozowanie osobowości anankastycznej należą:
- perfekcjonizm przeszkadzający w życiu codziennym,
- nadmierne wątpliwości, ostrożność w każdej sferze życia,
- pochłonięcie chorego przez: schematy postępowania, szczegóły, reguły społeczne, zasady kulturowe, regulaminy, organizowanie, porządkowanie,
- nadmierna sumienność prowadząca do zaniedbania relacji międzyludzkich oraz przyjemności,
- przesadna pedanteria,
- natarczywe, niechciane myśli oraz impulsy,
- kierowanie się uporem,
- utrwalony wzorzec troski o kontrolę umysłową i interpersonalną,
- niemożność pozbycia się zużytych, bezwartościowych przedmiotów (przedmioty najczęściej nie mają dla chorego wartości sentymentalnej),
- skąpstwo w wydatkach (zarówno w wydatkach na siebie, jak i na najbliższych) oraz przekonanie, że pieniądze należy zbierać na „czarną godzinę”.
Jakie są przyczyny osobowości anankastycznej?
Rozwój obsesyjno-kompulsyjnego zaburzenia osobowości oparty jest na czynnikach: biologicznych, społeczno-kulturowych, psychologicznych.
Warto wiedzieć, że badania obejmujące czynniki biologiczne dotyczą przede wszystkim zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych, a nie stricte osobowości anankastycznej. Różnice pomiędzy zaburzeniem obsesyjno-kompulsyjnym a zaburzeniem osobowości przedstawiamy w dalszej części artykułu.
Do czynników biologicznych należą:
- podłoże genetyczne,
- większa aktywność w obrębie kory podstawy płata czołowego lewej półkuli, przedniej części zakrętu obręczy, układu limbicznego,
- zwiększenie aktywności układu dopaminergicznego przy jednoczesnym zredukowaniu aktywności układu serotonicznego.
Czynniki społeczno-kulturowe to:
- style osobowości promowane w krajach wysokorozwiniętych,
- społeczeństwo ceniące cechy takie jak: dbałość o szczegóły, punktualność, wydajność.
Wśród czynników psychologicznych można wymienić:
- trudne relacje rodzinne,
- konflikt pomiędzy rodzicami a dzieckiem – rodzice pragną sprawować kontrolę, dziecko dąży do autonomii,
- nadmierne kontrolowanie dziecka przez rodziców oraz oczekiwanie perfekcyjnego zachowania i osiągania sukcesów,
- surowe kary budzące w dziecku wstyd i poczucie winy,
- obawa dziecka przed dezaprobatą jego zachowań przez rodziców,
- dziecko starające się uzewnętrznić postawy rodziców,
- nadmierne oczekiwania ze strony rodziny prowadzące do lęku przed popełnianiem błędów oraz żądania od siebie perfekcji,
- brak uznania ze strony rodziców, brak nagród za ważne osiągnięcia,
- surowe podejście do dziecka, brak cierpliwości oraz nadmierne wymagania ze strony rodziny – w dorosłym życiu przejawiają się jako: upór, skąpstwo, pedantyzm, punktualność.
Osobowość anankastyczna a zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne
Obsesyjno-kompulsyjne zaburzenie osobowości jest mylone z zaburzeniem obsesyjno-kompulsyjnym.
- Oba zaburzenia łączy lęk przed utratą kontroli nad emocjami. Zachowania przymusowe i obsesje nie są częścią zaburzenia osobowości.
- Niewielki procent chorujących na zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne cierpi również na zaburzenie osobowości typu osobowość anankastyczna.
- Posiadanie osobowości obsesyjno-kompulsyjnej nie jest warunkiem koniecznym do zachorowania na zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne.
Osobowość anankastyczna a inne zaburzenia
Osobowość anankastyczna a osobowość negatywistyczna – oba typy zaburzenia osobowości podporządkowują się społeczeństwu, jednak w przypadku osobowości anankastycznej występuje bierna postawa konfliktowa.
Osoba anankastyczna a osobowość dyssocjalna – zaburzenia oparte są na podobnych działaniach w sferze impulsów – nagłe reakcje, możliwe tendencje sadystyczne.
Osobowość anankastyczna a osobowość schizoidalna – łączy je podobny sposób odczuwania emocji. Osoby anankastyczne tłumią emocje w sobie, jednocześnie potrafiąc wchodzić w relacje interpersonalne, a osoby schizoidalne są „emocjonalnie puste”.
Obsesyjno-kompulsyjne zaburzenie osobowości może łączyć się z zaburzeniami o charakterze somatycznym – zaburzenia bólowe, hipochondria, choroby układu pokarmowego, dysfunkcje seksualne.
- Z osobowością anankastyczną może występować depresja, zaburzenia lękowe, fobie społeczne.
- Możliwe występowanie zaburzeń dysocjacyjnych oraz depersonalizacji – zaburzenia dysocjacyjne charakteryzują się m.in. utratą poczucia własnej tożsamości oraz brakiem kontroli nad ciałem.
Jak leczyć osobowość anankastyczną?
Leczenie osobowości anankastycznej opiera się na odpowiednim doborze terapii – na indywidualnych cechach, zachowaniach, impulsach, emocjach występujących u pacjenta. Diagnoza odbywa się na podstawie wywiadu oraz specjalistycznych testów psychologicznych.
Pacjent z obsesyjno-kompulsyjnym zaburzeniem osobowości może sprzeciwiać się terapii oraz traktować ją, jako stratę czasu. Często cechy charakteru nie pozwalają na szybkie postępy w procesie terapeutycznym.
Psychoterapia osobowości anankastycznej zazwyczaj odbywa się w nurcie poznawczo-behawioralnym.
Terapeuta musi unikać niejednoznacznych odpowiedzi, wypowiadać się precyzyjnie, możliwie w krótki i jednoznaczny sposób formułować zalecenia. Powinien zachowywać się w taki sposób, aby pacjent poczuł się akceptowany.
Proces terapeutyczny warto rozpocząć się od jasnego wypunktowania oraz uszeregowania celów terapii – uszeregowanie od łatwiejszych do najtrudniejszych.
Proces terapeutyczny warto rozpocząć się od jasnego wypunktowania oraz uszeregowania celów terapii. Leczenie może zostać przedstawione pacjentowi jako badanie naukowe, a nie ścisłe sesje terapeutyczne.
Leczenie może zostać przedstawione pacjentowi jako badanie naukowe, a nie ścisłe sesje terapeutyczne. Głównym badanym wątkiem może stać się np. zagadnienie władzy oraz kontroli społecznej.
Leczenie obsesyjno-kompulsyjnego zaburzenia osobowości może opierać się na terapii indywidualnej, terapii rodzinnej lub terapii par. Często wykorzystywany jest również trening relaksacyjny oraz interwencje poznawcze.
Leczenie obsesyjno-kompulsyjnego zaburzenia osobowości może opierać się na terapii indywidualnej, terapii rodzinnej lub terapii par. Często wykorzystywany jest również trening relaksacyjny oraz interwencje poznawcze, które mają na celu zmianę przekonań chorego. Pomóc mogą także zadania oparte na interpretacji skojarzeń oraz snów pacjenta.
Psychoterapia osobowości anankastycznej zazwyczaj odbywa się w nurcie poznawczo-behawioralnym. Zaburzenie osobowości rzadko leczy się za pomocą środków farmakologicznych. Stosuje się je jedynie w przypadku depresji, zaburzeń lękowych lub obsesyjnych myśli utrudniających choremu normalne funkcjonowanie.
Bibliografia
L. Cierpiałkowska, E. Soroko, Zaburzenia osobowości, Poznań, 2017
A. Jakubik, Zaburzenia osobowości, Warszawa, 2003
R. Davis, T. Millon, Zaburzenia osobowości we współczesnym świecie, 2005
https://czpfeniks.pl/osobowosc-anankastyczna-perfekcjonizm-i-pochloniecie-przez-detale/
https://centrum-poznawcze.pl/czym-jest-obsesyjno-kompulsywne-zaburzenie-osobowosci/
