Zaburzenia osobowości – czym są?
Zburzenia osobowości przejawiają się zakłóceniami prawidłowego funkcjonowania jednostki w społeczeństwie i polegają na długotrwałym zahamowaniu rozwoju osobowości.
Z zaburzeniami powiązany jest zakłócony obraz własnej osoby oraz tzw. dysfunkcje interpersonalne polegające na problemach w rozwijaniu i podtrzymywaniu bliskich relacji. Zaburzenia osobowości mogą doprowadzić do depresji, zaburzeń lękowych i dyskomfortu psychicznego. Zazwyczaj przejawiają się w sytuacjach związanych z życiem społecznym.
Osobowość schizoidalna – charakterystyka
Pojęcie osobowości schizoidalnej zostało po raz pierwszy opracowane w 1910 roku i odnosiło się do osobowości zamkniętej w sobie. Zburzenie przez wiele lat było mylone z zespołem Aspergera.
Osobowość schizoidalna określana jest jako zaburzenie osobowości polegające na braku osobowości. Dotyczy od 0,5% do 1% populacji i częściej dotyka mężczyzn. Ryzyko zachorowania zwiększa się, jeśli w rodzinie znajduje się osoba chorująca na schizofrenię lub osoba z osobowością schizotypową.
Człowiek z osobowością schizoidalną jest odbierany przez społeczeństwo jako osoba: wycofana, zachowująca dystans, pozbawiona emocji, pozbawiona uczuć, niezdolna do empatii, izolująca się.
Zaburzenie osobowości należy do zaburzeń tzw. spektrum schizofrenicznego i spektrum schizoidalnego (związanego z autyzmem i zespołem Aspergera). W porównaniu ze schizofrenią objawy zaburzenia osobowości występują w lżejszej postaci – chory nie traci kontaktu z rzeczywistością. Natomiast w porównaniu z autyzmem objawy zaburzeń interakcji społecznych są łagodniejsze.
Człowiek z osobowością schizoidalną ma tendencję do spostrzegania całego otoczenia, jako bezpośredniego zagrożenia. Żyje w przekonaniu, że nigdy nie zdobędzie sympatii innych ludzi, a także nie zostanie rozumiany przez społeczeństwo. Uważa, że w życiu należy być wolnym i niezależnym, ponieważ związki i relacje z ludźmi wiążą się ze współuzależnieniem – takie myślenie doprowadza go do separacji społecznej.
Osoba z tym typem zaburzenia osobowości odbierana jest przez społeczeństwo jako: wycofana, zachowująca dystans, pozbawiona emocji, pozbawiona uczuć, niezdolna do empatii, izolująca się. Najczęściej postrzegana jest jako samotnik, który dąży do wycofania się z bliższych kontaktów emocjonalnych oraz relacji społecznych. Czasem jej zachowanie uważane jest za ekscentryczne, dziwaczne lub tajemnicze.
Osobowość schizoidalna wybiera zawody, w których będzie mogła pracować w samotności i które nie wymagają kontaktów z innymi ludźmi. Wykazuje deficyty w sferze emocjonalnej (np. brak wrażliwości na ból) i poznawczej (brak umiejętności dokonywania ocen, uboga wiedza ogólna).
Warto wiedzieć, że ten typ osobowości jest egosyntoniczny – to oznacza, że zazwyczaj akceptuje swoje zachowanie. Doprowadza to do tego, że chorzy często nie spostrzegają niedostosowania społecznego oraz nie widzą konieczności udania się do specjalisty.
Cechy osobowości schizoidalnej
Osobowość schizoidalna charakteryzuje się cechami takimi jak:
- obojętność na społeczeństwo oraz otaczający świat,
- brak zdolności do wyrażania uczuć (w tym uczuć negatywnych, np. złości),
- apatia, monotonny ton głosu, stępiona mimika twarzy, brak pobudliwości,
- skłonności do fantazji, marzycielstwa, ucieczki we własny świat tzw. przeżyć wewnętrznych,
- brak reakcji na krytykę lub pochwałę,
- utrzymywanie dystansu wobec świata,
- całkowity brak lub niewielkie zainteresowanie seksem,
- brak samodyscypliny i wytrwałości,
- reakcje lękowe w relacjach interpersonalnych,
- izolacja społeczna i działanie w samotności,
- brak bliskich przyjaciół,
- brak potrzeby bycia w stałym związku,
- lekceważenie obowiązujących norm i zwyczajów społecznych,
- brak czerpania przyjemności z jakichkolwiek czynności.
Osobowość schizoidalna – przyczyny
Przyczyny występowania osobowości schizoidalnej można podzielić na czynniki biologiczne oraz czynniki psychologiczne.
Do czynników biologicznych należą:
- ogniskowe anomalie struktury mózgu w obrębie układu limbicznego – stępienie wszelkich emocji i reakcji emocjonalnych,
- ogniskowe anomalie struktury mózgu w obrębie układu siatkowatego – apatia i brak pobudliwości,
- czynniki biologiczne pełniące funkcje w kształtowaniu się osobowości.
Czynniki psychologiczne to:
- negatywne relacje w rodzinie: doznanie odrzucenia we wczesnych latach życia, brak zaspokajania potrzeb dziecka, brak relacji emocjonalnej z bliskimi, wrogość rodziców wobec dziecka, izolowanie dziecka od kontaktów z innymi ludźmi, sprzeczne komunikaty werbalne i niewerbalne rodziców wobec dziecka.
- wysoki poziom lęku: unikanie sytuacji lękotwórczych w dzieciństwie, niezaspokojona potrzeba bezpieczeństwa we wczesnych latach życia, generalizacja reakcji lękowych.
- brak osobowości: osoba nie wie, kim jest i jakie są jej życiowe cele, a poprzez izolację społeczną nie poznaje samego siebie.
Schizoidalne zaburzenie osobowości a inne zaburzenia
- Osobowość schizoidalna a schizofrenia – zaburzenie schizoidalne odznacza się zaburzeniami w znacznie łagodniejszej postaci oraz z mniejszym nasileniem cierpienia psychicznego. Osoba chora nie traci kontaktu z rzeczywistością.
- Osobowość schizoidalna a autyzm – w porównaniu do autyzmu występują łagodniejsze objawy zaburzeń interakcji społecznych.
Osobowość schizoidalna – leczenie
Osoby z osobowością schizoidalną rzadko samo zwracają się o pomoc – są przekonane, że działania terapeutyczne nie będą skuteczne, bądź nie są im potrzebne. Terapeuta stopniowo buduje zaufanie pacjenta oraz unika bezpośredniej konfrontacji. Poziom rozmowy musi być dostosowany do poziomu ogólnej wiedzy pacjenta.
Terapia pacjenta z osobowością schizoidalną powinna doprowadzić do rozszerzenia jego kontaktów społecznych. Po zakończeniu leczenia ważne jest uczestniczenie w sesjach podtrzymujących, aby nie dopuścić do regresji.
Proces terapeutyczny powinien skupiać się przede wszystkim na ocenie cech schizoidalnych. Rodzaj terapii dobierany jest indywidualnie do potrzeb pacjenta, jednak najczęściej wykorzystywana jest psychoterapia poznawczo-behawioralna skupiająca się na technice ekspozycji in vivo. Polega ona na stopniowej i ostrożnej konfrontacji z bodźcami lękotwórczymi, która zachodzi w rzeczywistości, a nie w sferze wyobraźni pacjenta. Ekspozycja pomaga w znalezieniu zachowania, które nie jest kompatybilne ze stanem lęku – w tym przypadku terapeuta próbuje znaleźć coś, co sprawia pacjentowi przyjemność i wzbudza w nim ukryte emocje.
W leczeniu osobowości schizoidalnej najczęściej wykorzystywana jest psychoterapia poznawczo-behawioralna skupiająca się na technice ekspozycji in vivo.
Terapia powinna doprowadzić do rozszerzenia kontaktów społecznych. Po zakończeniu leczenia ważne jest uczestniczenie w sesjach podtrzymujących, które zapobiegają regresji.
Bibliografia
L. Cierpiałkowska, E. Soroko, Zaburzenia osobowości, Poznań, 2017
A. Jakubik, Zaburzenia osobowości, Warszawa 2003
R. Davis, T. Millon, Zaburzenia osobowości we współczesnym świecie, 2005
https://emocje.pro/osobowosc-schizoidalna-a-typ-samotniczy-izolacja-samotnosc-co-jest-norma/
http://www.zaburzeniaosobowosci.pl/schizoidalna.html
https://www.plock-terapia.pl/osobowosc-schizoidalna-u-psychoterapeuty/
