Olej rzepakowy – charakterystyka
Olej rzepakowy pozyskiwany jest z nasion rzepaku. Charakteryzuje się złotym kolorem, delikatnym, ziołowym zapachem oraz orzechowym aromatem. Ten produkt spożywczy wykorzystywany jest przede wszystkim w kuchni i występuje w postaci oleju z pierwszego tłoczenia oraz oleju rafinowanego. Olej tłoczony na zimno coraz chętniej stosowany jest w naturalnej pielęgnacji skóry i włosów.
Warto wiedzieć, że olej rzepakowy może zawierać osad, który powstaje podczas tłoczenia. Tak zwana sedymentacja oleju jest procesem naturalnym. Wystarczy, że przed użyciem delikatnie wstrząśniemy butelką, aby wzbudzić powstały osad.
Olej rzepakowy a kwas erukowy
Przez wiele lat olej rzepakowy uchodził za niebezpieczny dla naszego zdrowia ze względu na zawartość jednonienasyconego kwasu tłuszczowego – kwasu erukowego. Prawdą jest, że nadmierna podaż tego kwasu niesie ze sobą ryzyko zaburzeń gospodarki lipidowej, gromadzenia się tłuszczu w obrębie tkanki wątrobowej czy otłuszczenia mięśnia sercowego. Natomiast warto wyjaśnić, że według światowych norm dopuszczalna zwartość kwasu erukowego w oleju rzepakowym wynosi maksymalnie 2%. Współcześnie uprawiane na terenie Polski odmiany rzepaku zawierają małe ilości tej szkodliwej substancji – poniżej 1%. Oznacza to, że dostępne w sklepach oleje rzepakowe, zwłaszcza z pierwszego tłoczenia, są bezpieczne zarówno dla osób dorosłych, jak i dla dzieci.
Olej rzepakowy tłoczony i rafinowany
Produkcja oleju rzepakowego obejmuje trzy procesy: wytłaczania, ekstrahowania oraz rafinowania. Przyjmuje się, że cennymi właściwościami prozdrowotnymi cechuje się olej z pierwszego tłoczenia, który nie ulega procesowi rafinowania.
Olej tłoczony przede wszystkim zawiera mniej zanieczyszczeń oraz nie jest poddawany działaniu wysokich temperatur, które negatywnie wpływają na jego skład – tłoczenie na zimno odbywa się w temperaturze nieprzekraczającej 40 stopni Celsjusza. Warto wiedzieć, że olej tłoczony nie nadaje się do podgrzewania na patelni ani do smażenia potraw.
Olej rzepakowy tłoczony na zimno może być stosowany w celach zdrowotnych oraz w pielęgnacji skóry i włosów. Olej rzepakowy rafinowany zawiera natomiast substancje szkodliwe dla naszego zdrowia.
Proces ekstrakcji odbywa się za pomocą rozpuszczalnika i polega na wymywaniu oleju z rozdrobnionych wcześniej nasion rzepaku. Następnym etapem jest oddestylowanie rozpuszczalnika. Wówczas powstaje olej, który w swoim składzie zawiera niekorzystne produkty utleniania i polimeryzacji. W celu wyeliminowania tych zanieczyszczeń przeprowadza się proces rafinacji, czyli inaczej oczyszczania.
Olej rzepakowy poddawany rafinacji zawiera natomiast izomery trans kwasów tłuszczowych, które wywierają szkodliwy wpływ na nasze zdrowie. Wśród ich niekorzystnych działań wymienia się np. obniżanie ciśnienia tętniczego krwi, rozszerzanie naczyń krwionośnych oraz hamowanie agregacji płytek krwi.
Olej rzepakowy – składniki odżywcze
W składzie oleju rzepakowego z pierwszego tłoczenia i nierafinowanego znajdziemy m.in.:
- kwas tłuszczowy oleinowy,
- kwas tłuszczowy linolowy,
- kwas tłuszczowy linolenowy,
- tokoferole,
- sterole,
- związki fenolowe,
- karotenoidy,
- fosfolipidy,
- prowitaminę A,
- witaminę D,
- witaminę E,
- witaminę K.
W 100 gramach oleju rzepakowego zawartych jest około 900 kalorii.
Uwaga: Olej rzepakowy charakteryzuje się największą zawartością witaminy E spośród wszystkich dostępnych na rynku olejów roślinnych.
Olej rzepakowy – właściwości i wpływ na zdrowie
O prozdrowotnym charakterze nierafinowanego oleju z rzepaku świadczy przede wszystkim jego skład i odpowiednie proporcje kwasów tłuszczowych z rodziny omega-6 do kwasów tłuszczowych z rodziny omega-3. Stosunek ten wynosi 2:1 i uchodzi za wzorowy z punktu widzenia naszych potrzeb żywieniowych. Na wyróżnienie zasługuje wysoka zawartość kwasu tłuszczowego oleinowego oraz tak zwanych niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT) w postaci kwasu linolowego oraz linolenowego.
Olej rzepakowy wykazuje przede wszystkim działanie:
- antyoksydacyjne,
- przeciwzapalne,
- przeciwzakrzepowe,
- przeciwcukrzycowe,
- wzmacniające układ odpornościowy.
Obecność witaminy E sprawia, że olej rzepakowy cechuje się właściwościami antyoksydacyjnymi. Oznacza to, że neutralizuje szkodliwe działanie wolnych rodników, które odpowiadają za procesy starzenia się naszego organizmu, a także za powstawanie procesów zapalnych i rozwój chorób, w tym chorób nowotworowych. Witamina K przyspiesza procesy gojenia się ran oraz poprawia krzepliwość krwi. Witamina D buduje nasz układ kostny, a z kolei witamina A wpływa na prawidłowe procesy widzenia.
Olej rzepakowy a profil lipidowy
Olej rzepakowy reguluje naszą gospodarkę lipidową poprzez obniżanie poziomu cholesterolu oraz trójglicerydów we kwi. Co ważne, olej zmniejsza stężenie cholesterolu całkowitego oraz „złego” cholesterolu frakcji LDL. Nie wywiera wpływu natomiast na stężenie tej „dobrej” frakcji, czyli cholesterolu HDL.
Olej rzepakowy w profilaktyce chorób
Poprzez pozytywny wpływ na profil lipidowy olej rzepakowy zapobiega rozwojowi miażdżycy. Odgrywa również ważną rolę w leczeniu i profilaktyce: chorób układu krążenia, nadciśnienia tętniczego, udaru mózgu czy choroby niedokrwiennej serca. Badania naukowe wskazują również, że prozdrowotne składniki zawarte w oleju rzepakowym mogą zapobiegać rozwojowi niektórych chorób nowotworowych, w tym raka prostaty, raka piersi czy raka jelita grubego.
Olej rzepakowy na układ nerwowy
Zawarte w oleju rzepakowym niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe pozytywnie wpływają na pracę i kondycję układu nerwowego oraz na odpowiedni rozwój mózgu.
Olej rzepakowy na układ pokarmowy
Olej rzepakowy z pierwszego tłoczenia oddziałuje na pracę układu trawiennego oraz reguluje procesy przemiany materii. Zalecany jest również w przypadku problemów z nawracającymi zaparciami.
Zawarty w oleju z rzepaku kwas oleinowy hamuje wydzielanie kwasu żołądkowego, dlatego też pomaga w walce z dolegliwościami trawiennymi, takimi jak zgaga. Naukowcy twierdzą, że ponadto kwas oleinowy zapobiega powstawaniu kamieni żółciowych.
Niektóre badania wskazują, że olej rzepakowy może wpłynąć na redukcję tkanki tłuszczowej, dzięki optymalnej zawartości kwasów tłuszczowych.
Olej rzepakowy w leczeniu łuszczycy
Uznaje się, że stosowanie oleju rzepakowego może naturalnie wspomóc leczenie łuszczycy. Wszystko za sprawą działania przeciwzapalnego, które wykazują kwasy tłuszczowe z rodziny omega-3. Dodatkowo witamina E oraz kwas oleinowy pozytywnie oddziałują na kondycję naszej skóry.
Jak stosować olej rzepakowy?
Olej rzepakowy z pierwszego tłoczenia najlepiej stosować na zimno. Możemy go również podgrzewać, ale maksymalnie do temperatury 190 stopni Celsjusza. Olej z rzepaku tłoczony na zimno sprawdzi się w naszej domowej kuchni w roli:
- dodatku do pieczywa,
- dressingu do sałatek i surówek,
- dodatku do ryb,
- dodatku do jogurtu lub owsianki,
- dodatku do warzyw, ciepłych potraw, zup.
Uwaga: Do smażenia należy używać wyłącznie oleju rzepakowego rafinowanego ze względu na jego wysoki punkt dymienia.
Olej rzepakowy – dawkowanie doustne
Przyjmuje się, że średnie dobowe zapotrzebowanie na niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe wynosi dla dorosłego człowieka od 8 do 10 gramów. Zaleca się więc, aby profilaktycznie spożywać do dwóch łyżek stołowych (30 gramów) oleju rzepakowego dziennie.
Olej rzepakowy z pierwszego tłoczenia stosuje się profilaktycznie w dawce dwie łyżki stołowe oleju dziennie.
Uwaga: Warto wiedzieć, że długotrwałe przekraczanie zalecanej dziennej dawki oleju może przyczynić się do wystąpienia reakcji alergicznej.
Jakie są przeciwwskazania do stosowania oleju rzepakowego?
Olej rzepakowy nie jest zalecany dla osób uczulonych na pyłki rzepaku. Spożywanie oleju rzepakowego rafinowanego nie jest wskazane dla osób zmagających się z niedoczynnością tarczycy oraz z chorobą Hashimoto. W przypadku oleju z pierwszego tłoczenia zaleca się ograniczenie jego spożywania ze względu na obecność związków wolotwórczych.
Olej rzepakowy – zastosowanie kosmetyczne
Olej rzepakowy możemy również wykorzystać w roli naturalnego preparatu kosmetycznego. Zawarte w nim substancje odżywcze sprawiają, że nadaje się zarówno do pielęgnacji skóry, jak i włosów. Warto wiedzieć, że olej rzepakowy znajdziemy także w składach wielu produktów kosmetycznych, które są współcześnie dostępne na rynku.
Na wyróżnienie zasługuje przede wszystkim witamina E – określana jako witamina młodości – hamująca procesy starzenia się skóry, przywracająca jej jędrność i elastyczność i wygładzająca drobne zmarszczki. Natomiast kwas alfa-linolenowy wykazuje silne działanie przeciwzapalne i kojące naszą cerę.
Olej rzepakowy może być wykorzystywany podczas domowego zabiegu olejowania włosów, a także posłuży nam jako odżywka do paznokci – wystarczy, że posmarujemy nim płytkę paznokcia oraz skórki. Dzięki temu paznokcie będą odżywione i wzmocnione.
Uwaga: Pamiętajmy o tym, aby w pielęgnacji stosować wyłącznie nierafinowany olej rzepakowy z pierwszego tłoczenia.
Olek rzepakowy na skórę
Olej rzepakowy wykazuje pozytywne działanie na naszą skórę – nie tylko w kwestii jej pielęgnacji i ochrony, ale również przy leczeniu schorzeń dermatologicznych. Możemy go wykorzystywać także w roli tak zwanego tłuszczu nośnego wraz z olejkami eterycznymi.
Uwaga: Pamiętajmy o tym, że olejki eteryczne to produkty o wysokim stężeniu, dlatego przed ich aplikacją na skórę należy je rozcieńczyć w mieszance olejowej, czyli we wspomnianym oleju nośnym.
Aplikacja oleju rzepakowego bezpośrednio na skórę pomoże nam w redukcji stanów zapalnych oraz zaczerwienień. Delikatny masaż naskórka może natomiast pomóc w wygładzeniu drobnych blizn. Dodatkowo olej z rzepaku charakteryzuje się działaniem nawilżającym i łagodzącym np. uporczywe swędzenie skóry.
Poniżej prezentujemy przepisy na dwie domowe maseczki do twarzy z użyciem oleju rzepakowego.
Maseczka do twarzy nawilżająca
Przepis: Do wykonania maseczki nawilżającej – przeznaczonej zwłaszcza do skóry suchej – potrzebujemy oleju rzepakowego, miodu, banana, awokado oraz blendera. Mieszamy ze sobą połowę banana, miąższ z całego awokado, łyżkę stołową miodu oraz łyżkę stołową oleju rzepakowego. Po uzyskaniu kremowej konsystencji maseczkę nakładamy na twarz. Po upływie około 15 minut zmywamy ją letnią wodą.
Maseczka do twarzy antybakteryjna i łagodząca
Przepis: Do wykonania maseczki potrzebujemy jogurtu naturalnego oleju rzepakowego oraz naparu z rumianku. Na początku przygotowujemy domowy napar. 2 łyżki stołowe suszonych kwiatów rumianku zalewamy szklanką wrzącej wody, a następnie parzymy pod przykryciem przez 15 minut. Później w miseczce umieszczamy 2 łyżki stołowe jogurtu naturalnego, łyżkę stołową oleju rzepakowego oraz 2 łyżki stołowe naparu z rumianku (resztę naparu możemy wypić lub wykorzystać do tonizacji skóry). Po uzyskaniu jednolitej masy maseczkę nakładamy na oczyszczoną skórę twarzy, a po upływie 10 minut zmywamy ją za pomocą letniej wody.
Zobacz: Retinol – zastosowanie, efekty, przeciwwskazania
Olej rzepakowy na włosy
Olej rzepakowy szczególnie zalecany jest do pielęgnacji włosów suchych i zniszczonych. Zawarte w jego składzie kwasy tłuszczowe wykazują silne działanie nawilżające. Dzięki temu, że olej z rzepaku ma stosunkowo lekką konsystencją, to wnika głęboko w strukturę włosa. Cechują go także właściwości przeciwzapalne, dlatego też może łagodzić podrażnioną skórę głowy oraz pomóc w walce z łupieżem.
Olej nie tylko regeneruje, ale również chroni włosy przed szkodliwym działaniem: zabiegów stylizacyjnych, promieniowania słonecznego, wiatru, wysokich oraz niskich temperatur. Tak jak wspomnieliśmy wyżej, sprawdza się także w roli oleju do olejowania włosów – odżywia i nadaje fryzurze blasku. Warto wspomnieć o tym, że zawarty w nim kwas oleinowy sprawia, że włosy są bardziej miękkie i elastyczne, a także pomaga w kontrolowaniu poziomu ich wilgoci. Natomiast kwas linolowy wpływa na porost nowych cebulek włosowych i łagodzi podrażnienia w obrębie skóry głowy.
Olejowanie włosów olejem rzepakowym
Zabieg olejowania włosów olejem rzepakowym możemy wykonać na sucho lub na mokro. Olej rzepakowy polecany jest zwłaszcza do włosów średnioporowatych, które cechują się m.in.: delikatnie rozchyloną łuską, podatnością na obciążenia, tendencją do puszenia i elektryzowania, rozdwajającymi się końcówkami.
Olejowanie włosów olejem rzepakowym na sucho jest jedną z najczęściej wybieranych metod ze względu na to, że uchodzi za najprostszą oraz najszybszą. Olej rozcieramy w dłoniach oraz aplikujemy go na nieumytych włosach mniej więcej od długości za uchem. Staramy się go rozprowadzić równomiernie – pomoże w tym rozczesanie kosmyków za pomocą grzebienia. Włosy możemy zawinąć również w ręcznik, folię spożywczą, czepek – pod wpływem ciepła składniki odżywcze łatwiej wnikają w głąb włosa. Olej przytrzymujemy na kosmykach minimum przez godzinę. Na końcu włosy myjemy szamponem.
Możemy skorzystać również z tak zwanej metody emulgowania oleju, która ułatwia zmycie tego naturalnego kosmetyku. Metoda polega na wypłukaniu kosmetyku z włosów za pomocą odżywki lub maski. Kosmyki, które pokryte są jeszcze olejem, płuczemy ciepłą wodą, a następnie nakładamy na nie odżywkę lub maskę i czekamy około 15 minut. Po upływie tego czasu zmywamy odżywkę wraz z olejem. Na końcu klasycznie myjemy kosmyki za pomocą ulubionego szamponu.
W olejowaniu włosów na mokro olej rzepakowy nakładamy na wilgotne włosy, które zostały odsączone z nadmiaru wody np. za pomocą ręcznika. Olej aplikujemy równomiernie, a włosy zawijamy w czepek. Po upływie minimum godziny myjemy kosmyki szamponem. Możemy skorzystać z metody emulgowania, którą opisaliśmy wyżej.
Jak przechowywać olej rzepakowy?
Termin zdatności do spożycia oleju rzepakowego wynosi około 6 miesięcy od daty jego produkcji – niezależnie od daty otworzenia butelki. Aby jak najdłużej korzystać z jego prozdrowotnych właściwości, warto zadbać o odpowiednie warunki przechowywania. Olej rzepakowy powinien znajdować się w ciemnej butelce, którą należy chronić zwłaszcza przed działaniem promieniowania słonecznego. Należy go przechowywać w temperaturze od 15 do 25 stopni Celsjusza.
Bibliografia
M. Gugała, K. Zarzecka, A. Sikorska, Prozdrowotne właściwości oleju rzepakowego, Postępy Fitoterapii nr 2, 2014 (dostęp online) http://www.postepyfitoterapii.pl/wp-content/uploads/2014/11/pf_2014_100-103.pdf
K. Krygier, Olej rzepakowy – jego wartość żywieniowa i użytkowa, Przemysł Spożywczy, 2009
A. Obiedzińska, B. Waszkiewicz-Robak, Oleje tłoczone na zimno jako żywność funkcjonalna, Żywność. Nauka. Technologia. Jakość 1 (80), 2012 (dostęp online) http://www.pttz.org/zyw/wyd/czas/2012,%201(80)/027_044_02_Obiedzinska.pdf
K. Mińkowski, S. Grześkiewicz, M. Jerzewska, Ocena wartości odżywczej olejów roślinnych o dużej zawartości kwasów linolenowych na podstawie składu kwasów tłuszczowych, tokoferoli i steroli, Żywność. Nauka. Technologia. Jakość 2 (75), 2011 (dostęp online) http://w.pttz.org/zyw/wyd/czas/2011,%202(75)/11_Minkowski.pdf
Z. Zdrojewicz, E. Popowicz, J. Winiarski, Wpływ składników zawartych w tłuszczach jadalnych na organizm człowieka, Medycyna Rodzinna 19 (4), 2016 (dostęp online) https://docplayer.pl/56313455-Wplyw-skladnikow-zawartych-w-tluszczach-jadalnych-na-organizm-czlowieka.html
