Czym są zaburzenia osobowości?
Zburzenia osobowości polegają na trwałym zahamowaniu rozwoju osobowości, który przejawia się zakłóceniem prawidłowego funkcjonowania jednostki w społeczeństwie.
Zaburzenia charakteryzują się zakłóconym obrazem własnej osoby oraz dysfunkcjami interpersonalnymi – np. problemem w rozwijaniu i utrzymywaniu bliskich relacji, czy brakiem zdolności rozumienia perspektywy innych osób. Przejawiają się zazwyczaj w sytuacjach osobistych i społecznych. Są długotrwałe i mogą doprowadzić do dyskomfortu psychicznego, zaburzeń lękowych oraz depresji.
Jakie są przyczyny zburzeń osobowości?
Zburzenia osobowości pojawiają się najczęściej w okresie późnego dzieciństwa lub w okresie młodzieńczym i utrzymują się w wieku dojrzałym. Przyczyny rozwoju zaburzeń osobowości nie są do końca znane. Mogą za nie odpowiadać np. czynniki genetyczne lub czynniki biologiczne. Według części badaczy zaburzenia rozwoju można wytłumaczyć również czynnikami społecznymi oraz czynnikami kulturowymi.
Osobowość paranoiczna
Osobowość paranoiczna występuje pośród 0,5% do 2% całej populacji i częściej dotyczy mężczyzn, niż kobiet. Razem z osobowością schizotypową należy do zaburzeń tzw. spektrum schizofrenicznego – może być zwiastunem zaburzeń urojeniowych lub schizofrenii paranoidalnej. Osobowość paranoiczna zwiększa ryzyko zachorowania na depresję, zaburzenia lękowe oraz zaburzenia obsesyjno-kompulsywne. Najczęściej powiązana jest z trudnościami w funkcjonowaniu społecznym oraz brakiem akceptacji ze strony innych.
Paranoik jest uważany za osobę arogancką, zadufaną w sobie oraz często wpadającą w nieuzasadnioną wściekłość. Wykazuje nieufność wobec innych ludzi. Najczęściej jest odbierany jako zimny, oskarżycielski, pozbawiony poczucia humoru.
Zaburzenie zostało opisane po raz pierwszy w 1893 roku jako uwarunkowanie „kruchej osobowości”. Miała się ona cechować: dziwacznym myśleniem, nadmierną podejrzliwością, nadmierną wrażliwością. Co ciekawe, opis zaburzenia skonstruowany w XIX wieku jest zgodny ze współczesnymi opisami.
Osobowość paranoiczna przejawia się cechami takimi jak:
- nadmierny upór, egocentryzm, zazdrość,
- nieuzasadnioną podejrzliwością i nieufnością,
- skłonnością do zniekształconego postrzegania rzeczywistości i błędną interpretacją faktów,
- stałym poczuciem zagrożenia,
- koncentrowaniem się na niepotwierdzonych „spiskowych” wyjaśnieniach danych wydarzeń,
- brakiem tolerancji na krytykę oraz niepowodzenie,
- nadmierną wrażliwością na niepowodzenia lub odrzucenie przez innych,
- obsesyjnymi wątpliwościami związanymi z lojalnością przyjaciół, znajomych, partnera,
- tendencją do oskarżania innych oraz przypisywaniem im negatywnych zamiarów,
- bezpodstawną negatywną oceną innych ludzi,
- nadmiernym poczuciem własnej wartości,
- przekonaniem o własnej nieomylności, wyższości, wyjątkowości,
- przesadnym odnoszeniem różnych zdarzeń do samego siebie,
- realizacją celów bez brania pod uwagę kosztów społecznych,
- w obliczu występowania trudności pojawieniem się agresji, gwałtowności,
- osobną wizją postrzegania świata – ja kontra wszyscy inni.
Paranoik jest uważany za osobę arogancką, zadufaną w sobie oraz często wpadającą w nieuzasadnioną wściekłość. Dzieje się tak, ponieważ osoba czuje się gorsza, wystraszona, odczuwa silne wątpliwości, czy poczucie winy.
Człowiek z osobowością paranoiczną wykazuje nieufność wobec innych ludzi. Jest odbierany jako zimny, oskarżycielski lub pozbawiony poczucia humoru. W rzeczywistości jest ponadprzeciętnie wrażliwy i łatwowierny, dlatego też boi się wpływu autorytetów i władzy.
Jakie są przyczyny występowania osobowości paranoicznej?
Przyczyny występowania osobowości paranoicznej można podzielić na: czynniki biologiczne, czynniki społeczno-kulturowe oraz czynniki psychologiczne.
Do czynników biologicznych należą:
- dziedziczność,
- zmiany chemiczne w mózgu,
- uszkodzenie organiczne mózgu,
- zmiany w mózgu wynikające z nadużywania alkoholu lub narkotyków.
Czynniki społeczno-kulturowe to:
- niski status socjoekonomiczny,
- stres migracyjny i bycie częścią mniejszości etnicznych.
Czynniki psychologiczne to:
- trauma wynikająca z dzieciństwa, np. krzywdzenie dziecka w rodzinie, niezaspokajanie jego potrzeb,
- przyjęcie sadystycznych postaw wobec siebie i innych, np. w wyniku przemocy w rodzinie,
- brak zaufania do świata, przeświadczenie do ataku na własną osobę – wynikające np. z wychowania się w rodzinie dysfunkcyjnej,
- złe relacje z matką – matka nie jest osobą godną zaufania, gdyż np. nie zapewniała dziecku bezpieczeństwa,
- objawy występujące w dzieciństwie: ubogie kontakty z rówieśnikami, nadwrażliwość, lęki społeczne i uciekanie w świat fantazji, osiągnięcia szkolne poniżej własnych możliwości.
Osobowość paranoiczna a inne zaburzenia
Osobowość paranoiczna należy do zaburzeń tzw. spektrum schizofrenicznego, jednak różni się od psychozy – nie występują zaburzenia myślenia typu urojeniowego oraz halucynacje.
Zaburzenie może stanowić zwiastun zaburzeń urojeniowych lub schizofrenii paranoidalnej. Zwiększa ryzyko zachorowania na depresję, zaburzenia lękowe, zaburzenia obsesyjno-kompulsywne.
Osobowość paranoiczna może występować z innymi zaburzeniami osobowości, m.in. z: osobowością schizotypową, osobowością schizoidalną, osobowością narcystyczną, osobowością unikającą, osobowością z pogranicza (borderline).
Osobowość paranoiczna a zespół stresu pourazowego (PTSD) – oba zaburzenia łączy wpływ traumatycznych wydarzeń. Osoba chora w sposób paranoidalny adaptuje się do otaczającej jej rzeczywistości.
Osobowość paranoiczna – jak leczyć zaburzenia osobowości?
Zburzenia osobowości powinny zostać zdiagnozowane przez psychiatrę lub psychologa. Diagnoza przedstawiana jest na podstawie obserwacji pacjenta, wywiadu, czasami również na podstawie wyników testów psychologicznych.
Pacjenci z osobowością paranoiczną najczęściej uczestniczą w psychoterapii poznawczo-behawioralnej lub w terapii psychodynamicznej.
W przypadku osobowości paranoicznej pacjencji rzadko samodzielnie decydują się na udział w terapii. Równie często przerywają leczenie, ponieważ nie potrafią obdarzyć terapeuty zaufaniem – dlatego też terapia powinna opierać się na próbie zrozumienia pacjenta i zdobycia jego zaufania.
Pacjenci z osobowością paranoiczną najczęściej uczestniczą w psychoterapii poznawczo-behawioralnej lub w terapii psychodynamicznej. W przypadku terapii poznawczo-behawioralnej kluczem do sukcesu jest identyfikacja czynnika, który spowodował rozwinięcie zaburzenia osobowości. Następnie specjalista stara się wpłynąć na myślenie oraz zachowania pacjenta.
Uwaga: Należy pamiętać, że forma terapii powinna być dobrana indywidualnie do potrzeb pacjenta.
Bibliografia
L. Cierpiałkowska, E. Soroko, Zaburzenia osobowości, Poznań, 2017
A. Jakubik, Zaburzenia osobowości, Warszawa 2003
R. Davis, T. Millon, Zaburzenia osobowości we współczesnym świecie, 2005
https://emocje.pro/otoczony-przez-wrogow-osobowosc-paranoiczna-schizofrenia-paranoidalna/
http://zaburzeniaosobowosci.pl/paranoiczna.html
https://emocje.pro/osobowosc-paranoiczna-paranoid-personality-disorder-ppd/
