Zaburzenia osobowości – czym są i jakie są ich przyczyny?
Zaburzenia osobowości są przyczyną trwałego zahamowania rozwoju osobowości. Oparte są na: nieprawidłowym funkcjonowaniu jednostki w społeczeństwie, dysfunkcjami interpersonalnymi związanymi z problemem w utrzymywaniu oraz rozwijaniu bliskich relacji międzyludzkich, zakłóceniami samooceny i odbioru własnej osoby.
Zaburzenia osobowości są długotrwałe i mogą prowadzić do pojawienia się objawów depresji i zaburzeń lękowych. Powiązane są również z dyskomfortem psychicznym. W większości przypadków pierwsze symptomy zaburzeń osobowości pojawiają się już w okresie późnego dzieciństwa i towarzyszą choremu również w wieku dojrzałym.
Przyczyny rozwoju zaburzeń nie są do końca znane, nawet mimo szeregu przeprowadzonych badań. Eksperci wyróżniają m.in. przyczyny oparte na czynnikach genetycznych, biologicznych oraz psychologicznych.
Osobowość sadystyczna – charakterystyka
Funkcjonujący współcześnie termin sadyzmu swoją nazwę zawdzięcza nazwisku markiza de Sade, który czerpał przyjemność seksualną z zadawania bólu innym. W 1987 roku osobowość sadystyczna została umieszczona w klasyfikacji Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego – DSM-III. Przy jej aktualizacji (DSM-IV), w roku 1994, osobowość nie została uznana za zaburzenie osobowości prawdopodobnie przez względy polityczno-prawne. Pojęcie osobowości sadystycznej jest nadal stosowane przez klinicystów.
Jeżeli zachowania sadystyczne i zadawanie cierpienia stają się celem organizującym życie danego człowieka, wtedy możemy określić go mianem osobowości sadystycznej.
Istotą sadyzmu jest intencjonalność podejmowanych działań. Zachowania sadystyczne mają miejsce wówczas, gdy jednostce sprawia przyjemność zadawanie cierpienia innym ludziom. Mogą też być związane z przejściowym stanem związanym z brakiem świadomej kontroli agresywnych impulsów.
Jeżeli zachowania sadystyczne i zadawanie cierpienia stają się celem organizującym życie danego człowieka, wtedy możemy określić go mianem osobowości sadystycznej.
Jakie są cechy osoby sadystycznej?
Osoba sadystyczna działa według utrwalonego wzorca polegającego na poniżaniu innych ludzi oraz na agresywnym zachowaniu. Czerpie przyjemność z zadawania bólu i bycia źródłem cierpienia zarówno ludzi, jak i zwierząt – krzywdzenie istot żywych nie jest tzw. środkiem do celu, ale samodzielnym celem.
Osoba sadystyczna czerpie przyjemność z zadawania bólu i bycia źródłem cierpienia zarówno ludzi, jak i zwierząt. Dąży do ciągłego kontrolowania i ograniczania wolności, zwłaszcza w przypadku własnych dzieci lub partnera.
Sadysta nie odczuwa wyrzutów sumienia ani empatii. Udaje osobę wrażliwą na potrzeby i uczucia innych, aby w odpowiednim momencie wykorzystać zdobytą wiedzę przeciwko bliskiej osobie. Dąży do ciągłego kontrolowania i ograniczania wolności, zwłaszcza w przypadku własnych dzieci lub partnera.
Człowiek z zaburzeniem osobowości próbuje osiągnąć dominację poprzez: stosowanie agresji, terroru, kłamstwa, publicznego poniżania innych. Często podejmuje się pracy zawodowej, która w legalny sposób może pozwolić mu na utrudnianie życia społeczeństwu – sadysta dąży do posiadania specjalnych uprawnień lub narzucania skrajnie surowej dyscypliny podległym mu osobom.
Sadysta często podejmuje się pracy zawodowej, która w legalny sposób może pozwolić mu na utrudnianie życia społeczeństwu. Poza pracą interesuje się: bronią, sztukami walki, historią (zwłaszcza historią wojen), postaciami historycznymi.
Osobowość sadystyczna może ulegać nagłym i niekontrolowanym wybuchom agresji i wściekłości. Jeżeli zachowanie powoduje u innych osób poczucie bezsilności, to sadysta czerpie z tego perwersyjne zadowolenie.
Poza pracą interesuje się: bronią, sztukami walki, historią (zwłaszcza historią wojen), postaciami historycznymi (pokroju Józefa Stalina czy Adolfa Hitlera).
Przeczytaj także: Osobowość negatywistyczna – cechy, przyczyny, leczenie
Jakie są trudności społeczne osobowości sadystycznej?
Sadysta nie jest świadomy tego, że dąży do dominacji, ponieważ tak naprawdę brakuje mu pewności siebie. Często towarzyszy mu poczucie płytkości własnego życia oraz zazdrość skierowana ku osobom, które odnoszą sukces.
Osobowość sadystyczna postrzega innych ludzi jako zagrożenie, dlatego w każdym człowieku dostrzega wrogość oraz złe intencje. Jeśli najbliższe otoczenie staje się niezależne, to jest to interpretowane jako przejaw nadużycia zaufania.
Jeśli najbliższe otoczenie osoby sadystycznej staje się niezależne, to jest to interpretowane jako przejaw nadużycia zaufania. W rzeczywistości agresja może służyć do opanowania wewnętrznych obaw.
Inni ludzie często postrzegani są jako osoby zagrażające, dlatego sadysta w każdym człowieku dostrzega wrogość oraz złe intencje. Dla niego współczucie staje się oznaką słabości, a najlepszą formą obrony jest atak i agresja.
Przeczytaj: Osobowość zależna – charakterystyka, przyczyny, leczenie
Kryteria diagnostyczne osobowości sadystycznej
Kryteria diagnostyczne zawarte są we wspomnianej już klasyfikacji Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego – DSM-III.
Do kryteriów diagnozujących osobowość sadystyczną należą:
- surowe traktowanie lub/i poddawanie surowej dyscyplinie osób zależnych od siebie – np. dziecka, więźnia, ucznia,
- stosowanie przemocy fizycznej i okrucieństw w celu podtrzymania dominacji w związku,
- upokarzanie, poniżanie ludzi w obecności innych,
- kłamanie w celu zranienia (a nie osiągnięcia zysku),
- zastraszanie ludzi, zmuszanie innych do postępowania zgodnego z wolą osoby z zaburzeniem osobowości,
- czerpanie przyjemności z fizycznego lub psychicznego cierpienia innych osób lub/i zwierząt,
- fascynacja bronią, sztukami walki, przemocą,
- ograniczenie autonomii osób, z którymi osoba z zaburzeniem pozostaje w bliskich kontaktach,
- zachowania sadystyczne niesłużące pobudzeniu seksualnemu.
Osobowość sadystyczna a inne zaburzenia
- Osobowość sadystyczna a osobowość dyssocjalna – oba zaburzenia oparte są na różnych powodach zachowań agresywnych. Osoba sadystyczna stosuje przemoc, chcąc zapewnić sobie dominację w kontaktach międzyludzkich, poniżyć innych. Osoba dyssocjalna używa przemocy instrumentalnie.
- Osobowość sadystyczna a osobowość paranoiczna – w porównaniu do osobowości paranoicznej sadysta chce podporządkować sobie innych ludzi, ale nie oddala się od życia społecznego.
- Osobowość sadystyczna a osobowość narcystyczna – zaburzenia oparte są na różnych źródłach poczucia wszechmocy. Sadysta wykorzystuje swoją siłę, aby udowodnić własną moc.
Zaburzenie osobowości może łączyć się z zaburzeniami lękowymi – zwłaszcza w sytuacji, gdy sadysta odczuwa lęk przed karą i konsekwencjami prawnymi – oraz z depresją.
Osobowość sadystyczna może się łączyć z obawami o charakterze paranoicznym oraz z urojeniami.
Możliwa jest zwiększona skłonność do nadużywania substancji psychoaktywnych. Jest to sposób na wzmocnienie pewności siebie.
Jakie są przyczyny osobowości sadystycznej?
Przyczyny występowania osobowości sadystycznej można podzielić na trzy rodzaje czynników: czynniki biologiczne, czynniki psychologiczne oraz czynniki związane z relacjami rodzinnymi.
Do czynników biologicznych należą:
- cechy biofizyczne,
- napady złości w okresie niemowlęcym,
- postawa tyrana przejawiająca się w dzieciństwie,
- emocjonalne reakcje i otrzymywanie kar od nauczycieli,
- niski poziom serotoniny plus wysoki poziom testosteronu.
Czynniki psychologiczne to:
- czerpanie satysfakcji z aktów okrucieństwa w rewanżu za własne cierpienia,
- nieświadome pragnienie pozbawienia innych jakiejkolwiek przyjemności,
- żądza posiadania władzy nad człowiekiem,
- ucieczka od poczucia niemocy,
- wymierzanie kar w celu wzbudzenia oporu ze strony osoby cierpiącej (stawianie oporu wzmaga agresję).
Czynniki powiązane z relacjami rodzinnymi:
- rodzice bezwzględni i surowi wobec dziecka,
- rodzice powodujący pojawianie się u dziecka poczucia bezradności,
- identyfikowanie dziecka z agresorem,
- sadyzm jako forma obrany przed utratą czegoś ważnego,
- rodzice stosujący język przemocy wobec dziecka,
- doświadczenie okrucieństwa w dzieciństwie.
W jaki sposób leczyć osobowość sadystyczną?
Prowadzenie terapii pacjenta z osobowością sadystyczną musi być oparte na nawiązaniu dobrego kontaktu pomiędzy sadystą a terapeutą. Pacjent może obawiać się utraty własnej tożsamości oraz nadmiernego podporządkowania się specjaliście.
Proces terapeutyczny powinien być oparty na: wzmocnieniu samooceny pacjenta, uczeniu sposobów rozwiązywania konfliktów, które nie będą polegać na dominacji, stopniowym zbudowaniu zaufania do innych ludzi.
Proces terapeutyczny powinien być oparty na: wzmocnieniu samooceny pacjenta, uczeniu sposobów rozwiązywania konfliktów, które nie będą polegać na dominacji, stopniowym zbudowaniu zaufania do innych ludzi.
Leczenie pacjenta z osobowością sadystyczną powinno zostać dobrane indywidualnie przez terapeutę. Często rekomendowane jest uczestnictwo w terapii grupowej, terapii rodzinnej lub w terapii poznawczo-behawioralnej.
Terapeuci rekomendują uczestnictwo w terapii grupowej, terapii rodzinnej lub w terapii poznawczo-behawioralnej.
Dobrym wyborem jest również zastosowanie technik kierowania złością np.: desensytyzacji (redukcja intensywności reakcji lękowej np. związanej z traumą), relaksacji oraz alternatywnych form radzenia sobie z napadami złości.
Bibliografia
A. Popiel, E. Keegan, Zaburzenia osobowości: rótkie wprowadzenie histroyczne, Roczniki Psychologiczne XX, 2, 2017 (dostęp online) https://ojs.tnkul.pl/index.php/rpsych/article/view/678/688
I. Kopecka, Zaburzenia osobowości we współczesnym świecie [w:] Nowe oblicza współeczsnej rzeczywistości, red. J. Zimny, Stalowa Wola 2019 (dostęp online) http://www.pedkat.pl/images/ksiazki/Nowe_oblicza_wsp%C3%B3%C5%82czesnej_rzeczywisto%C5%9Bci.pdf#page=34
