Czym są zaburzenia osobowości?
Zaburzenia osobowości należą do zaburzeń psychicznych, które zakłócają prawidłowe funkcjonowanie jednostki w społeczeństwie. Zaburzenia prowadzą do długotrwałego zahamowania rozwoju osobowości. Powiązane są z nimi tzw. dysfunkcje interpersonalne polegające na problemach w rozwijaniu oraz podtrzymywaniu relacji z innymi ludźmi.
Zaburzenia osobowości najczęściej przejawiają się w sytuacjach, które związane są funkcjonowaniem jednostki w społeczeństwie. Prowadzą do zakłóceń w postrzeganiu własnej osoby, mogą skutkować również rozwojem depresji, pojawieniem się zaburzeń lękowych oraz dyskomfortu psychicznego.
Osobowość negatywistyczna – charakterystyka i kryteria diagnostyczne
Osobowość negatywistyczna zalicza się do grona tzw. innych określonych zaburzeń osobowości. Według Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10 oznacza to, że nie zostały do tej pory skonstruowane precyzyjne kryteria rozpoznawania osobowości bierno-agresywnej.
Według tej klasyfikacji chory musi spełnić ogólne kryteria diagnostyczne zaburzeń osobowości, do których należą:
- występowanie u chorego utrwalonych wzorców przeżywania i zachowania, które wyraźnie odbiegają od normy oraz wzorców kulturowych,
- zaburzenia zachowanie muszą przejawiać się w obszarze: procesów poznawczych, uczuć, panowania nad impulsami, sposobu odnoszenia się do innych, postępowania w sytuacjach międzyludzkich,
- zachowania człowieka z zaburzeniem osobowości są nieelastyczne,
- osoba doznaje cierpienia indywidualnego lub wywiera negatywny wpływ na otaczające ją społeczeństwo,
- problemy są długotrwałe – rozpoczynają się w dzieciństwie i trwają w wieku dojrzałym.
Szczegółowe kryteria diagnostyczne zostały opublikowane w dodatku do Kryteriów Diagnostycznych Chorób Psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego – DSM-IV (obecność w dodatku oznacza, że pełna definicja zaburzenia wymaga przeprowadzenia dalszych badań naukowych). Według nich osobowość bierno-agresywną definiuje:
- przejawianie biernego oporu przed wywiązaniem się z rutynowych obowiązków, np. społecznych, zawodowych,
- powracające skargi na niezrozumienie oraz niedocenienie osoby chorej przez społeczeństwo,
- powracające skargi na własne, życie, los, itp.,
- zazdrość, okazywanie niechęci wobec osób, którym powodzi się w życiu lepiej, żyją na wyższym poziomie, osiągają sukcesy,
- kłótliwość,
- krytyka, szydzenie z istniejących autorytetów w wielu dziedzinach życia,
- naprzemienne odczuwanie wrogości oraz skruchy.
Jak zachowuje się osoba z zaburzeniem bierno-agresywnym?
Osobowość negatywistyczna odczuwa wewnętrzną bezradność oraz konflikt między byciem niezależnym a kontrolą z zewnątrz. Z jednej strony godzi się na podporządkowanie społecznym wymaganiom, a z drugiej odrzuca wszelkie autorytety. Często wyładowuje swoją niechęć na najbliższym otoczeniu oraz wykorzystuje pośrednie lub bierne formy protestów.
Osobowość negatywistyczna odczuwa wewnętrzny konflikt między byciem niezależnym a kontrolą z zewnątrz. Z jednej strony godzi się na podporządkowanie społecznym wymaganiom, a z drugiej odrzuca wszelkie autorytety.
W pracy potrafi sabotować przyporządkowane jej zadania, na które się wcześniej nie zgodziła. Przez społeczeństwo osoba negatywistyczna odbierana jest jako jednocześnie ponura i kapryśna.
W relacjach międzyludzkich lubi dążyć do konfrontacji oraz kłótni. Odznacza się pesymistycznym podejściem do życia, niezadowoleniem, wynajdywaniem trudności, które w rzeczywistości nie istnieją.
W relacjach międzyludzkich lubi dążyć do konfrontacji oraz kłótni. Odznacza się pesymistycznym podejściem do życia, niezadowoleniem, wynajdywaniem trudności, które w rzeczywistości nie istnieją.
Każda prośba czy oczekiwania społeczne odbierane są jako wykorzystywanie. Spełnienie czyjejś prośby lub żądań odbiera jako poddanie się oraz upokorzenie. Za wszelkie życiowe niepowodzenia obarcza winą innych.
Osoba negatywistyczna najlepiej czuje się we własnym towarzystwie oraz w sytuacjach, gdy społeczeństwo nie ma wobec niej żadnych wymagań.
Trudności społeczne osobowości negatywistycznej
Osoba bierno-agresywna walczy ze swoimi sprzecznymi potrzebami – z jednej strony chciałaby być kochana, a z drugiej pragnie mieć pełną autonomię. W większości przypadków choremu towarzyszy niespełnione uczucie zależności, chęć bycia otoczonym opieką oraz odczuwania bezwarunkowej miłości.
Kontakty społeczne sprawiają, że człowiek z osobowością negatywistyczną czuje się niezrozumiany, odrzucony, wykorzystywany. Towarzyszy mu zazdrość i przekonanie, że ludzie go nie doceniają.
Kontakty społeczne sprawiają, że człowiek z osobowością negatywistyczną czuje się niezrozumiany, odrzucony, wykorzystywany. Poprzez towarzyszącą mu zazdrość i przekonanie, że ludzie go nie doceniają, nie osiąga sukcesów adekwatnych do jego możliwości.
Jakie są przyczyny występowania osobowości negatywistycznej?
Rozwój zaburzenia osobowości powiązany jest z przeżyciami, do których doszło w dzieciństwie oraz z bolesnymi doświadczeniami z przeszłości.
Osobowość negatywistyczna dorastała w rodzinach, gdzie najbliższe osoby kreowały sytuację, w której dziecko czuło, że czegokolwiek nie zrobi, to i tak będzie to odbierane w sposób negatywny. Te doświadczenia z przeszłości wpłynęły na to, że dorosły człowiek żyje w przekonaniu o tym, że nawet jego największe osiągnięcia lub starania mogą zostać odrzucone, wyśmiane. Każda próba samorozwoju kończy się rozczarowaniem.
W dzieciństwie osoby negatywistycznej dochodziło do walki o władzę lub o dominację. Mogła się ona odbywać na płaszczyźnie dziecko-rodzice lub dziecko-rodzeństwo.
W wielu przypadkach w pierwszych latach rozwoju rodzice spełniają potrzeby dziecka oraz okazują mu nadmiar uczuć, uwagi. Wraz z upływem lat nadopiekuńczy rodzice zmieniają swoją postawę – wymuszają na dziecku realizację własnej woli (np. domowych obowiązków) poprzez stosowanie surowych kar. Doprowadza to do tego, że dziecko odczuwa życiową dezorganizację, odrzucenie, a wręcz postawę nadmiernego wykorzystania.
Poprzez brak zapewnień rodziny o miłości, młody człowiek zaczyna myśleć, że jest ceniony jedynie za wykonaną pracę, a nie za to, jaki jest. Prowadzi to do rozwoju zaburzenia bierno-agresywnego.
Poprzez brak zapewnień rodziny o miłości, młody człowiek zaczyna myśleć, że jest ceniony jedynie za wykonaną pracę, a nie za to, jaki jest. Stopniowo prowadzi to do narastającej urazy oraz wszelkiej niechęci wobec autorytetów lub zwierzchników.
Jako osoba dorosła marzy o przeżyciu idealnej miłości. W momencie, gdy partner się oddala lub okazuje mu mniej zainteresowania, opiekuńczości, to osoba negatywistyczna zaczyna karać go emocjonalnie, co oparte jest na przeżyciach w dzieciństwie.
Osobowość negatywistyczna a inne zaburzenia
Osobowość negatywistyczna a osobowość anankastyczna – osobie negatywistycznej towarzyszy sztywna postawa „nie powinienem” a osobie anankastycznej – „powinienem”.
Osoba negatywistyczna a osobowość paranoiczna – osobowość negatywistyczna bez podejrzliwości reaguje na pozytywne zachowania lub reakcje innych ludzi. Wyraża swoje pretensje w bardziej otwarty sposób.
Osobowość negatywistyczna a osobowość sadystyczna – działania skierowane przeciwko innym ludziom, w odróżnieniu od osoby sadystycznej, są dokonywane w sposób pośredni, skryty.
Przy zaburzeniu bierno-agresywnym mogą występować epizody depresyjne, zaburzenia lękowe o zabarwieniu depresyjnym, somatyzacje, dystymia – rodzaj przewlekłej depresji o podłożu nerwicowym.
Jak leczyć zaburzenie bierno-agresywne?
Osoba z zaburzeniem osobowości typu osobowość negatywistyczna powinna podjąć specjalistyczne leczenie. Diagnoza przeprowadzana jest przez specjalistę na podstawie wywiadu z pacjentem, a także w oparciu o testy psychologiczne.
Poprzez głęboko odczuwaną niechęć do autorytetów pacjent zazwyczaj nie chce współpracować z terapeutą, ponieważ odbiera to jako poddanie się czyjejś kontroli.
Osoba negatywistyczna może jawnie sabotować postępy terapeutyczne, np. celowo nie udzielać pełnych odpowiedzi, kłamać, nie przychodzić na sesje, nie rozwiązywać prac domowych. Zadaniami terapeuty są: wzbudzanie zaangażowania u pacjenta, powstrzymanie chęci głośnego wyrażania niezadowolenia i sabotowania terapii, zapewnienie pacjenta o tym, że jest jednostką autonomiczną i nie podlega kontroli.
Proces terapeutyczny powinien być oparty na wzbudzeniu zaufania do terapeuty. Ważnym punktem jego przebiegu jest omówienie wzorców rodzinnych. Rodzaj terapii dobierany jest indywidualnie do potrzeb pacjenta. Jedną z wykorzystywanych metod jest psychoterapia psychoanalityczna.
Proces terapeutyczny powinien być oparty na wzbudzeniu zaufania do terapeuty. Ważnym punktem jego przebiegu jest omówienie wzorców rodzinnych – specjalista doprowadza pacjenta do źródła problemów, jednak nie wskazuje ich wprost.
Rodzaj terapii dobierany jest indywidualnie do potrzeb pacjenta. Jedną z wykorzystywanych metod jest psychoterapia psychoanalityczna. Może ona doprowadzić do zmiany w funkcjonowaniu emocjonalnym pacjenta. Pokazuje również, jak jego zachowanie wpływa na relacje ze społeczeństwem.
Bibliografia:
L. Cierpiałkowska, E. Soroko, Zaburzenia osobowości, Poznań, 2017
A. Jakubik, Zaburzenia osobowości, Warszawa 2003
R. Davis, T. Millon, Zaburzenia osobowości we współczesnym świecie, 2005
https://emocje.pro/zaburzenie-osobowosci-bierno-agresywne-negatywistyczne/
https://wojciechklek.pl/osobowosc-bierno-agresywna-charakterystyka/
