Osobowość zależna – charakterystyka
Osobowość zależna należy do zaburzeń osobowości charakteryzujących się zachowaniami lękowymi, a także nadmiernym odczuwaniem strachu oraz towarzyszącym napięciem. Jest także jednym z najczęściej diagnozowanych zaburzeń osobowości i dotyczy od 2% do 4% populacji ogólnej.
Osobowość zależna rzadziej diagnozowana jest u mężczyzn. Od 15% do 25% pacjentów wymaga leczenia psychiatrycznego. W przypadku dzieci i młodzieży zachowania zależne mogą być właściwe dla danego etapu rozwoju.
Warto wiedzieć, że ze względu na różnice kulturowe ten typ zaburzenia osobowości można zdiagnozować tylko w sytuacji, gdy zachowania wyraźnie odbiegają od norm obowiązujących w danej kulturze.
Jak zachowuje się osoba zależna?
Osoba zależna biernie podporządkowuje się społeczeństwu i odczuwa silną potrzebę oddania się pod czyjąś opiekę. Przez to towarzyszy jej poczucie bezradności, bezsilności oraz brak pewności siebie. Jest za to przekonana o sile i skuteczności działań otaczającego jej społeczeństwa.
W procesie podejmowania decyzji osoba zależna skupia się na zdaniu lub radach innych osób. Często przenosi na nich odpowiedzialność i dąży do tego, aby otoczenie zadecydowało za nią. W sytuacjach, kiedy ktoś wymaga od niej spełnienia jakiegoś życzenia lub wykonania danego zadania, osoba całkowicie się temu podporządkowuje. Potrafi również dostosować swoje poglądy.
Osoba zależna biernie podporządkowuje się społeczeństwu i odczuwa silną potrzebę oddania się pod czyjąś opiekę. Odpowiedzialność w podejmowaniu decyzji przenosi na inne osoby. Towarzyszy jej poczucie bezradności i bezsilności.
Człowiek z zaburzeniem osobowości zależnej tłumi emocje, zwłaszcza uczucie złości, nie chce wchodzić w konflikty z obawy przed porzuceniem i samotnością. W stałych związkach i bliskich relacjach jest całkowicie podporządkowany partnerowi, chce stworzyć z nim coś w rodzaju jednego organizmu, który myśli i zachowuje się w taki sam sposób. Jeśli dochodzi do zakończenia związku, to osoba zależna natychmiast rozpoczyna poszukiwania nowego partnera.
W codziennym życiu chory na zaburzenie osobowości unika wszelkich trudności, wycofuje się z podjętych działań lub decyzji, nie wykazuje inicjatywy, aktywności, samodzielności. Jego samorozwój jest silnie ograniczony. W sposób niedostateczny wykonuje również proste obowiązki.
Trudności społeczne
W relacjach interpersonalnych osoba zależna odbierana jest jako miła, ciepła, serdeczna, ale również niedojrzała. W rzeczywistości charakteryzuje ją nadwrażliwość – zwłaszcza na stres – oraz mała zdolność do odczuwania przyjemności.
Poprzez wyuczoną bezradność człowiek z zaburzeniem osobowości odczuwa lęk przed rozstaniem z partnerem lub przed zakończeniem bliskich relacji z przyjaciółmi. Nie chce prowadzić życia z obowiązkami typowymi dla osoby dorosłej oraz obawia się oczekiwań płynących z otoczenia.
Człowiek z zaburzeniem osobowości odczuwa lęk przed rozstaniem z partnerem. W relacjach potrafi całkowicie zatracić własną tożsamość i „wtopić się” w drugą osobę.
W relacjach, nie tylko partnerskich, potrafi całkowicie zatracić własną tożsamość i „wtopić się” w drugą osobę. Wynika to z lęku przed indywidualnością i często prowadzi do trwania w zaburzonych relacjach, np. przemocowych, toksycznych.
Osoba zależna myśli, że związek małżeński jest koniecznością, a nie samodzielną decyzją lub wolnym wyborem. Stara się jak najszybciej ustatkować, aby stać się zależnym od partnera i przekazać mu kontrolę nad własnym życiem.
Jakie cechy osobowości zależnej należą do kryteriów diagnostycznych?
Szczegółowe kryteria pozwalające na diagnozę zaburzenia osobowości zależnej zostały zawarte w Kryteriach Diagnostycznych Chorób Psychicznych – stworzonych przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne (DSM-V) – oraz w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10.
Do kryteriów diagnostycznych należą:
- podporządkowanie swoich potrzeb pod potrzeby innych ludzi,
- pozwalanie innym na podejmowanie decyzji za siebie,
- nasilająca się obawa przed niezdolnością do zatroszczenia się o siebie – wynika ona z osamotnienia,
- obawa przed samotnością i odejściem bliskich osób,
- brak chęci do stawiania wymagań osobom, od których jest się zależnym – całkowite podporządkowanie społeczeństwu,
- wyraźnie ograniczona zdolność do podejmowania decyzji bez zasięgnięcia porady innych osób,
- problemy z podejmowaniem codziennych, prostych decyzji, np. co do wyboru obiadu,
- trudności z wyrażaniem własnego zdania w obawie przed utratą społecznej akceptacji,
- brak inicjatywy we wszelkich sferach życia – wynika z braku pewności siebie i wiary w swoje możliwości, a nie z braku motywacji czy energii,
- gotowość do wielu poświęceń dla uzyskania opieki lub wsparcia drugiej osoby,
- stale towarzyszące poczucie bezradności i lęku,
- po zakończeniu związku natychmiastowe poszukiwanie nowego partnera,
- postrzeganie związku jako źródła opieki i wsparcia.
Jakie są przyczyny zaburzenia osobowości zależnej?
Przyczyny występowania osobowości zależnej można wymienić na podstawie czynników psychologicznych. Większość z nich jest powiązana z emocjami lub sytuacjami z dzieciństwa osoby chorej oraz z trudnymi relacjami rodzinnymi.
Rodzice zwykle okazywali dziecku nadmierną opiekuńczość i nie pozwalali mu na rozwój samodzielnych zachowań. Przez to człowiek w okresie dorastania żył w przekonaniu, że jedynym sposobem na utrzymywanie bliskich relacji jest realizowanie wymagań innych.
Do szczegółowych przyczyn rozwoju zaburzenia osobowości zależnej należą:
- silny stres występujący zwłaszcza w okresie końcówki pierwszego roku życia,
- ciężki wypadek lub choroba dotycząca jednego z rodziców,
- utrata rodzica w wyniku nagłej śmierci,
- długotrwała choroba dziecka,
- nagradzanie przez rodziców zachowań zależnych oraz równoczesne zniechęcanie dziecka do niezależności,
- zaspokajanie wszystkich potrzeb i zachcianek dziecka,
- brak zaufania dziecka do samego siebie,
- przekonanie młodego człowieka, że nie musi się starać, ponieważ ktoś z bliskich zawsze zaspokoi jego potrzeby,
- brak dojrzałości psychicznej i towarzyszący silny lęk przed samodzielnością,
- niezdolność dziecka do samodzielnych zachowań.
Osobowość zależna a inne zaburzenia
Osobowość zależna a depresja – osobowość zależna może być powiązana z występowaniem depresji – depresja dotyka około 54% chorych na zależne zaburzenie osobowości.
Osobowość zależna a zaburzenia lękowe – osoby zależne są szczególnie podatne na zaburzenia lękowe, zwłaszcza na zespół lęku napadowego oraz agrofobię (lęk przed przebywaniem w obcym otoczeniu).
Osobowość zależna wykazuje skłonności do występowania objawów somatycznych, które poniekąd mocniej wiążą chorego z opiekunem oraz uwalniają go od odpowiedzialności.
Osobowość zależna a osobowość unikająca – zaburzenia są trudne do zróżnicowania na podstawie zewnętrznych zachowań, jednak osoba zależna jest bardziej ufna i pragnie wchodzić w nowe relacje.
Osobowość zależna a osobowość schizoidalna – osoba zależna ma bardziej uporządkowane myślenie niż osoba schizoidalna oraz nie izoluje się od społeczeństwa.
Jak leczyć osobowość zależną?
Osoba zależna rzadko zgłasza się na leczenie ze względu na to, że ma zapewniony system wsparcia społecznego. Jednak jeżeli podejmie się specjalistycznej terapii, to odznacza się silną motywacją do kontynuowania leczenie oraz do zmiany swojego podejścia do życia.
Podczas przebiegu leczenia terapeutycznego specjalista powinien uważać na to, aby nie brać na siebie odpowiedzialności za wynik i skuteczność terapii. W innym razie może wbrew własnej woli stać się tzw. opiekunem zastępczym swojego pacjenta.
Ze względu na cechy charakteru osoby zależnej (m.in. podporządkowanie i ufność) terapia koncentruje się na szybkim dokonywaniu postępów. Jej celem jest przede wszystkim rozwój zachowań autonomicznych oraz doprowadzenie do indywidualizacji pacjenta. Celem podrzędnym jest skłonienie chorego do bardziej aktywnego rozwiązywania problemów.
Głównym celem terapii jest przede wszystkim rozwój zachowań autonomicznych oraz doprowadzenie do indywidualizacji pacjenta. Celem podrzędnym jest skłonienie chorego do bardziej aktywnego rozwiązywania problemów.
Psychoterapia poznawczo-behawioralna jest jedną z najczęściej wybieranych metod leczenia osób z zaburzeniem osobowości zależnej. Proces terapeutyczny skupia się na zmianie negatywnych przekonań, myśli oraz zachowań charakterystycznych dla tego typu zaburzenia.
Terapia osoby zależnej może opierać się na ćwiczeniach z odgrywaniem ról, technikach behawioralnych – treningu asertywności, zadaniach domowych, treningu relaksacyjnym – oraz na pracy nad przekonaniami w ramach technik poznawczych.
Bibliografia
L. Cierpiałkowska, E. Soroko, Zaburzenia osobowości, Poznań, 2017
A. Jakubik, Zaburzenia osobowości, Warszawa 2003
R. Davis, T. Millon, Zaburzenia osobowości we współczesnym świecie, 2005
https://emocje.pro/osobowosc-zalezna-zaburzenie-osobowosci-zaleznej-dpd/
