Czym jest olej palmowy?
Olej palmowy jest olejem pochodzenia roślinnego. Może być pozyskiwany na dwa sposoby: z miąższu owoców palmy oleistej lub z jej ziaren. W produktach spożywczych najczęściej znajduje się olej tłoczony z miąższu.
W składzie oleju palmowego znajdziemy przede wszystkim kwasy tłuszczowe nasycone – występują w około 50% jego zawartości. Wśród kwasów tłuszczowych można wymienić: kwas palmitynowy, kwas oleinowy oraz kwas linolowy.
Jakie są rodzaje oleju palmowego?
Zawartość składników odżywczych w oleju palmowym uzależniona jest od jego rodzaju. Możemy wyróżnić trzy typy: surowy olej palmowy, rafinowany olej palmowy oraz nierafinowany.
Olej palmowy surowy nie jest poddawany procesowi rafinacji i występuje w czystej postaci. Dzięki temu jest wartościowym produktem spożywczym, ponieważ zawiera cenne składniki mineralne, witaminy i karoteny: α-karoten, β-karoten i likopen. W jego składzie nadal znajdziemy duże ilości tłuszczów nasyconych, jednak według badań nie zwiększają one ryzyka zachorowania na choroby układu krążenia. Niestety, surowy olej palmowy jest rzadko spotykany i nie występuje w produktach spożywczych, które są ogólnodostępne w marketach.
Rafinowany olej palmowy jest poddawany procesowi rafinacji, czyli oczyszczania. W jego wyniku traci cenne właściwości odżywcze. To właśnie poprzez rafinację w oleju palmowym wytwarzane są substancje, które uchodzą za szkodliwe. Rafinowany olej palmowy może być częścią naszej codziennej diety, jednak według zaleceń dietetyków powinniśmy spożywać go w ograniczonych ilościach.
Olej palmowy utwardzony ma sztucznie wydłużony termin przydatności do spożycia, dlatego jest najczęściej stosowany w przemyśle spożywczym. Występuje w stałej konsystencji, jest odporny na działanie wysokich temperatur. W jego składzie nie znajdziemy witamin oraz substancji odżywczych.
Który rodzaj oleju palmowego jest szkodliwy?
Za najbardziej szkodliwy uchodzi tłuszcz palmowy utwardzony. W trakcie zabiegu uwodorniania oleju palmowego powstają substancje niebezpieczne dla naszego zdrowia, tzw. tłuszcze trans. Zmieniają one właściwości błon komórkowych, wpływają na wzrost stężenia we krwi „złej” frakcji cholesterolu oraz trójglicerydów. Mogą prowadzić do rozwoju miażdżycy oraz cukrzycy typu 2.
Za najbardziej szkodliwy uchodzi olej palmowy utwardzony. To w trakcie procesu uwodorniania oleju palmowego wytwarzane są substancje niebezpieczne dla naszego organizmu.
Według ogólnoświatowych wytycznych w codziennej diecie powinniśmy spożywać maksymalnie do 2 gramów utwardzonych tłuszczów roślinnych, w tym oleju palmowego.
Kontrowersje związane z produkcją oleju palmowego
Olej palmowy budzi kontrowersje związane nie tylko z jego szkodliwym wpływem na nasze zdrowie. Także sposoby uprawy palm oleistych są obiektem wielu dyskusji. Tereny uprawne palm znajdują się w Malezji oraz w Indonezji – oba te kraje dostarczają około 85% światowej produkcji oleju palmowego. Niestety, uprawy nie są kontrolowane, przez co odbywają się kosztem naruszeń środowiska naturalnego.
Aby uzyskać tereny uprawne, wycinane oraz podpalane są lasy tropikalne. Podczas pożarów do środowiska dostarczany jest dwutlenek węgla, który wpływa na zanieczyszczenie powietrza. Regularnie dochodzi również do zanieczyszczeń gleby oraz wód poprzez nieodpowiednie zastosowanie silnych środków chemicznych. Dodatkowo niszczone są naturalne siedliska dzikich zwierząt, co stopniowo prowadzi do wymierania wielu gatunków. Do zwierząt zagrożonych wyginięciem poprzez uprawę palmy należą: orangutany, tygrysy sumatrzańskie, słonie sumatrzańskie, pantery mgliste.
Producenci sięgają po olej palmowy, ponieważ plantacje palm oleistych są wydajne oraz generują niskie koszty produkcji. Uznaje się, że z jednego hektara uprawy pozyskuje się około 3,6 tony oleju palmowego.
Produkty, które zawierają bezpiecznie pozyskiwany olej palmowy, oznaczane są certyfikatem Stowarzyszenia na Rzecz Zrównoważonego Przetwórstwa Oleju Palmowego, RSPO – Roundtable for Sustainable Palm Oil.
Olej palmowy – jak oddziałuje na nasze zdrowie?
Olej palmowy w nierafinowanej, naturalnej postaci jest wartościowym produktem spożywczym. Jednak w naszej diecie – a raczej w produktach, które spożywamy – dominuje rafinowany oraz utwardzony olej palmowy.
Olej rafinowany może być dodatkowym elementem diety, pod warunkiem, że będzie ona odpowiednio zbilansowana. Rafinowany olej palmowy jest źródłem energii dla naszego organizmu oraz nośnikiem rozpuszczalnych w tłuszczach witamin: A, D, E oraz K. Polski Instytut Żywności i Żywienia, a także Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), podkreślają jednak, że należy ograniczać spożywanie produktów bogatych w tłuszcze nasycone.
Wielu dietetyków oraz lekarzy przestrzega przed spożywaniem oleju palmowego. Nadmierne sięganie po produkty zawierające tłuszcze nasycone i tłuszcze trans może zwiększać ryzyko zachorowania na choroby układu krążenia, ponieważ zwiększa stężenie „złej” frakcji cholesterolu – LDL – i jednocześnie obniża tę „dobrą” – cholesterol HDL.
Tłuszcze nasycone oraz tłuszcze trans, które znajdują się w oleju palmowym, negatywnie wpływają na gospodarkę lipidową, zwiększają ryzyko zachorowania na choroby układu krążenia. Przyczyniają się również do nadwagi i otyłości.
Olej palmowy zawarty w produktach spożywczych sprzyja odkładaniu się tłuszczu i może przyczynić się do nadwagi oraz otyłości. Osoby, w których diecie dominują tłuszcze trans, są narażone na zawał, nagłe zatrzymanie akcji serca lub arytmię serca.
Czy olej palmowy w rzeczywistości jest szkodliwy? Ten rodzaj oleju roślinnego stanowi zagrożenie dla naszego zdrowia w sytuacji, gdy spożywamy go w nadmiarze, zwłaszcza pod postacią utwardzonego oleju palmowego.
Czy olej palmowy jest rakotwórczy?
Olej palmowy nie musi być poddawany procesowi utwardzenia. Producenci decydują się jednak na ten zabieg, ponieważ wydłuża on czas przydatności do spożycia produktów spożywczych, w których występuje, ale również pozytywnie wpływa na ich konsystencję, strukturę i porowatość. Niestety, odbija się to na naszym zdrowiu. To właśnie podczas procesu utwardzania wydzielane są szkodliwe substancje, które uchodzą za rakotwórcze. W raporcie Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności stwierdzono, że w oleju palmowym, spośród wszystkich rodzajów olejów roślinnych, występuje najwyższe stężenie tych niebezpiecznych dla zdrowia substancji.
W jakich produktach występuje olej palmowy?
Olej palmowy jest stosowany na dużą skalę w przemyśle spożywczym. W postaci surowej ma gęstą konsystencję oraz pomarańczową barwę. Podczas procesu rafinacji zamienia się w jasny produkt o kremowej konsystencji oraz neutralnym smaku i zapachu. Dzięki temu pomaga w uzyskaniu prawidłowej konsystencji produktów spożywczych oraz nie zaburza ich smaku. Wydłuża również ich trwałość i termin zdatności do spożycia.
Olej palmowy może występować na etykietach produktów spożywczych pod kilkoma nazwami:
- olej palmowy,
- olej palmowy utwardzany,
- tłuszcz palmowy,
- tłuszcz roślinny utwardzony,
- tłuszcz częściowo utwardzony,
- olej roślinny utwardzony,
- tłuszcz uwodorniony,
- tłuszcz utwardzony,
- E471 lub emulgator E471.
Tłuszcz palmowy może stać się składnikiem pieczywa, np. tostowego lub bułek do hamburgerów. Znajdziemy go również w słodyczach.
Produkty, które zawierają olej palmowy to:
- czekoladowe i orzechowe kremy do smarowania pieczywa,
- margaryny i masła roślinne,
- ciasta, ciastka, wyroby cukiernicze i wyroby kakaowe,
- chipsy i słone przekąski,
- lody,
- pieczywo o długim terminie przydatności do spożycia,
- pieczywo paczkowane, np. chleb tostowy,
- płatki śniadaniowe,
- budynie,
- kakao, napoje czekoladowe,
- napoje kawowe, cappuccino,
- zabielacze do kawy i herbaty,
- ciasto francuskie,
- gotowe dania, np. zupy w słoikach,
- dania typu fast food,
- mrożone warzywa z sosami,
- sosy w słoikach,
- sosy i zupy w proszku,
- kostki rosołowe.
Olej palmowy w przemyśle można zamienić poprzez stosowanie nasyconych tłuszczów zwierzęcych, olejów roślinnych stałych w temperaturze pokojowej – np. masło z kakaowca – oraz tłuszczów roślinnych płynnych w temperaturze pokojowej – np. oliwa z oliwek.
Inne zastosowania oleju palmowego
Olej palmowy znajduje swoje zastosowanie w kosmetyce. Jest składnikiem np. mydła i olejków do masażu. Charakteryzuje się działaniem antybakteryjnym, antyoksydacyjnym, nawilżającym, tonizującym oraz wygładzającym.
Nierafinowany, naturalny olej palmowy może stanowić zamiennik oleju oraz masła – nadaje się do smarowania pieczywa oraz do smażenia. Jest również dodatkiem do dań mięsnych oraz do zup.
Warto wiedzieć, że w Indonezji surowy olej palmowy jest spożywany przez dzieci ze względu na to, że chroni je przed niedożywieniem oraz przed tzw. kurzą ślepotą.
Bibliografia
M. Kowalska, M. Aljewicz, E. Mroczek, G. Cichosz, Olej palmowy – tańsza i zdrowsza alternatywa, Bromatologia i Chemia Toksykologiczna XLV, 2, 2012 (dostęp online) https://ptfarm.pl/pub/File/Bromatologia/2012/2/BR%202-2012%20s.%20171-180.pdf
A. Węgiel1, P. Nowaczyk, A. Śmidowicz, B, Wiatrowska, Właściwości oleju palmowego i wpływ na plantacji olejowca gwinejskiego (elaeis guineensis jacq.) na środowisko, Kosmos. Problemy Nauk Biologicznych tom 67 nr 3(320), 2018 (dostęp online) https://kosmos.ptpk.org/index.php/Kosmos/article/view/2453/2380
https://dietetycy.org.pl/olej-palmowy/
https://dietetykanienazarty.pl/b/czy-olej-palmowy-jest-zdrowy-fakty-i-mity
