Obecnie medycyna dysponuje narzędziami, które pozwalają profilaktycznie wykluczyć konflikt serologiczny w przypadku każdej ciąży, która może być nim obciążona. Jeśli przyszła mama regularnie chodzi do lekarza i wykonuje wszystkie zlecane badania, nie musi obawiać się konsekwencji, z którymi wiąże się konflikt serologiczny. Warto też wiedzieć, że grupa krwi z czynnikiem Rh- występuje jedynie u około 15% populacji.
Konflikt serologiczny a niezgodność serologiczna
Sytuacja, w której krew matki ma czynnik Rh-, a biologicznego ojca Rh+ jeszcze nie oznacza, że dojdzie do konfliktu serologicznego. Wtedy mówi się o niezgodności serologicznej. Dziecko może bowiem odziedziczyć w takim samym stopniu czynnik Rh krwi i od matki, i od ojca. Dopiero gdy odziedziczy Rh+ po ojcu, może dojść do konfliktu serologicznego.
Jeśli u obojga rodziców biologicznych dziecka występuje czynnik Rh- nie mówi się o niezgodności serologicznej, ponieważ dziecko nie ma możliwości mieć grupy krwi z czynnikiem Rh+. Jeśli matka ma grupę krwi z Rh+, a dziecko odziedziczy po ojcu Rh-, konflikt serologiczny nie wystąpi.
Zapoznaj się: 10 sposobów na ząbkowanie
Na czym polega konflikt serologiczny?
Gdy organizm matki mającej grupę krwi z czynnikiem Rh ujemnym rozpozna u siebie czerwone krwinki z cechą Rh dodatnim, będzie produkować przeciwciała powodujące ich rozpad. Badania wykazały, że wystarczy 0,1-0,5 ml krwi dziecka w krwiobiegu matki, by układ immunologiczny zaczął działać. W pierwszej ciąży zwykle nie dochodzi do takiej sytuacji aż do momentu porodu – dopiero wtedy krew matki i dziecka mieszają się. Przez całą ciążę zapobiega temu prawidłowo rozwijające się łożysko.
Wcześniej do konfliktu serologicznego w pierwszej ciąży może dojść z kilku rzadko pojawiających się przyczyn:
-
z obfitego krwawienia,
-
z przeprowadzanych zabiegów wewnątrzmacicznych,
-
z inwazyjnych badań prenatalnych,
-
z odklejenia się łożyska.
Konflikt serologiczny zachodzi również w przypadku obumarcia płodu, przerwania ciąży i poronienia. Jedynie poronienie samoistne bez objawów bólowych, które występuje w pierwszych tygodniach ciąży, nie będzie do niego doprowadzać.
Zobacz: Dlaczego dzieci budzą się po odłożeniu do łóżeczka?
Konflikt serologiczny a kolejne ciąże
Po pierwszym porodzie matka może produkować przeciwciała zwalczające erytrocyty Rh+, które mogą być groźne dla płodu w kolejnych ciążach, bo będą przenikać przez łożysko. Jeśli drugie i kolejne dzieci będą mieć grupę krwi z czynnikiem Rh+, ich prawidłowy rozwój i życie mogą być zagrożone.
Dlatego lekarze profilaktycznie podają matce niegroźny dla niej lek już od pierwszej ciąży. Dzięki niemu układ immunologiczny kobiety nie będzie próbował zneutralizować czerwonych krwinek dziecka jako wrogich.
Sprawdź: Czy ciąża obniża inteligencję?
Postępowanie medyczne w przypadku konfliktu serologicznego
Konflikt serologiczny do lat 70. stanowił istotne zagrożenie dla zdrowia i życia noworodka. Przełom przyniosły lata 60., kiedy to Stern odkrył, że podanie kobiecie po porodzie immunoglobuliny anty D sprawi, że jej organizm nie będzie produkować przeciwciał. To doprowadziło do tego, że problem konfliktu serologicznego zmalał z 12-13% do 1-2%. W praktyce przy ciąży, a potem przy porodzie, nadzorowanej przez lekarzy, ryzyko pojawienia się przeciwciał anty D jest minimalne.
Diagnostyka konfliktu serologicznego
Każda kobieta w ciąży podczas pierwszej wizyty ginekologicznej dostaje skierowanie na wykonanie badania oznaczającego grupę krwi oraz testu antyglobulinowego PTA. W przypadku, gdy kobieta ma grupę krwi z Rh dodatnim, temat ewentualnego konfliktu serologicznego zamyka się.
Profilaktyka
Jeśli u kobiety występuje grupa krwi z czynnikiem Rh ujemnym, profilaktycznie wdraża się postępowanie zapobiegające wystąpieniu konfliktu serologicznego. Polega ono na tym, by po w ciągu 72 godzin od porodu podać kobiecie immunoglobuliny anty D w formie zastrzyku. Cała procedura jest refundowana ze środków NFZ.
Dodatkowo w czasie ciąży pod koniec każdego trymestru powtarza się badanie pozwalające oznaczyć występowanie przeciwciał atakujących czerwone krwinki płodu (test antyglobulinowy PTA). To nieinwazyjne badanie krwi, więc lekarze zlecają je, mimo że ryzyko pojawienia się konfliktu serologicznego jest dziś niewielkie.
Leczenie
Jeśli badania wykażą, że u kobiety występuje wysokie stężenie przeciwciał anty D, immunoglobuliny podaje się także w czasie ciąży. Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników rekomenduje podawanie jej profilaktycznie w 28-30 tygodniu ciąży.
Skutki wystąpienia konfliktu serologicznego
Wskutek braku monitorowania ciąży konflikt serologiczny może wywołać u dziecka niedokrwistość, niedotlenienie i uszkodzenie narządów wewnętrznych. Finalnie może nawet doprowadzić do obumarcia płodu.
Objawy konfliktu serologicznego
Kobieta w ciąży nie odczuwa żadnych objawów konfliktu serologicznego. Jej organizm nie wysyła sygnałów, które świadczyłyby o tym, że produkuje przeciwciała anty D. Zmiany za to widoczne są na USG płodu. Dziecko ma powiększoną śledzionę i wątrobę. W obrazie widoczny jest też obrzęk ciała.
Kiedy przez brak odpowiednich badań, a potem leczenia, dojdzie do takiej sytuacji, kobieta trafia na oddział patologii ciąży, gdzie jej stan jest na bieżąco monitorowany.
Przeczytaj także: Baby blues – jak sobie radzić ze smutkiem poporodowym?
Bibliografia
M. Baczyńska Strzecha, J. Kalinka: Profilaktyka śródciążowa i okołoporodowa konfliktu serologicznego, „Ginekologia i Perinatologia Praktyczna”, t. 3, nr 2, 2018, s. 64–69
