Przedawkowanie witaminy D – czy jest możliwe?
Witamina D, określana również jako witamina słońca, jest jednym z najpopularniejszych suplementów diety w Polsce. Warto jednak mieć na uwadze fakt, że zwiększone spożycie suplementów zawierających witaminę D bez kontroli lekarza może skutkować hiperwitaminozą, inaczej toksycznością witaminy D.
Zatrucie witaminą D może mieć charakter egzogenny lub endogenny. W przypadku przyjmowania zbyt dużych dawek tej witaminy, mamy do czynienia z zatruciem egzogennym.
Uwaga: Witamina D to substancja, którą nasz organizm przekształca w hormon – kalcytriol. Jego głównym zadaniem jest uczestniczenie w procesach przyswajania wapnia. Kalcytriol pomaga również w utrzymaniu zdrowych mięśni i kości.
Przedawkowanie witaminy D możliwe jest wyłącznie w przypadku doustnej suplementacji. Ekspozycja na działanie promieniowania słonecznego oraz spożywanie żywności stanowiącej naturalne źródło witaminy D nie jest szkodliwe, ponieważ nasze ciało dzięki melaninie hamuje potencjalną nadmierną produkcję tej witaminy.
Przedawkowanie witaminy D możliwe jest wyłącznie w przypadku suplementacji doustnej.
Uwaga: Pod nazwą przedawkowanie witaminy D kryją się zbyt wysokie stężenia dwóch form tej witaminy, czyli witaminy D2 oraz D3.
Nadmiar witaminy D jedynie w niewielkiej ilości wydalany jest z naszego organizmu, natomiast gromadzi się w: wątrobie, mózgu, kościach, skórze oraz w innych tkankach. Skutkuje on uwalnianiem wapnia z kości oraz odkładaniem się go w: naczyniach krwionośnych, sercu, wątrobie, nerkach, płucach, skórze.
Wczesne objawy toksyczności witaminy D to zwłaszcza zaburzenia żołądkowo-jelitowe, między innymi: nawracające biegunki lub zaparcia, nudności, wymioty.
Jakie są objawy nadamiaru witaminy D?
Przedawkowanie witaminy D wiąże się z hiperkalciurią (zwiększone wydalanie wapnia z moczem) i hiperkalcemią (zbyt duże stężenie wapnia we krwi) – można je zaobserwować przy stężeniu kalcydiolu przekraczającym 88 ng/ml. Warto podkreślić, że kalcydiol oznaczany jest w diagnostyce niedoborów witaminy D oraz w diagnostyce zatruć witaminą.
Wśród objawów hiperkalcemii, w przypadku ostrego zatrucia witaminą D, wymienia się:
- ogólne osłabienie organizmu,
- zwiększone ryzyko rozwoju anoreksji,
- brak apetytu,
- nudności i wymioty,
- występowanie zaparć,
- występowanie biegunek,
- nadmierne pocenie się,
- splątanie emocjonalne,
- nadpobudliwość i rozdrażnienie,
- spowolnienie wzrostu,
- świąd skóry,
- bóle głowy,
- bóle oczu,
- drgawki,
- metaliczny posmak w ustach,
- poliurię – zwiększone wydalanie moczu,
- polidypsję – nadmierne pragnienie i przyjmowanie dużej ilości płynów na dobę.
Natomiast w przypadku przewlekłego zatrucia objawy to:
- rozwój kamicy nerkowej lub kamicy pęcherzyka żółciowego,
- rozwój nadciśnienia,
- niewydolność nerek,
- powiększenie wątroby,
- powiększenie śledziony,
- odwapnienie,
- zaburzenia pracy mózgu,
- zaburzenia pracy serca,
- bóle kości.
Uwaga: W przypadku kobiet w ciąży nadmiar witaminy D może skutkować: zwiększonym ryzykiem poronienia, deformacjami dziecka, chorobami układu kostnego u noworodków.
Duże ilości witaminy D mogą zakłócać działanie witaminy K2 – witamina K2 jest istotnym składnikiem, który pomaga utrzymać odpowiednie ilości wapnia w kościach. Badania naukowe wskazują, że osoby przyjmujące zbyt duże dawki witaminy D są bardziej podatne na złamania kości ze względu na ich zmniejszoną gęstość.
Zobacz: 5 oznak niedoboru witaminy D
Jaka dawka witaminy D jest toksyczna?
Zarówno naukowcy, jak i lekarze podkreślają, że toksyczna dawka witaminy D nie jest do końca znana. Wynika to z tego, że wysokie dawki witaminy D stosowane są między innymi u osób borykających się z zaburzeniami wchłaniania, na przykład w przebiegu celiakii lub po gastrektomii (resekcji żołądka). W literaturze medycznej zatrucie witaminą D było opisywane u osób, które przyjmowały dobowo ponad 60000 j.m. Według światowych wytycznych największa dobowa dawka witaminy D przyjmowana doustnie, która prawdopodobnie nie prowadzi do występowania działań niepożądanych, wynosi u osób dorosłych 4000 j.m. oraz 10000 j.m. u osób dorosłych borykających się z otyłością.
Co więcej, w przypadku jednoczesnego stosowania wysokich dawek witaminy D oraz suplementacji wapnia, rośnie ryzyko rozwoju hiperkalcemii.
Działania niepożądane witaminy D a występowanie schorzeń
Doustna suplementacja witaminy D może prowadzić do wystąpienia działań niepożądanych nawet w sytuacji, gdy stosujemy zalecane dawki. Negatywne skutki suplementacji dotyczą zwłaszcza osób, które borykają się z:
- pierwotną niedoczynnością przytarczyc,
- gruźlicą, sarkoidozą i innymi chorobami prowadzącymi do powstawania ziarniniaków,
- kalcemią,
- idiopatyczną hiperkalcemią – dotyczy niemowląt.
Zespół nadwrażliwości na witaminę D
Warto również rozróżnić hiperwitaminozę (zatrucie witaminą D) od zespołu nadwrażliwości na witaminę D. Wśród przyczyn nadwrażliwości na witaminę D wymienia się: pierwotną nadczynność przytarczyc, sarkoidozę, występowanie gruźlaka ziarniniakowego oraz niektórych chorób nowotworowych.
Nadwrażliwość spowodowana jest wytwarzaniem nadmiernych ilości kalcytriolu w organizmie przez guz lub ziarniak i skutkuje zwiększonym stężeniem wapnia w surowicy krwi.
Jak zdiagnozować przedawkowanie witaminy D?
Na przedawkowanie witaminy D wskazują wymienione wyżej objawy. Jeżeli ich doświadczamy, to warto skonsultować się z lekarzem oraz zrobić spis przyjmowanych suplementów diety, leków oraz ich poszczególnych dawek. Jeżeli lekarz podejrzewa, że dolegliwości mogą być powiązane z toksycznym działaniem witaminy D, to zleca testy laboratoryjne, w celu sprawdzenia stężenia tej witaminy w surowicy krwi.
W celu wykrycia przedawkowania witaminy D wykonywane są testy laboratoryjne sprawdzające stężenie witaminy D w surowicy krwi. Dodatkowo lekarz może zlecić badania sprawdzające poziom wapnia we krwi i w moczu oraz poziom fosforanów we krwi.
Stan zaopatrzenia w witaminę D u osób dorosłych na podstawie stężenia 25(OH)D, czyli kalcydiolu w jednostkach [ng/ml]/[nmol/l]:
- ≤ 20/≤ 50 – niedobór witaminy D,
- 20–30/50–75 – suboptymalne stężenie witaminy D,
- 50–100/125–250 – stężenie witaminy D wysokie prawidłowe,
- > 100/> 250 – stężenie witaminy D potencjalnie toksyczne,
- > 200/> 500 – stężenie witaminy D toksyczne.
Dodatkowo można wykonać również badania sprawdzające: poziom wapnia we krwi, poziom wapnia w moczu, poziom fosforanów we krwi. Diagnozę uzupełnia prześwietlenie wykonane w celu sprawdzenia stanu kości pacjenta.
Czy przedawkowanie witaminy D można leczyć?
W przypadku przedawkowania witaminy D lekarz przede wszystkim powinien zalecić, aby ograniczyć przyjmowania wapnia – zarówno w suplementach diety, jak i w pożywieniu. Kluczowe może być również ograniczenia spożycia fosforu w diecie. W skomplikowanych przypadkach stosowane są kroplówki oraz leki: kalcytonina, glikokortykoidy, biosfosfonianiny, diuretyki wydalające wapń.
Natomiast u pacjentów z objawami hiperkalcemii konieczne jest nawadnianie z wykorzystaniem roztworu soli fizjologicznej oraz podawanie furosemidu.
Sprawdź: Czy można stosować tran w ciąży? Sprawdzamy
Bibliografia
P. Kmieć, K. Sworczak, Korzyści i zagrożenia wynikające z suplementacji witaminą D, Forum Medycyny Rodzinnej, tom 11, nr 1, 2017 (dostęp online) https://journals.viamedica.pl/forum_medycyny_rodzinnej/article/view/51249/37970
K. Nowosad, Witamina D: metabolizm, funkcje oraz toksyczność, Nauki Przyrodnicze i Medyczne, nr 4/30, 2020 (dostęp online)
http://www.naukowcy.org.pl/wp-content/uploads/2021/07/Witamina-D-metabolizm-funkcje-oraz-toksycznosc.pdf
https://dietetykanienazarty.pl/b/witamina-d3-przedawkowanie-najlepsze-dawkowanie
https://pulsmedycyny.pl/przedawkowanie-witaminy-d-czy-jest-sie-czego-obawiac-897144
