Narcystyczna furia – czym jest i jak się objawia?
Badania przeprowadzane na przestrzeni lat wykazują, że narcystyczne zaburzenie osobowości powiązane jest z agresją (planowaną lub impulsywną) oraz z silną emocjonalnością. Natomiast sama narcystyczna furia (narcissistic fury) to połączenie wrogości, gniewu oraz wstydu.
Uwaga: Termin narcystyczna furia został stworzony przez Heinza Kohuta, twórcy kierunku psychologii self w psychoanalizie.
Narcystyczną agresję rozpatruje się w szerokim spektrum zachowań – od przelotnej irytacji do furii oraz przemocy psychicznej i fizycznej. Co ważne, napady narcystycznej furii to odpowiedzi na rozmaite narcystyczne zranienia, natomiast od innych rodzajów agresji narcystyczną furię przede wszystkim oddziela silna potrzeba zemsty oraz wyeliminowania czynników, które doprowadziły do zranienia.
Narcystyczna furia może przejawiać się zarówno w sposób gwałtowny (narcyz krzyczy, wyzywa, rzuca przedmiotami, jest agresywny, stosuje przemoc fizyczną), jak w formie reakcji pasywno-agresywnych (szantaż emocjonalny, techniki manipulacyjne).
Do narcystycznych wybuchów najczęściej dochodzi w sytuacji, gdy:
- narcyz jest krytykowany;
- otoczenie nie zgadza się ze zdaniem narcyza i nie chce mu się podporządkować, a jego techniki manipulacyjne nie działają;
- narcyz zostanie odrzucony lub porzucony;
- narcyz zostanie zdemaskowany, czyli na przykład, gdy inna osoba przyłapie go na kłamstwie, manipulacji, zdradzie.
Narcystyczna furia a wstyd
Warto wspomnieć również o tak zwanym drugim biegunie narcystycznej furii, czyli o wstydzie. Zdaniem Heinza Kohuta, wstyd oraz wściekłość to podstawowe przejawy zaburzonej równowagi psychicznej w przypadku narcystycznego zaburzenia osobowości. Osoba narcystyczna odczuwa zawstydzenie i wycofanie, jeżeli reakcja otoczenia na jego wybuch wściekłości nie odzwierciedla jego oczekiwań. Wstyd staje się więc skutkiem silnego rozładowania emocji.
Narcyzm wielkościowy a wrażliwy
Narcystyczne zaburzenie osobowości może przybierać różne typy, które zależne są między innymi od uwarunkowań indywidualnych, takich jak cechy charakteru i rodzaj otoczenia. Zanim przejdziemy do dalszych rozważań na temat narcystycznej furii, warto, abyśmy przedstawili cechy narcyzmu wielkościowego oraz narcyzmu wrażliwego.
Narcyz wielkościowy:
- pragnie podziwu i bycia w centrum zainteresowania;
- ma wysoką samoocenę, odbiera siebie jako najlepszego i najzdolniejszego;
- nie okazuje pokory i nie potrafi przyznać się do własnych błędów;
- jest charyzmatyczny i wykazuje cechy osobowości ekstrawertycznej;
- manipuluje otoczeniem dla własnych korzyści, dąży do sukcesu bez względu na konsekwencje;
- jest wyniosły, nieprzyjemny dla otoczenia i bliskich.
Narcyz wrażliwy:
- ma zaniżoną samoocenę, nie akceptuje samego siebie;
- pragnie komplementów, aby podnieść poczucie własnej wartości;
- jest bardzo wrażliwy na wszelką krytykę;
- w kontaktach z innymi ludźmi przyjmuje postawę obronną, jest negatywnie nastawiony do otoczenia, często je krytykuje i jest nieufny;
- może być emocjonalnie zacofany i przejawiać cechy charakterystyczne dla osobowości introwertycznej;
- wykazuje skłonności do wchodzenia w rolę ofiary;
- dąży do perfekcjonizmu, skupiając się na własnych celach i potrzebach;
- jest podatny na melancholię, stany depresyjne i stany lękowe.
Badania wykazują, że oba typy narcyzmu inaczej wiążą się z odczuwaniem emocji, a także z gniewem i przejawami agresji.
Narcystyczna furia a narcyzm wielkościowy
Uważa się, że narcyzm wielkościowy nie jest sam w sobie związany z odczuwaniem negatywnych stanów emocjonalnych oraz z wrogim nastawieniem do innych ludzi. Natomiast ten typ narcyzmu reaguje zachowaniem agresywnym w sytuacjach, gdy poczuje się zagrożony. Jest też wyjątkowo wrażliwy na wszelkiego rodzaju prowokacje. Atak narcystycznej furii staje się więc mechanizmem obronnym w przypadku zagrożenia własnego ego, na przykład wynikającego z krytyki (nawet tej konstruktywnej) czy z niedocenienia.
Narcyz wielkościowy w porównaniu z narcyzem wrażliwym wykazuje większą tendencję do zachowań agresyjnych w sytuacjach związanych z odrzuceniem społecznym. Wynika to z tego, że osoba z narcystycznym zaburzeniem osobowości typu wielkościowego odczuwa konieczność bycia podziwianym przez społeczeństwo. Jeżeli najbliższe otoczenie nie podtrzymuje jego wielkościowego obrazu siebie, to narasta w nim frustracja, znajdująca ujście w postaci ataku agresji.
Osobowość narcystyczna w relacjach z otoczeniem
Eksperci podkreślają, że zawiść to podstawowe uczucie, którego doświadcza osoba narcystyczna w relacjach z innymi ludźmi, bez względu na typ narcyzmu. Chcąc bronić się przed zazdrością i zawiścią, narcyz uruchamia mechanizmy defensywne, czyli: gardzi otoczeniem, umniejsza osiągnięcia innych, podburza, stara się nie okazywać zainteresowania.
Gdy w grę wchodzi zawiść, to osoba narcystyczna zamienia się we wroga pozbawionego empatii, natomiast otoczenie niejednokrotnie oczarowane jego osobowością, charyzmą i urokiem osobistym, staje się ofiarą – na początku subtelnej przemocy psychicznej, która może ewaluować w opisaną wyżej narcystyczną furię, a nawet w przemoc fizyczną, zwłaszcza gdy dozna wstydu czy upokorzenia.
Przeczytaj: Czy narcyz może być wierny? Wyjaśniamy
Narcystyczna furia a narcyzm wrażliwy
W świetle badań naukowych narcyzm wrażliwy, w odróżnieniu od narcyzmu wielkościowego, może charakteryzować się stałą tendencją do odczuwania gniewu, a także ze zmniejszoną samokontrolą oraz ze wzrostem nasilenia zachowań agresywnych w warunkach prowokacji. Wybuch narcystycznej furii jest mieszanką: gniewu, wrogości do otoczenia oraz wspomnianego już wyżej wstydu. Może przejawiać się w momencie, gdy narcyz odczuwa przygnębienie, podejrzliwość i brak ufności do ludzi, nie radzi sobie ze złością i z gniewnymi myślami. Co więcej, agresja narcyza wrażliwego jest przemieszczona – oznacza to, że agresja kierowana jest nie tylko na „agresora”, ale również na osoby trzecie, które nie są bezpośrednio związane z sytuacją.
Podsumowując, narcystyczna furia w przypadku narcyzmu wrażliwego wiąże się bardziej z cechami osobowościowymi (np.: nieradzenie sobie z negatywnymi emocjami, odczuwanie silnego gniewu, odczuwanie smutku), które mogą prowadzić do zachowań agresywnych. Natomiast atak narcystycznej furii w przypadku narcyzmu wielkościowego uwarunkowany jest sytuacyjnie, czyli dochodzi do niego w momencie, gdy ego narcyza jest zagrożone. Narcyzm wielkościowy związany jest z dobrym samopoczuciem oraz ze zmniejszonym poziomem depresyjności i odczuwania smutku – zwłaszcza w porównaniu z narcyzmem wrażliwym.
Bibliografia
J. Gościniak, M. Mocek, Narcyzm i patologia narcystyczna w ujęciu psychologii self Heinza Kohuta, Roczniki Psychologiczne, tom XI, numer 2, 2008 (dostęp online) https://dlibra.kul.pl/Content/20886/1Roczniki_Psychologiczne_2008_2_7-26_gosciniak.pdf
O. Maciantowicz, Regulacja gniewu w narcyzmie wielkościowym i wrażliwym: rola neurotyczności, Warszawa 2019 (dostęp online) https://depotuw.ceon.pl/bitstream/handle/item/3536/2500-DR-PSY-192751.pdf?sequence=1
O. Maciantowicz, J. Witowska, A. Zajenkowska, M. Bodecka, M. Skrzypek, Relacja narcyzmu wielkościowego i wrażliwego z typem popełnionego przestępstwa pośród osadzonych w polskich zakładach karnych, Psychiatria, tom 14, nr 4, 2017
T. Garstka, Narcystyczne źródła przemocy, Niebieska Linia, nr 5, 2003 (dostęp online) https://psychologia.edu.pl/czytelnia/59-niebieska-linia/827-narcystyczne-zrodla-przemocy.html
