Kim jest narcyz i jakie są jego rodzaje?
Narcyzm jest często odbierany jako cecha charakteru lub część temperamentu. W rzeczywistości bycie narcyzem powiązane jest z narcystycznym zaburzeniem osobowości zdefiniowanym m.in. w Kryteriach Diagnostycznych Zaburzeń Psychicznych DSM-V.
Narcystyczne zaburzenie osobowości ujawnia się w okresie późnego dzieciństwa, w okresie dojrzewania lub na początku dorosłego życia w momencie, gdy charakter jednostki jest już ukształtowany.
Narcyzm powiązany jest z narcystycznym zaburzeniem osobowości, które ujawnia się w okresie późnego dzieciństwa, w okresie dojrzewania lub na początku dorosłego życia.
Możemy wymienić pięć podstawowych typów narcyza, które różnią się od siebie zachowaniem osoby chorej oraz jej podejściem do życia. Rozpoznanie typu narcyzmu jest istotne zwłaszcza przy podejmowaniu specjalistycznego leczenia i uczestniczenia w psychoterapii.
Narcyz doskonały postrzega siebie, jako osobę idealną, której powinno się podporządkować całe społeczeństwo. Jednocześnie charakteryzuje się roszczeniową postawą, złością, a nawet wybuchami agresji, w momencie, gdy nie jest doceniany lub w sytuacjach, gdy coś nie idzie po jego myśli.
Narcyz uroczy wykorzystuje swój urok osobisty, aby wpłynąć na otoczenie. Dzięki temu manipuluje bliskimi mu osobami i doprowadza do sytuacji, w której zawsze jest w centrum społecznego zainteresowania. Poprzez umiejętność pozytywnego kreowania własnej osoby, maskuje swoje niecne zamiary.
Narcyz elastyczny swoje działania opiera na manipulowaniu innymi, choć nie zawsze jego głównym celem jest bycie w centrum uwagi. Ten typ narcyza przybiera społeczne maski w zależności od sytuacji. Potrafi również doskonale kłamać. W momencie, gdy dochodzi do odkrycia jego złych zamiarów, nie bierze odpowiedzialności za swoje czyny, a wręcz się ich wypiera.
Narcyz wrażliwy swoją osobowość opiera na zgrywaniu ofiary. Chce wzbudzać w społeczeństwie litość, potrafi doskonale manipulować emocjami. Poprzez przybieranie maski ofiary, próbuje znaleźć się w centrum uwagi.
Narcyz sadystyczny skupia się na zdobyciu władzy. By osiągnąć swój cel, posługuje się przemocą fizyczną oraz psychiczną. W swoim zachowaniu nie widzi nic złego, dlatego też nie wykazuje skruchy i jest niezdolny do przeproszenia za wyrządzone krzywdy.
Jakie są charakterystyczne cechy narcyza?
Narcyz kojarzy nam się przede wszystkim z osobą, która jest wpatrzona w siebie, wręcz zakochana we własnej osobowości. W rzeczywistości narcyz może np. charakteryzować się głęboko ukrytym niskim poczuciem własnej wartości – dlatego też potrzebuje stałych bodźców i komplementów, które ugruntują jego ego. Owszem, w wielu przypadkach narcyz jest utożsamiany z egocentrykiem, który zachwyca się swoim wyglądem, osiągnięciami, pozycją społeczną. Wszystko zależy jednak od przyczyn występowania tego zaburzenia.
Człowiek z osobowością narcystyczną chce być kochany, jednak boi się zbyt bliskich kontaktów z innymi ludźmi. Dlaczego? Wynika to z obawy przed odrzuceniem w momencie ukazania swojej prawdziwej twarzy. Narcyz umie kontrolować emocje i potrafi doskonale manipulować oraz kłamać – to wszystko ma go doprowadzić do osiągania własnych celów. Jest samolubny, pozbawiony empatii, lekceważy potrzeby i uczucia innych. Przez społeczeństwo może być spostrzegany jako ambitny lub odnoszący znaczne sukcesy.
Narcyz kontroluje swoje emocje, a także potrafi doskonale manipulować oraz kłamać – to wszystko ma go doprowadzić do osiągania własnych celów. Jest samolubny, pozbawiony empatii, lekceważy potrzeby i uczucia innych ludzi.
Osoba narcystyczna nawiązuje powierzchowne relacje z ludźmi, którzy go podziwiają. Często jest wobec nich zbyt wyniosły lub wykazuje zachowania roszczeniowe. Źle znosi wszelkie porażki, potrafi być chorobliwie zazdrosny oraz mściwy. Na krytykę może reagować agresją.
Narcyz źle znosi porażki oraz krytykę. Może być chorobliwie zazdrosny, a nawet agresywny. Pragnie czuć się wyjątkowy, aby zwalczyć odczucie wewnętrznej pustki.
Narcyz może szukać wrażeń i emocji, dlatego też często zachowuje się lekkomyślnie. Dzieje się tak, ponieważ dzięki temu chce poczuć się wyjątkowy oraz pragnie zwalczyć towarzyszące mu poczucie wewnętrznej pustki.
W wielu przypadkach osoba narcystyczna tak naprawdę nie wie, czy ma w życiu jakieś pasje i cele. Boi się spełniać marzenia lub realizować swoje pragnienia, ponieważ uważa, że nie potrafiłby znieść porażki. Łatwiej jest mu się wycofać, niż podjąć ryzyko i osiągnąć sukces.
Przeczytaj również: Czy jestem narcyzem? 20 sygnałów narcyzmu
Jak wygląda związek z narcyzem?
Związek z narcyzem nie należy do najłatwiejszych relacji. Dzieje się tak, ponieważ osoba z narcystycznym zaburzeniem osobowości ma problemy z nawiązaniem bliskich znajomości. Swoją partnerkę traktuje jak marionetkę – kieruje nią, aby zaspokajać swoje potrzeby oraz znaleźć się w centrum uwagi.
Narcyz w związku nie liczy się z uczuciami swojej drugiej połówki. Bierze pod uwagę jedynie własne zdanie, racje i przekonania. Uważa siebie za idealnego, kłamie i manipuluje. Partnerki narcyza często muszą zmierzyć się z zaburzonym poczuciem własnej wartości, ponieważ są regularnie poniżane – wytykane są im błędy, które w rzeczywistości nie istnieją.
Narcyz swoją partnerkę traktuje jak marionetkę do zaspokajania własnych potrzeb. Nie liczy się z jej uczuciami. Kłamie, manipuluje oraz poniża.
Zdrowy związek powinien być oparty na obustronnym dawaniu oraz braniu. W przypadku relacji z osobą narcystyczną dochodzi do zaburzenia tych proporcji. Partner narcyz jedynie bierze, oczekuje. W zamian może dawać ból i wspomniane zaniżenie własnej wartości. Związki z narcyzami często określane są jako toksyczne – trudno je zakończyć, ponieważ druga osoba czuje się uzależniona od swojego partnera i uważa, że bez niego jest nikim i nic nie znaczy w społeczeństwie.
Czym narcyz przyciąga partnerkę na początku związku?
Początek relacji z narcyzem oparty jest na wzajemnym przyciąganiu. Osoba narcystyczna jest pociągająca dla społeczeństwa: jest pewna siebie, charyzmatyczna, dominująca, znajduje się w centrum uwagi.
W wielu przypadkach kobieta, która odbiera narcyza jako mężczyznę sukcesu lub obiekt pożądania, obiecuje sobie, że jeżeli go zdobędzie, to w zamian da mu wszystko, czego pragnie. W rzeczywistości dopiero po jakimś czasie dochodzi do wniosku, że miłość partnera jest tak naprawdę miłością do samego siebie lub do bycia uwielbianym.
Sprawdź: Czy narcyz może być wierny? Wyjaśniamy
Po czym rozpoznać, że druga połówka jest narcyzem?
Narcyz często połowicznie ujawnia swoją prawdziwą osobowość w momencie, gdy druga osoba jest już silnie zaangażowana w relację lub zbyt późno uświadamia sobie, że jest w związku, który działa destrukcyjnie. Zazwyczaj jedynym wyjściem jest rozpoczęcie pracy z psychoterapeutą, który może pomóc relacji. Poniżej przedstawiamy zachowania, które są typowe dla partnera narcystycznego.
1. Zazdrość
Narcyz pragnie być w centrum uwagi, dlatego też odczuwa zazdrość o każdą osobę, która może mu zaszkodzić i sprawić, że nie będzie najważniejszy. Uczucie zazdrości może się koncentrować na obcych ludziach, znajomych, rodzinie, ale także na swojej drugiej połówce. Narcyz może odczuwać zagrożenie w sytuacji, gdy partnerka zaczyna odnosić sukcesy zawodowe lub prywatne. Próbuje jej wtedy utrudnić realizowanie celów, chce ją zniechęcić, wmówić, że jej osiągnięcia nic nie znaczą.
Zazdrość powiązana jest z chęcią bycia dostrzeżonym, docenionym. Narcyz chce za wszelką ceną być lepszy od otaczającego go społeczeństwa. Tym samym chce górować nad swoją drugą połówką. Zazdrość może działać destrukcyjnie dla związku, a także dla poczucia własnej wartości.
2. Kontrola
Narcyz lubi mieć władzę nad wszystkimi aspektami związku. Kontroluje domowy budżet oraz wszystkie decyzje, również te dotyczące bezpośrednio jego partnerki. Co to oznacza? Narcyz musi wyrazić zgodę np. na wyjście ze znajomymi, czy spotkanie z rodziną.
Często kontrola jest tak silna, że druga połówka całkowicie podporządkowuje się narcyzowi, a tym samym traci swoją odrębność i czuje się zagubiona.
3. Manipulacje
Osobowość narcystyczna pragnie nieustannie znajdować się w centrum uwagi. Swoje plany realizuje bez względu na przeszkody. Często celowo manipuluje swoją partnerką, kłamie i odgrywa rolę ofiary. Przeciwności losu, niepewność, lęk spotykają narcyza zawsze z winy drugiej osoby, a nie przez jego własne czyny.
4. Brak zaangażowania
Narcyz nie potrafi się emocjonalnie zaangażować w związek, ale równocześnie wymaga docenienia i ciągłych pochwał. Jeśli poczuje, że nie jest najważniejszy w relacji, to zakończy ją i zacznie poszukiwania partnerki, która na nowo będzie go doceniać i komplementować.
Brak zaangażowania dotyczy często stałych, kilkuletnich związków. Z czasem uczucia słabną, a druga połówka czuje się zmęczona ciągłym zapewnianiem partnera o jego atrakcyjności. W takich sytuacjach narcyzowi nie zależy na stabilizacji, dlatego też nie walczy o relację, a odchodzi do osoby, dla której stanie się obiektem westchnień.
5. Nadmierna pewność siebie i charyzma
W przypadku osobowości narcystycznej charyzma przestaje być pozytywną cechą, a staje się formą manipulacji społeczeństwem. Narcyz potrafi doskonale zareklamować samego siebie. Jego komunikaty są jednocześnie nieszczere, nieprawdziwe, ale także urocze. Pewnością siebie zdobywa swoją partnerkę. Jest mistrzem odpowiednio dobranego słownictwa oraz bryluje na towarzyskich salonach.
Zazwyczaj po jakimś czasie druga połówka narcyza dostrzega, że za jego pewnością siebie, charyzmą i odpowiednim dobieraniem słów kryje się narcystyczne zaburzenie osobowości.
6. Krytyka drugiej połówki
Narcyz celowo krytykuje swoją partnerkę, aby żerować na jej słabościach. Nieustannie ocenia i komentuje wszystkie aspekty życia. Dąży do tego, aby zabrać bliskiej osobie prywatność, a z siebie uczynić mędrca, który zawsze znajdzie odpowiednie rozwiązanie. Tym samym nadmierna krytyka sprawia, że partnerka staje się jeszcze bardziej podporządkowana narcyzowi. Dzieje się tak, ponieważ obawia się popełnienia błędów, które doprowadzą do zakończenia relacji.
7. Chęć bycia bohaterem
Osoba narcystyczna jest zakochana w samym sobie i chce, aby społeczeństwo kochało go tak samo mocno. Tym samym potrafi tworzyć historie, w których umieszcza siebie w roli bohatera. Często angażuje się w relacje z ludźmi, nad którymi będzie mieć kontrolę, za to z zewnątrz jego czyny są odbierane jako bohaterskie.
Narcyz wchodzi w relacje z osobami po przejściach lub np. z problemami finansowymi. Pozornie daje wsparcie, aby jedynie zaprezentować swoje bohaterstwo.
Zapoznaj się: Narcystyczna furia – czym jest? Wyjaśniamy
Jakie partnerki wybiera narcyz?
Narcyz pragnie doświadczyć bliskości i miłości, jednak równocześnie się tego boi. Jest to powiązane z dziecięcym pragnieniem zaspokojenia potrzeb. Nawet jeśli osobowość narcystyczna tworzy z kimś stały związek, to w rzeczywistości pozostaje w związku z samym sobą.
Mężczyzna narcyz może szukać atrakcyjnej żony, aby otrzymywać od niej ciągłe potwierdzenia, że jest przystojny. Jeśli decyduje się na dzieci, to za wszelką cenę stara się być dobrym ojcem, aby wzbudzić w potomkach uwielbienie i uzależnić ich od własnej osoby.
Partnerka narcyza ma za zadanie regularnie podbudowywać jego ego oraz pewność siebie. Często druga połówka wybierana jest na podstawie dwóch schematów:
- schemat partnerki atrakcyjnej, pochodzącej z dobrego lub bogatego domu, partnerka z innego kraju,
- schemat partnerki o niskim poczuciu własnej wartości, która widzi w narcyzie ideał i podbudowuje tym związkiem własne ego.
Jakie uczucia towarzyszą partnerce narcyza?
Partnerka osoby narcystycznej wcześniej czy później budzi się z letargu i dochodzi do wniosku, że jest traktowana przedmiotowo. Równocześnie wizualizuje we własnej głowie obraz idealnej drugiej połówki, np. mężczyzny, który zapewnia bezpieczeństwo, ale w rzeczywistości nie jest troskliwy. Związek często oparty jest na iluzji i wymaga podjęcia zdecydowanych kroków – np. udania się na terapię.
Związek z narcyzem często opiero się na niezrozumieniu, samotności, tęsknocie za miłością. Partnerka żyje nadzieją, że to właśnie ona będzie w stanie odmienić narcyza.
Kiedy po jakimś czasie odkrywamy, że nasz partner jest narcyzem, to zdajemy sobie sprawę z tego, że sami pragniemy miłości i jednocześnie za nią tęsknimy. Oddając siebie narcystycznemu partnerowi, oczekujemy, że odpłaci nam się tym samym, co niestety nie następuje. Wtedy też związek opiera się na niezrozumieniu, tęsknocie, samotności oraz na wierze w to, że akurat my odmienimy partnera za pomocą naszych uczuć. Duży odsetek partnerek narcyza tkwi w takim związku, ponieważ lubi otrzymywać współczucie ze strony społeczeństwa.
Czy narcyzm jest dziedziczny?
Przyczyny występowania narcyzmu przede wszystkim oparte są na czynnikach psychologicznych powiązanych z doświadczeniami z dzieciństwa. To rodzice mogą kształtować w dziecku poczucie, że powinno być specjalnie traktowane przez społeczeństwo. Żądają od niego perfekcyjnego zachowania i wzbudzają poczucie, że aby być kochanym, musi stać się człowiek doskonałym.
Wśród przyczyn wymieniana jest również nadopiekuńczość ze strony bliskich lub jej przeciwieństwo – skrajne zaniedbanie w dzieciństwie i traumatyczne przeżycia.
Niektóre badania dowodzą, że narcyzm może być dziedziczny jako cecha charakteru oparta na temperamencie. Oznacza to, że niektóre dzieci są bardziej podatne na komunikaty typu: „jesteś lepszy od innych dzieci”, „jesteś najważniejszy i najzdolniejszy”. To właśnie u nich może rozwijać się narcystyczne zaburzenie osobowości, które, tak jak już wspomnieliśmy, ujawnia się w okresie dojrzewania lub na wczesnym etapie dorosłości.
Bibliografia
P. Szczukiewicz, Narcyzm w diagnozie i terapii psychologicznej, Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 7. Pomoc psychologiczno-pedagogiczna, (dostęp online) https://www.researchgate.net/profile/Piotr-Szczukiewicz/publication/322696984_Narcyzm_w_diagnozie_i_terapii_psychologicznej/links/5a69ab754585154d15444680/Narcyzm-w-diagnozie-i-terapii-psychologicznej.pdf
red. J. Sierdzan, Narcyzm, Białystok 2011, (dostęp online) https://philarchive.org/archive/KLINJ
A. Łojan, Narcyzm a depresyjność oraz poczucie szczęścia. Mediacyjna rola samooceny i neurotyczności, Rozprawy Społeczne, 2021
