Witamina B12 należy do grona witamin rozpuszczalnych w wodzie oraz występuje w kilku formach. W naszym organizmie do aktywnych form witaminy B12 należą metylokobalamina i 5-deoksyadenozylokobalamina.
Warto wiedzieć, że deficyt witaminy B12 w przypadku osób zdrowych oraz stosujących odpowiednio zbilansowaną dietę (uwzględniającą podaż białka zwierzęcego) występuje bardzo rzadko z uwagi na to, że w naszym organizmie gromadzone są zapasy witaminy B12 – głównie w wątrobie oraz w nerkach.
Witamina B12 – dawkowanie
Dzienne zapotrzebowanie na witaminę B12 zależy przede wszystkim od wieku oraz stanu fizjologicznego. Zaleca się zwłaszcza, aby kobiety w ciąży i karmiące piersią przyjmowały większe dawki tej witaminy.
Dawkowanie witaminy B12 w zależności od płci i wieku (µg/dzień):
- niemowlęta do 6. miesiąca życia – 0,4 µg,
- niemowlęta do 12. roku życia – 05 µg,
- dzieci do 3. roku życia – 0,9 µg,
- dzieci od 4. do 6. roku życia – 1,2 µg,
- dzieci od 7. do 12. roku życia – 1,8 µg,
- dziewczęta od 13. do 18. roku życia – 2,4 µg,
- chłopcy od 13. do 18. roku życia – 2,4 µg,
- osoby dorosłe – 2,4 µg,
- kobiety ciężarne – 2,6 µg,
- kobiety w okresie laktacji – 2,8 µg.
Przyczyny niedoboru witaminy B12
Dane statystyczne wskazują, że do głównych przyczyn występowania niedoboru witaminy B12 należą przede wszystkim: niskie spożycie produktów zwierzęcych, zespół złego wchłaniania witaminy B12 z pożywienia.
Przyczyny niedoboru witaminy B12:
- stosowanie diety wegańskiej i wegetariańskiej (z uwagi na obecność witaminy B12 w żywności pochodzenia zwierzęcego),
- niedostateczna podaż witaminy B12 wraz z pożywieniem (zwłaszcza w wieku podeszłym),
- wrodzony niedobór oraz nieprawidłowości czynnika wewnętrznego Castla,
- schorzenia jelit przebiegające z zespołem złego wchłaniania,
- zaburzone uwalnianie w przewodzie pokarmowym z białek,
- choroba Leśniowskiego-Crohna,
- zespół Zollingera i Ellisona,
- stan po gastrektomii,
- stan po resekcji (usunięciu) jelita krętego,
- zakażenie bruzdogłowcem szerokim (w jego przebiegu zwiększa się zużycie witaminy B12),
- zespół rozrostu bakteryjnego,
- niedobór transkobalaminy II,
- przewlekłe zapalenie trzustki,
- wirus HIV,
- alkoholizm.
Niedobór witaminy B12 a dieta wegetariańska i wegańska
Niedobór witaminy B12 może występować zwłaszcza u osób stosujących dietę wegetariańską, dietę wegańską lub inne ich odmiany. Wynika to z tego, że do grona najcenniejszych, naturalnych źródeł witaminy B12 należą produkty pochodzenia zwierzęcego (między innymi: wątróbka wołowa i drobiowa, wołowina, cielęcina, mięso z kurczaka, mięso z indyka, mięso z królika, mleko krowie, sery, przetwory mleczne, ryby).
Aby naturalnie dostarczyć do organizmu witaminę B12, wegetarianie powinni włączyć do jadłospisu:
- jogurty,
- twarogi,
- sery,
- jaja,
- mleko krowie,
- mleko roślinne wzbogacone witaminę B12.
Natomiast do źródeł witaminy B12 dla wegan należą przede wszystkim produkty spożywcze wzbogacone o witaminę B12 (mleka roślinne, soki, płatki zbożowe), niektóre substytuty mięsa, niektóre pasty do smarowania pieczywa.
Co więcej, warto zadbać również o prawidłowe wchłanianie witaminy B12, włączając do diety źródła wapnia.
Źródła wapnia dla wegetarian i wegan to:
- mleko roślinne (np. sojowe),
- jarmuż,
- brokuły,
- tofu wzbogacone wapniem,
- kapusta włoska,
- kapusta pekińska,
- natka pietruszki,
- ciecierzyca,
- fasola,
- bataty,
- czarna porzeczka,
- jeżyny,
- pomarańcze,
- orzechy laskowe,
- migdały,
- nasiona słonecznika.
Uwaga: Wegetarianom, a szczególnie weganom, zaleca się doustną suplementację witaminą B12.
Witamina B12 a interakcje z lekami
Badania naukowe wskazują, że zaburzenia wchłaniania witaminy B12 mogą wynikać ze stosowania niektórych leków, w tym:
- inhibitorów pompy protonowej,
- metforminy,
- antagonistów receptora histaminowego H2,
- leków hamujących wydzielanie kwasu żołądkowego,
- cholestyraminy,
- kolchicyny,
- antybiotyków (neomycyna i chloramfenikol).
Jakie są objawy niedoboru witaminy B12?
Objawy niedoboru witaminy B12 dotyczą przede wszystkim zaburzeń w zakresie: układu sercowo-naczyniowego, układu nerwowego, układu pokarmowego. Należą do nich:
- utrata apetytu,
- utrata masy ciała,
- zmęczenie i osłabienie,
- występowanie nudności,
- występowanie biegunek lub zaparć,
- utrata smaku,
- pieczenie języka,
- „język bawoli”, czyli język lśniący i gładki,
- bladość skóry o żółtym zabarwieniu,
- występowanie ognisk bielactwa,
- zażółcenie białkówek,
- osłabienie wzroku,
- siwienie przedwczesne.
Kolejne objawy niedoboru witaminy B12 to:
- występowanie bolesnych owrzodzeń w kącikach ust,
- utrata czucia głębokiego,
- kłucia w opuszkach palców (zazwyczaj u stóp),
- drętwienie dłoni i stóp,
- niestabilność chodu,
- objaw Lhermitte’a (uczuciem prądu biegnącego wzdłuż kręgosłupa podczas pochylania głowy),
- zaburzenia pamięci,
- otępienie i dezorientacja,
- zaburzenia nastroju,
- rozwój depresji,
- występowanie demencji,
- występowanie halucynacji,
- zaburzenia ruchowe u niemowląt,
- opóźnienia w rozwoju u niemowląt.
Uwaga: Co ważne, wiele z wymienionych wyżej objawów ma charakter ogólny, dlatego też może wynikać ze współwystępowania innych schorzeń.
Zbyt niski poziom witaminy B12 może doprowadzić do niedoboru kwasu foliowego, który objawia się między innymi:
- osłabieniem i stale towarzyszącym uczuciem przemęczenia,
- bezsennością i problemami ze snem,
- nerwowością i drażliwością,
- utratą apetytu,
- bladością skóry.
Jakie są skutki niedoboru witaminy B12?
Wyżej wymieniliśmy objawy kliniczne występujące w przypadku niedoboru witaminy B12. Pokrótce opiszemy również skutki niedoboru tej witaminy.
Niedobór witaminy B12 a występowanie anemii (niedokrwistości)
Badania naukowe wskazują, że niedobór witaminy B12 powiązany jest z anemią złośliwą (inaczej choroby Addisona-Biermera) oraz anemią megaloblastyczną (charakteryzuje się występowaniem nienaturalnie dużych erytrocytów, czyli krwinek czerwonych).
Niedobór witaminy B12 związany jest z występowaniem anemii złośliwej oraz anemii megaloblastycznej.
Uwaga: Również wysoki poziom kwasu foliowego w organizmie maskuje niedokrwistość spowodowaną niedoborem witaminy B12.
Niedobór witaminy B12 a objawy neurologiczne
Warto wiedzieć także, że witamina B12 powiązana jest z funkcjonowaniem naszego układu nerwowego. Jej niedobory powodują wzrost stresu oksydacyjnego oraz zwiększają ryzyko występowania chorób neurodegeneracyjnych, w tym choroby Alzheimera i demencji. O obniżonych zasobach organizmu w witaminę B12 mogą świadczyć takie objawy jak:
- upośledzenie funkcji poznawczych,
- uszkodzenie nerwów obwodowych (neuropatia),
- występowanie mielopatii (schorzenia kręgosłupa, które prowadzi do niedotlenienia rdzenia kręgowego),
- występowanie zapalenia wielonerwowego,
- zanikanie nerwu wzrokowego,
- niewłaściwe odczuwanie bodźców w wyniku uszkodzenia nerwów obwodowych (parestezje).
Zapoznaj się: Top 15 produktów na poprawę pamięci i koncentracji
Niedobór witaminy B12 a układ sercowo-naczyniowy
Niskie stężenie witaminy B12 koreluje z podwyższonym stężeniem homocysteiny w osoczu krwi (jest to aminokwas należący do produktów pośrednich w rozkładzie białek), prowadząc do zmian w budowie naczyń krwionośnych. Tym samym niedobór witaminy B12 oddziałuje również na układ sercowo-naczyniowy, zwiększając ryzyko rozwoju chorób sercowo-naczyniowych oraz podwyższając śmiertelność wśród pacjentów zmagających się z chorobą wieńcową. Co więcej, homocysteina wykazuje działanie miażdżycogenne, a także zwiększa krzepliwość krwi.
Witamina B12 a wpływ na metabolizm tłuszczów
Naukowcy wskazują również, że niedobór witaminy B12 może być istotnie powiązany z: zespołem metabolicznym, niealkoholowym stłuszczeniem wątroby, otyłością, insulinoopornością w czasie ciąży, insulinoopornością w wieku dziecięcym, wzrostem BMI u kobiet ciężarnych, występowaniem cukrzycy ciążowej. Wynika to z tego, że niedobór witaminy B12 związany jest z kumulowaniem się tłuszczów w komórkach wątroby, a także z negatywnymi procesami utleniania się kwasów tłuszczowych i z zaburzeniami w biosyntezie cholesterolu i trójglicerydów.
Witamina B12 a kwas foliowy
Kolejnym skutkiem niedoboru witaminy B12 jest zahamowania przemian kwasu foliowego, co z kolei prowadzi do tak zwanego funkcjonalnego niedoboru kwasu foliowego oraz do zaburzeń w procesach syntezy DNA ciałek krwi.
Jak rozpoznać niedobór witaminy B12?
Przede wszystkim, aby rozpoznać niedobór witaminy B12, stosuje się oznaczenie witaminy w surowicy krwi. Istnieją również metody pośrednie: pomiar MMA (kwas metylomalonowy) w surowicy krwi, pomiar homocysteiny w surowicy krwi, oznaczenie stężenia transkobalaminy (jest to białko wiążące witaminę B12 we krwi).
Aby rozpoznać niedobór witaminy B12, warto wykonać: pomiar MMA, pomiar homocysteiny, oznaczenie stężenia transkobalaminy.
Dolna granica normy poziomu witaminy B12 (w zależności od pomiarów i standardów laboratoryjnych) wynosi od 135 pg/ml do 300 pg/ml. Natomiast wartości referencyjne dla homocysteiny wynoszą od 5,46 mol/l do 16,20 mol/l. Co ważne, podwyższony poziom homocysteiny odnotowywany jest również w przypadku nieprawidłowych wartości stężenia kwasu foliowego. Wzrost wskaźnika MMA występuje wyłącznie w niedoborze witaminy B12 (jego wzrost nie jest notowany w przypadku niedoboru kwasu foliowego).
Jak leczyć niedobór witaminy B12?
Tak jak wspomnieliśmy, średnie dzienne zapotrzebowanie organizmu osoby dorosłej na witaminę B12 wynosi około 2,4 µg oraz od 2,6 µg do 2,8 µg u kobiet w ciąży i karmiących piersią. Leczenie niedoboru witaminy B12 należy podjąć jak najwcześniej. Lekarz powinien przede wszystkim uwzględnić przyczyny występowania niedoboru. W większości przypadków zalecana jest zmiana dotychczasowej diety (włączenie do jadłospisu źródeł witaminy B12, głównie białek pochodzenia zwierzęcego), a także doustna suplementacja.
Zalecane dawkowanie witaminy B12 w przypadku niedoboru:
- 0,05 mg witaminy na dobę – w przypadku, gdy niedobór powiązany jest z dietą, ale występuje prawidłowe wchłanianie witaminy B12,
- 0,5 mg witaminy na dobę – w przypadku występowania zaburzeń wchłaniania witaminy B12 z pokarmów,
- 1 mg na dobę – w przypadku zaburzeń wchłaniania witaminy B12 w przebiegu choroby Addisona-Biermera.
Uwaga: Doustna suplementacja witaminy B12 w przypadkach zaburzeń wchłaniania powinna trwać do końca życia.
Uwaga: Suplementacja jedynie kwasu foliowego w przebiegu anemii przy współistnieniu niedoboru witaminy B12 może zmniejszyć niedokrwistość, natomiast nasilać objawy neurologiczne.
Podawanie witaminy B12 może odbywać się także tak zwaną drogą parenteralna – jest to pozajelitowy sposób podawania witaminy B12, w Polsce w postaci domięśniowej (w zastrzykach).
Bibliografia
K. Halczuk, B. T. Karwowski, Witamina B12 – czy jest nam potrzebna?, Farmacja Polska, tom 78, nr 9, 2022 (dostęp online) https://ptfarm.pl/wydawnictwa/czasopisma/farmacja-polska/103/-/29768
J. Zabrocka, Z. B. Wojszel, Niedobór witaminy B12 w wieku podeszłym – przyczyny,następstwa, podejście terapeutyczne, Geriatria, nr 7, 2012 (dostęp online) https://www.akademiamedycyny.pl/wp-content/uploads/2016/05/201301_Geriatria_004.pdf
A. Kośmider, K. Czaczyk, Witamina B12 – budowa, biosynteza, funkcje i metody oznaczania, Żywność. Nauka. Technologia. Jakość, 5(72), 2010
