Co to są umiejętności adaptacyjne?
Aby dobrze zrozumieć pojęcie zaburzeń adaptacyjnych, warto poznać samą definicję adaptacji. Bez wątpienia jest to ważna umiejętność w życiu każdego człowieka, bo to właśnie dzięki zdolnościom adaptacyjnym jednostka potrafi zaakceptować zmiany i umiejętnie dostosować się do nowych warunków. Według powszechnie stosowanej definicji adaptacja to:
„…proces przystosowywania się człowieka do funkcjonowania w innym środowisku społecznym. Polega na przyjęciu przez jednostkę nowych sposobów postępowania, wzorów zachowań, norm i wartości, obowiązujących w danej grupie społecznej” – Słownik Języka Polskiego PWN.
Nie wszyscy mamy wrodzoną zdolność do szybkiej adaptacji i nawiązywania relacji z nowo poznanymi osobami. Wdrożenie się w reguły panujące w nowej grupie społecznej często wymaga czasu, zaangażowania i wnikliwej obserwacji. Adaptacja to proces stopniowego budowania poczucia bezpieczeństwa i pewności siebie. To umiejętność nawiązywania nowych znajomości oraz respektowania ról panujących w danej grupie społecznej (np. nauczyciel-uczeń; pracodawca-pracownik).
Przeczytaj: Metoda Montessori – na czym polega?
Zaburzenia adaptacyjne u dzieci – czym są?
Co właściwie znaczą problemy adaptacyjne dziecka? U jakiej grupy dzieci najczęściej pojawiają się trudności adaptacyjne? Rozpoczęcie edukacji przedszkolnej lub szkolnej możemy porównać do pierwszej próby wyfrunięcia z gniazda. Niektórym pisklętom udaje się to wręcz perfekcyjnie. Inne zaś potrzebują czasu i wsparcia na pokonanie strachu przed upadkiem i czyhającymi w otoczeniu niebezpieczeństwami. To naturalne zjawisko w przyrodzie trafnie obrazuje adaptację człowieka w „nowej rzeczywistości”. A zadanie nie jest łatwe – zarówno dla rodziców, jak i dziecka. Wszak mały człowiek musi nie tylko odnaleźć się w nowej zbiorowości bez protekcji bliskich, lecz również dostosować się do zasad obowiązujących w określonym środowisku społecznym (np. w klasie).
Dziecko przyjmuje nową rolę i nawiązuje nowe relacje, zupełnie inne od tych, których doświadcza w domu. W budynku przedszkolnym jest przedszkolakiem stawiającym pierwsze kroki w edukacji i kolegą z grupy, w której każdy chce być traktowany z szacunkiem i dobrocią. Jest też uczniem i wychowankiem. Niestety wszystkie te doświadczenia, choć cenne dla rozwoju, to mogą przyczynić się do powstania różnych dolegliwości w sferze psychicznej.
Sprawdź: Mutyzm wybiórczy u dzieci – czym jest?
Czy zaburzenia adaptacyjne dotykają tylko dzieci w wieku przedszkolnym?
Warto podkreślić, że adaptacja nie jest doświadczeniem, które dotyczy tylko najmłodszych. Trudności adaptacyjne mogą pojawić się na każdym etapie życia człowieka. Niestety niektórzy rodzice w obawie przed problemami adaptacyjnymi swojego dziecka świadomie rezygnują z edukacji przedszkolnej. Prawda jest taka, że z problemem dostosowania się do warunków panujących w nowym środowisku mogą borykać się zarówno czterolatki, jak i starsze dzieci w wieku szkolnym. Jeśli problem narasta i dziecko ma wyraźne problemy z przyjęciem nowej roli, wówczas niepokojące objawy powinny być skonsultowane z pedagogiem szkolnym, psychologiem dziecięcym lub doświadczonym psychoterapeutą.
Zobacz: Wychowanie bezstresowe – czy istnieje?
Czy zaburzenia adaptacyjne to choroba?
Zaburzenia adaptacyjne są uwzględnione w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10 pod kategorią „Reakcja na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne”. Z kolei Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne umieszcza zaburzenia adaptacyjne w kategorii zaburzeń psychicznych.
Przyczyny trudności adaptacyjnych dzieci w przedszkolu lub szkole
W przypadku zaburzeń edukacyjnych u dzieci możemy mówić o wielu czynnikach, które w różnym stopniu mogą wpłynąć na zaburzone zdolności adaptacyjne dziecka. Najczęściej nie jest to jedno doświadczenie, a korelacja kilku niekorzystnych dla rozwoju czynników. Wśród nich bez wątpienia należy wymienić:
- nadmiar nowych obowiązków, bodźców, reguł i wymogów stawianych dziecku w tym samym czasie;
- silna emocjonalna więź z opiekunami, w szczególności z matką;
- ubogi zasób słów, problemy z komunikowaniem swoich potrzeb (np. fizjologicznych);
- niesamodzielność i słabo rozwinięte umiejętności związane z samoobsługą;
- nieprawidłowe postawy rodzicielskie i metody wychowawcze;
- nieprawidłowa postawa nauczyciela-wychowawcy (np. nauczyciel z niskim poziomem empatii i wyrozumiałości);
- zbyt liczne grupy przedszkolne lub klasy;
- duży przedział wiekowy w grupie przedszkolnej;
- indywidualne cechy układu nerwowego (np. duży stopień odczuwania lęku i stresu);
- rozpoczęcie edukacji w trakcie roku szkolnego lub wejście w zżytą już grupę rówieśników w przedszkolu lub szkole.
Sprawdź: Jak rozwijać inteligencję emocjonalną u dzieci? Porady
Typowe objawy zaburzeń adaptacyjnych u dzieci
• Nagła zmiana zachowania i nastroju szczególnie widoczna przed wyjściem z domu do przedszkola/szkoły i po powrocie z placówki edukacyjnej.
• Wzbudzające niepokój relacje z innymi dziećmi w przedszkolu lub szkole.
• Uczucie niepokoju, smutku i przygnębienia.
• Problemy z koncentracją i pamięcią.
• Silna, emocjonalna reakcja dziecka w momencie rozstania się z opiekunem (np. przed wejściem do szkoły).
• Rozdrażnienie, wybuchy agresji (np. rzucanie zabawkami, kopanie, plucie), płaczliwość, prowokowanie kłótni i wrogi stosunek do osób z otoczenia (szczególnie do grupy rówieśniczej, rodzeństwa, nauczyciela i rodziców).
• Jąkanie pomimo prawidłowego rozwoju aparatu mowy.
• Nocne moczenie mimowolne, które nie wynika z problemów urologicznych i/lub moczenie się w ubranie w ciągu dnia.
• Niespokojny sen, koszmary.
• Nerwice, lęki, tiki (np. mruganie oczami).
• Szkodliwe nawyki (np. ssanie kciuka, obgryzanie paznokci, skubanie brwi lub włosów, masturbacja).
• Brak apetytu lub wzmożony apetyt.
• Ataki drgawek.
• Stany depresyjne.
• Dolegliwości somatyczne (np. biegunki, mdłości, bóle brzucha, wymioty, bóle głowy, częste oddawanie moczu, zawroty głowy).
Kiedy mówimy o chorobie adaptacyjnej, a kiedy zachowanie dziecka mieści się w granicach normy? Wielu rodziców zastanawia się, czy w razie problemów będzie umiało właściwie wychwycić objawy i w porę zareagować? Warto być czujnym, ale jednocześnie nie stawiać samodzielnie i zbyt pochopnie diagnozy. W przypadku niepokojących symptomów u dziecka, które trwają przez dłuższy czas, zawsze należy skonsultować je ze specjalistą.
Zapoznaj się: Czym jest odruch Moro?
Źródła:
A. Klim-Klimaszewska ,,Trzylatek w przedszkolu. Gotowość dziecka trzyletniego do podjęcia edukacji przedszkolnej’’, ERICA, Warszawa, 2010.
A. Klim-Klimaszewska ,,Witamy w przedszkolu. Wspomaganie procesu adaptacji dziecka do środowiska przedszkolnego’’, ERICA, Warszawa, 2010.
