Mutyzm wybiórczy u dzieci – czym jest?

Mutyzm wybiórczy to zaburzenie wieku dziecięcego objawiające się odmową mówienia w określonych sytuacjach społecznych (w których komunikacja werbalna jest oczekiwana lub wymagana). Nie jest to naturalny etap rozwoju dziecka. Wbrew opinii wielu osób w społeczeństwie nie wynika z jego cech osobowości lub z upośledzenia umysłowego. Jest to zaburzenie lękowe, które bez właściwej diagnozy i leczenia utrwala się i wpływa na jakość życia całej rodziny. Zobacz, jak leczyć mutyzm wybiórczy u dziecka.

dziewczynka na rękach taty

Czym jest mutyzm wybiórczy?

Na przestrzeni lat powstało co najmniej kilka definicji wyjaśniających zjawisko mutyzmu wybiórczego u dzieci. Pierwsze spostrzeżenia, diagnozy i wzmianki w literaturze naukowej na temat mutyzmu wybiórczego, pojawiły się już ponad 150 lat temu. Początkowo charakterystyczne objawy były błędnie klasyfikowane. Dopiero po jakimś czasie szwedzki psychiatra, Moritz Tramer, wprowadził nowy termin, zatwierdzony przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatrii i używany w świecie naukowym do dzisiaj. 

Selective mutism, a więc milczenie selektywne (wybiórcze) to niemówienie w określonych warunkach, sytuacjach i otoczeniu. Określane jest jako zaburzenie wieku dziecięcego mieszczące się w kategorii zaburzeń lękowych. Przy czym milczenie jest ściśle powiązane z odczuwaniem dyskomfortu i lęku, które blokują komunikację werbalną. Niemoc mówienia nie jest więc zależna od woli mówiącego, a wynika raczej z faktycznie odczuwalnych trudnych uczuć (np. lęku i fobii). W podręczniku do psychiatrii dzieci i młodzieży możemy znaleźć napisaną dość zrozumiałym językiem definicję mutyzmu wybiorczego.

Mutyzm wybiórczy (selektywny) to zaburzenie najczęściej rozwijające się we wczesnym dzieciństwie. Polega na tym, że dziecko nie odzywa się w pewnych sytuacjach (chociaż ma niezaburzone rozumienie mowy), a rozmawia swobodnie w określonych okolicznościach. Najczęstszym wzorcem jest pełna komunikacja werbalna z rodzicami i rodzeństwem z całkowitym jej brakiem wobec nauczycieli i rówieśników w szkole.

Diagnoza zaburzenia najczęściej następuje między 3. a 5. rokiem życia. Warto podkreślić, że diagnoza to wielowymiarowe działania, w które zaangażowanych jest kilku specjalistów. Aby stwierdzić mutyzm selektywny, niezbędne jest bowiem wykluczenie innych zaburzeń rozwoju. Należy upewnić się również, że pozostałe sposoby komunikowania się (np. ekspresja mimiczna) i rozumienie mowy są prawidłowe.

Zapoznaj się: Czym są ćwiczenia grafomotoryczne?

Nieśmiałość, przejściowy kaprys czy lęk przed mówieniem? – przyczyny mutyzmu wybiórczego

Mówi się, że dziecko borykające się z mutyzmem wybiórczym samo decyduje o tym, w jakich sytuacjach i w jakim otoczeniu będzie używać mowy do komunikacji. Osoby takie same dobierają sobie grono osób, z którymi komunikują się werbalnie. Wbrew pozorom wcale nie musi to oznaczać, że będzie to zawsze rodzic. Najbliżsi mogą nie słyszeć głosu dziecka, a komunikować się z nim za pomocą innych metod niewerbalnych (np. gestów, mimiki, postawy ciała, rysunku, pisma).

Niestety wciąż zbyt wiele osób żyje w błędnym przekonaniu, że mutyzm wybiórczy jest następstwem dużych braków w wymowie i nieprawidłowej budowy anatomicznej narządów artykulacyjnych. Inne, równie krzywdzące stereotypy głoszą, iż niemówienie jest zaburzeniem charakterystycznym jedynie dla osób autystycznych lub upośledzonych umysłowo. A tymczasem mutyzm selektywny to zaburzenie okresu dziecięcego, które mieści się w kategorii zaburzeń lękowych. Specjaliści od wielu lat upatrują przyczyny braku mówienia w czynnikach psychologicznych. Nie wiąże się to z nieprawidłowym rozwojem umysłowym (intelektualnym) dziecka lub z zaburzeniem rozwoju fizycznego.

Mutyzm wybiórczy należy do kategorii zaburzeń lękowych, a jego przyczyny powiązane są z czynnikami psychologicznymi.

Mutyzm wybiórczy nie wynika również z buntu, złośliwości, kaprysu czy też złej woli dziecka. Jest to fobia przed mówieniem w określonych sytuacjach. Nie jest następstwem nieśmiałości czy preferowania samotniczego stylu funkcjonowania. Dzieci z mutyzmem wybiórczym, tak jak ich „mówiący” rówieśnicy mają podobne potrzeby społeczne. Liczą na akceptację i szacunek. Jednak w wyniku nadaktywności części mózgu odpowiedzialnej za odczuwanie stresu w niektórych sytuacjach społecznych nie są w stanie wykorzystać mowy do komunikowania się. To realnie odczuwany lęk, stres i silny niepokój na skutek ekspozycji społecznej (sytuacji, w której jesteśmy obiektem uwagi i potencjalnej oceny ze strony innych).

Wśród innych czynników mogących mieć wpływ na rozwinięcie się omawianego zaburzenia psycholodzy wymieniają między innymi czynniki genetyczne i środowiskowe (np. struktura rodziny, relacje między matką a dzieckiem, stosowanie modelu karania milczeniem).

Sprawdź: Pozytywna dyscyplina – jakie są jej zasady? Rady dla rodziców

Charakterystyczne cechy i objawy mutyzmu wybiórczego

Dziecko z mutyzmem wybiórczym
Dziecku z mutyzmem selektywnym towarzyszy uczucie strachu i lęku

Podstawowym objawem, a jednocześnie najistotniejszą cechą mutyzmu wybiórczego jest to, że dziecko odmawia mówienia w określonych sytuacjach społecznych. Jednocześnie w innych okolicznościach i towarzystwie komunikacja werbalna przebiega na normalnym poziomie. Jak to wygląda w życiu codziennym? Na przykład dziecko nie komunikuje się werbalnie w towarzystwie rówieśników w przedszkolu. Jednocześnie komunikacja werbalna z bratem w domu utrzymana jest na normalnym poziomie.

Inne charakterystyczne cechy mutyzmu selektywnego to:

  • objawy zaburzenia utrzymują się co najmniej miesiąc;
  • znajomość języka i zasób słownictwa nie odbiegają od umiejętności rówieśników;
  • trudności w osiąganiu sukcesów szkolnych;
  • odczuwanie silnego niepokoju i lęku w sytuacjach, gdy mówienie jest oczekiwane, lub gdy dziecko zmusza się do mówienia;
  • drażliwość na silne bodźce zewnętrzne (np. dotyk, zapach, dźwięk);
  • odczuwanie niepokoju w sytuacjach nagłych zmian;
  • doświadczanie lęku separacyjnego;
  • problemy z wyrażaniem emocji;
  • problemy z nawiązywaniem kontaktu wzrokowego;
  • trudności z używaniem zwrotów grzecznościowych;
  • szybkie popadanie w złość, poirytowanie, rozdrażnienie;
  • niska samoocena;
  • perfekcjonizm. 

Przeczytaj: Jak rozwijać inteligencję emocjonalną u dzieci? Porady

Moje dziecko nie mówi – terapia dziecka z mutyzmem wybiórczym

Jak leczyć mutyzm wybiórczy u dzieci? Czy omawiane zaburzenie lękowe jest całkowicie wyleczalne i czy istnieje „złoty środek” na pozbycie się uciążliwej dolegliwości? Najważniejsze, to zdać sobie sprawę z tego, że mutyzm wybiórczy to nie jest sytuacyjne zachowanie, z którego się wyrasta. Dziecko pozostawione bez właściwej opieki i terapii z pewnością doświadczy utrwalenia, a nawet pogłębienia objawów. Leczenie to długi proces, który przebiega wielowymiarowo. To kompleksowe działania specjalistów (m.in. psychologa, psychoterapeuty, pedagoga, logopedy, neurologa) ukierunkowane na indywidualne potrzeby i sytuację dziecka. Co ważne, profesjonalna terapia obejmuje nie tylko dziecko, ale i rodziców.

Żaden rodzic i nauczyciel nie powinien bagatelizować charakterystycznych objawów zaburzenia. Wczesna diagnoza i szybka interwencja są tu kluczowe. Pacjenci zdiagnozowani w początkowym stadium zaburzenia są znacznie bardziej podatni na wdrożoną terapię niż dzieci zdiagnozowane w późniejszym stadium rozwoju mutyzmu.

Zapoznaj się: Empatia u dzieci – kiedy i jak się rozwija?

 

Źródła:

A. Bawolska-Piszczatowska ,,Dziecko z mutyzmem wybiórczym – charakterystyka zjawiska oraz sposoby przeciwdziałania trudnościom’’, Niepełnosprawność. Dyskursy pedagogiki specjalnej Nr 33/2019

J. Maggie, A. Wintgens ,,Mutyzm wybiórczy. Kompendium wiedzy’’, Harmonia 2019

red. I. Namysłowska, ,,Psychiatria dla dzieci i młodzieży’’, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2012, s.151