Czym jest FAS u dzieci?
Zespół FAS, a więc Alkoholowy Zespół Płodowy, jest określany mianem jednostki chorobowej, za którą stoją liczne nieprawidłowości i zaburzenia w zakresie rozwoju fizycznego, umysłowego i emocjonalno-społecznego. Za przyczynę syndromu FAS u dzieci uznaje się spożywanie przez kobietę w okresie ciąży napojów alkoholowych z zawartością etanolu.
Pamiętaj!
Nie ma bezpiecznej ilości alkoholu, którą kobieta może spożywać w okresie ciąży. Każda ilość i każdy rodzaj napoju alkoholowego to niebezpieczeństwo dla dziecka.
Picie alkoholu w okresie ciąży, nawet w minimalnych ilościach i sporadycznie, nie jest obojętne dla rozwoju płodu. Konsekwencją takich zachowań bardzo często są nieodwracalne zmiany neurologiczne. Oznacza to, że toksyczne oddziaływanie alkoholu na mózg płodu powoduje trwałe uszkodzenia, których nie da się wyleczyć.
Trymestr ciąży a spożywanie alkoholu
Szczególnie niebezpieczne dla prawidłowego rozwoju płodu jest spożywanie substancji alkoholowych w I trymestrze ciąży. Niestety do takich sytuacji dochodzi dość często, gdy kobieta nie planowała ciąży i nie jest świadoma zapłodnienia lub boryka się nieregularnym miesiączkowaniem. Jakie skutki może wywołać picie alkoholu w czasie ciąży?
I trymestr ciąży (do 13. tygodnia ciąży) – wczesne poronienie, nieodwracalne uszkodzenia mózgu, zaburzenie prawidłowego rozwoju i odporności komórek, uszkodzenie organów wewnętrznych (np. serca, wątroby), anomalie fizyczne (zmiany w obrębie twarzy).
II trymestr ciąży (14-27 tydzień ciąży) – późne poronienie, które stanowi również niebezpieczną sytuację dla życia matki, dysfunkcje mózgu i znaczne osłabienie jego rozwoju, uszkodzenie i rozpad komórek mięśni, skóry, kości, gruczołów i miazgi.
III trymestr ciąży (28-39/40 tydzień ciąży) – mały przyrost wagi płodu, zaburzenia rozwoju układu nerwowego (zaburzenia w rozwoju kory mózgowej), przedwczesny poród (przed 37. tygodniem życia).
Jak przebiega diagnoza FAS?
Alkoholowy Zespół Płodowy stwierdza się na podstawie wnikliwej analizy dokumentacji medycznej i wywiadu z rodzicami dziecka. Diagnoza zespołu FAS przebiega na podstawie czterech podstawowych kryteriów.
I Dokumentacja od specjalisty potwierdzająca spożywanie alkoholu przez kobietę ciężarną.
II Deficyt wzrostu, wagi i obwodu głowy dziecka zarówno w trakcie ciąży, jak i po urodzeniu.
III Uszkodzenie OUN (Ośrodkowego Układu Nerwowego).
IV Fizyczne anomalie u dziecka obejmujące poszczególne zewnętrzne części ciała i narządy wewnętrzne.
Diagnoza nie zawsze jest oczywista i łatwa dla specjalistów. Proces ten jest znacznie utrudniony szczególnie w przypadku dzieci osieroconych, porzuconych lub adoptowanych w późniejszym wieku. Mała ilość informacji o rodzicach dziecka i ich funkcjonowaniu utrudnia postawienie wczesnej diagnozy.
Charakterystyczne cechy dysmorficzne dziecka z FAS
Cechy dysmorficzne to zespół wad (anomalii), które widoczne są w zmienionym wyglądzie narządów zewnętrznych. Zespół fizycznych anomalii może być mniej lub bardziej widoczny. Wśród charakterystycznych i najczęściej występujących cech, które mogą wskazywać na wystąpienie FAS u dziecka, należy wymienić:
- krótki, zadarty i szeroki u nasady nos;
- skrócone szpary powiekowe i opadające powieki;
- szeroko rozstawione oczodoły;
- wady wzroku (m.in. krótkowzroczność, zez);
- nisko osadzone małżowiny uszne;
- wąską (cofnięta) górną wargę i brak czerwonego odcienia ust (szczególnie widoczne na górnej wardze);
- brak zgłębienia biegnącego od przegrody nosa do głównej wargi ust (rynienki podnosowej);
- płaską środkową część twarzy;
- wąskie czoło;
- słabo rozwiniętą żuchwę.
Przeczytaj również: ADHD (zespół nadpobudliwości psychoruchowej) – objawy u dzieci i dorosłych, leczenie
Alkoholowy Zespół Płodowy a rozwój dziecka
Zespół FAS obejmuje zmiany, upośledzenia i anomalie, do których dochodzi zarówno wewnątrzmacicznie, jak i po urodzeniu dziecka. W wyniku zmian neurologicznych i trwałych uszkodzeń w obrębie kory mózgowej u dzieci z FAS diagnozuje się liczne problemy w sferze poznawczej, fizycznej i emocjonalno-społecznej.
Zaburzenia funkcji poznawczych:
- „wolniejsze myślenie”;
- niski iloraz inteligencji;
- trudności z przypominaniem sobie nazw przedmiotów i zdarzeń z przeszłości;
- niejasne myślenie;
- brak umiejętności uogólniania i klasyfikowania;
- problemy w rozumieniu możliwych konsekwencji swoich decyzji i zachowań (zaburzenie myślenia przyczynowo-skutkowego);
- trudności w utrzymaniu uwagi w określonej sytuacji i miejscu (deficyt uwagi);
- trudności w planowaniu oraz wykonywaniu działań według ustalonego schematu;
- objawy nadpobudliwości psychoruchowej;
- opóźniony rozwój mowy, mowa trudna do zrozumienia, bełkotliwa, jąkanie się;
- trudności w uczeniu się (jako konsekwencja powyższych problemów).
Zaburzenia rozwoju fizycznego:
- zaniżony lub podwyższony próg odczuwania bólu;
- nadwrażliwość lub zbyt mała wrażliwość na bodźce (np. nieodczuwanie ekstremalnie niskich lub wysokich temperatur);
- zaburzenia czucia głębokiego odpowiedzialnego za prawidłowe odbieranie informacji o położeniu, ruchu i działaniu poszczególnych części ciała w przestrzeni;
- brak uczucia głodu, sytości lub inne zaburzenia odżywiania;
- zaburzenia równowagi i koordynacji ruchów;
- brak orientacji w prawej i lewej stronie własnego ciała (zaburzenia orientacji przestrzennej);
- małogłowie;
- niskorosłość;
- słaba wydolność fizyczna (wysiłkowa);
- wady wzroku i słuchu;
- wady wątroby, nerek, narządów moczowo-płciowych;
- zaburzenia koordynacji wzrokowo-ruchowej (zdolności prawidłowego zsynchronizowania ruchów z tym, co widzimy);
- niezintegrowane lub przetrwałe odruchy fizjologiczne wpływające na opóźnienie pojawienia się kolejnych odruchów i nieprawidłowe ich funkcjonowanie;
- opóźniony rozwój układu kostno-stawowego;
- zaburzenia lub choroby układu krążenia, wady serca;
- napady padaczkowe (drgawkowe) spowodowane zaburzeniami układu nerwowego.
Zaburzenia sfery emocjonalno-społecznej:
- zaburzenia snu;
- objawy lękowe, unikanie, wycofanie;
- wzmożona reakcja na słabe bodźce, impulsywność, wybuchy złości i gniewu, gwałtowne zachowania niewspółmierne do zaistniałej sytuacji;
- skłonność do zaburzeń depresyjnych, autoagresji i innych zaburzeń psychicznych;
- skłonność do myśli i prób samobójczych;
- niska samoocena i poczucie własnej wartości;
- skłonność do popadania w uzależnienia;
- zaniechanie edukacji, kłopoty z prawem (np. ucieczki z domu), problemy ze znalezieniem pracy lub utrzymaniem stanowiska pracy;
- wysoki stopień zależności od innych;
- skłonność do wchodzenia w rolę ofiary lub wprost przeciwnie rola prześladowcy i tyranizowanie innych.
Zapoznaj się: Depresja młodzieńcza – jak radzić sobie z depresją u nastolatków?
Codzienność dzieci i nastolatków z zespołem FAS nie jest łatwa. Typowe symptomy neurologiczne ujawniają się między 2. a 10. rokiem życia. W momencie rozpoczęcia przez dziecko nauki szkolnej objawy są szczególnie widoczne. Większość dzieci z FAS wymaga stałego wsparcia i opieki specjalistów (m.in. psychologa, psychiatry, logopedy, endokrynologa, fizjoterapeuty). Nieharmonijny rozwój dziecka z FAS w poszczególnych sferach wpływa na jego kontakty społeczne i ogólne funkcjonowanie w swoim środowisku. Dlatego szybka i trafna diagnoza oraz skierowanie dziecka na specjalistyczne leczenie są w przypadku zespołu FAS niezwykle ważne.
Sprawdź: Zespół Aspergera a autyzm – jakie są różnice?
Bibliografia
Raczyński P. „Materiały informacyjne o Płodowym Zespole Alkoholowym FAS dla lekarzy”, Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, 2007
Jadwiżyc I. „Zespół FAS. Płodowy Zespół Alkoholowy” Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Szczecinku, dostęp: https://www.gov.pl/web/psse-szczecinek/zespol-fas-plodowy-zespol-alkoholowy
