Narcystyczna matka – kim jest?
Mianem narcystycznej matki określa się osobę, która przejawia cechy charakterystyczne dla narcystycznego zaburzenia osobowości, lub u której osobowość narcystyczna została już zdiagnozowana.
W rodzinie, w której matka świadomie lub nieświadomie zmaga się z osobowością narcystyczną, głównym celem jest zaspakajanie potrzeb rodzica. Dzieci uczone są, aby spełniać narzucane im oczekiwania, aby wyzbyć się swoich własnych potrzeb, emocji, motywacji. Warto podkreślić, że dla osobowości narcystycznej charakterystyczne jest odczuwanie głęboko skrywanego poczucia pustki, a także niższości. Mimo że narcyz może uchodzić za pewnego siebie i charyzmatycznego, to zmaga się z zaniżoną samooceną, a każdą – nawet najmniejszą i uzasadnioną – krytykę traktuje jako akt odrzucenia i upokorzenia.
Badania naukowe wskazują, że narcyzi nie potrafią prawdziwie kochać – czy to swojego partnera, czy też dzieci. Dlatego też mówi się, że dziecko narcystycznego rodzica nigdy nie zazna w domu rodzinnym ciepła, zrozumienia i miłości. W przypadku osób z narcystycznym zaburzeniem osobowości rodzicielstwo skupia się na tym, by wychować pociechę w taki sposób, aby stanowiło żywy dowód na osiągnięcia narcyza i stało się narzędziem do podbijania jego samooceny.
Jakie są cechy narcystycznej matki?
Narcystyczna matka przez społeczeństwo odbierana jest jako: czarująca, dynamiczna, charyzmatyczna. Aby podnosić swoje ego i samoocenę dla osób trzecich odgrywa rolę idealnego rodzica, który jest zawsze zaangażowany i chce jak najlepiej dla swoich pociech – tym samym dba o własną dobrą reputację. Prawda jest jednak całkowicie odmienna. Narcystyczna matka jedynie opiekuje się potomkiem, zapewniając mu dach nad głową, wyżywienie, edukację. Co ważne, nie słyszy i nie widzi swojego dziecka, nie wykazuje głębszych emocji, brakuje jej również empatii.
Matka koncentruje się głównie na sobie, żądając od partnera, dziecka i otoczenia stałego podziwu dla własnej osoby. Jeżeli tworzy relacje, to wyłącznie dlatego, aby służyły jej one do zaspakajania narcystycznej potrzeby miłości. Nie traktuje swojej córki lub syna jako jednostki indywidualnej, która może mieć własne uczucia, zainteresowania, plany czy marzenia. Dąży do tego, aby dziecko było jej podporządkowane, aby domagało się jej uwagi, czułości i spełniało wygórowane wymagania. Narcystyczna matka nie wesprze, nie pomoże, nie powie, że odczuwa dumę, ponieważ w jej oczach dziecko nigdy nie będzie w pełni dobre, wystarczające.
W oczach narcystycznej matki dziecko nigdy nie będzie wystarczające i dobre. Narcystyczny rodzic stara się spełniać wyłącznie własne pragnienia, nie traktując dziecka jako jednostki indywidualnej.
Narcystyczna mama może również powierzchownie oceniać innych ludzi – przez pryzmat stereotypów, osiągnięć, ubioru. Dba więc o to, aby jej dzieci zawsze nienagannie wyglądały, były dobrze wykształcone, chodziły na zajęcia dodatkowe i rozwijały pasje – chociaż w wielu przypadkach są to bardziej zainteresowania matki niż dziecka. Najważniejsze jest jednak, aby potomek nie przyćmił matki.
Narcystyczna matka a relacje z ojcem dziecka
Jeżeli rodzina jest niepełna, a rodzice są po rozwodzie lub ojciec dziecka po prostu porzucił matkę, to kobieta narcyz będzie to traktować jako osobistą porażkę, a swoje negatywne emocje przeniesie na córkę lub syna. W wielu sytuacjach matki wręcz obwiniają swoje dzieci o to, że były partner zostawił ich rodzinę. Nigdy nie przyznają się jednak do popełnienia błędów czy do tego, że źle go traktowały, nie okazywały szacunku, miłości, a jedynie oczekiwały atencji i uwielbienia. Natomiast jeżeli dziecko pragnie mimo wszystko utrzymywać kontakt z ojcem, to narcystyczna matka czuje się podwójnie zraniona, wręcz zdradzona. Dlatego też zrobi wszystko, aby do zacieśniania kontaktu nigdy nie doszło.
Natomiast w pełnych małżeństwach ojciec najczęściej jest postacią drugoplanową lub wręcz statystą. Najczęściej ucieka w pracę i obowiązki, spełnia zachcianki partnerki i podporządkowuje się jej wymaganiom. Wówczas narcystyczna matka nie odczuwa, że jej pozycja jest zagrożona, ponieważ nadal uwielbiana jest zarówno przez męża, jak i przez dziecko. Jeżeli syn lub córka starają się zbudować z ojcem bliższą relacją, to wtedy jednak czuje się odrzucona, ponieważ partner staje się ważniejszy od niej. Narcystyczna matka wchodzi więc w pewnego rodzaju koalicję z dzieckiem przeciwko ojcu, na przykład poprzez oczernianie go w tajemnicy. Co więcej, ta koalicja dla dziecka staje się dodatkowym wzmocnieniem więzi z matką, ponieważ stanowi to dowód na to, że mama darzy go zaufaniem, zwierzając się z problemów w małżeństwie.
Uwaga: Pamiętajmy o tym, że mechanizmy psychologiczne osobowości narcystycznej są skomplikowane, a osoba narcystyczna może działać nieświadomie, nie zdając sobie sprawy z tego, że utrudnia życie swojemu partnerowi i dzieciom, a także krzywdzi rodzinę.
Przeczytaj również: Czy narcyz może być wierny? Wyjaśniamy
Jak zachowuje się narcystyczna matka?
Tak jak wspomnieliśmy wyżej, mama z osobowością narcystyczną przede wszystkim koncentruje się na spełnianiu swoich potrzeb i pragnień, pomijając głębsze potrzeby dziecka.
Narcystyczna matka:
- osacza swoje dziecko, nie traktuje go jak indywidualnej jednostki, a jako narzędzie do podbijania swojej samooceny i realizacji pragnień;
- manipuluje dzieckiem tak, aby spełniało jej potrzeby;
- ma skłonność do układania dziecku przyszłości i wywiera presję, ponieważ przenosi na córkę lub syna swoje życiowe ambicje;
- krytykuje swoje dziecko, chwali i nagradza wyłącznie za spełnianie jej potrzeb, a wymierza kary, jeżeli postąpi w inny sposób;
- zawsze ma rację, nigdy nie przyznaje się do błędów, winą za porażki obarcza partnera lub dzieci;
- przejawia zazdrość, jeżeli dziecko próbuje się usamodzielnić lub osiąga niezaplanowany przez matkę sukces;
- przy rodzinie i znajomych odgrywa rolę idealnej matki, dba o swoją reputację, domaga się pochwał (np. dziecko ma powtarzać w towarzystwie, że ma najlepszą mamę na świecie);
- ma problem z zapanowaniem nad emocjami i nie odczuwa empatii (może m.in. wybuchać nagłym gniewem, czyli narcystyczną furią);
- wprowadza tak zwane ciche dni i lekceważy dziecko, aby wzbudzić w nim poczucie winy;
- nie wspiera dziecka, nie zapewnia mu oparcia nawet w trudnych sytuacjach życiowych (przez to też dziecko czuje się bardziej znajomym matki, niż jej podopiecznym).
Warto wiedzieć, że matka narcystyczna może być ignorująca (zaniedbuje swoje dziecko, krytykuje, podkreśla, że nie zasługuje ono na jej miłość) lub pochłaniająca (dominuje, kontroluje dziecko, wywiera na niego presję oraz ma wygórowane oczekiwania). Te dwa style zachowania i wychowania mogą występować osobno, naprzemiennie lub się łączyć.
Narcystyczna matka może posługiwać się tak zwanym mechanizmem triangulacji, czyli do relacji z dzieckiem wciąga osobę trzecią, na przykład ojca, babcię czy kogoś z rodzeństwa. Wówczas poprzez porównywanie i krytykę stara się wymusić na dziecku zmianę. Natomiast problemy dziecka obchodzą ją jedynie w sytuacji, gdy stanowią zagrożenie dla jej nieskazitelnego wizerunku.
Narcystyczna matka posługuje się technikami manipulacyjnymi, np. mechanizmem triangulacji czy gaslightingiem.
Narcystyczna matka stosuje również gaslighting, czyli formę manipulacji polegającą na przejmowaniu kontroli nad drugą osobą oraz nad jej sposobem postrzegania świata. Gaslighting to między innymi wmawianie, że dana sytuacja nie miała miejsca, czy podawanie w wątpliwość wersji wydarzeń dziecka.
Mama z narcystycznym zaburzeniem osobowości pragnie, aby dzieci zabiegały o jej uwagę, szacunek, a nawet o miłość. Na dobre słowo, pochwałę, wspólnie spędzony czas należy ciężko zapracować poprzez dobre oceny w szkole, czy inne, ważne dla matki osiągnięcia. Natomiast w sytuacji, gdy dziecko nie zaspokoi narcystycznych potrzeb matki, to zostaje odtrącone. Skutkuje to obniżoną samooceną i dorastaniem w przeświadczeniu, że nigdy nie będzie wystarczająco dobre, aby ktoś je pokochał.
Uwaga: Narcystyczna matka może wykluczać również jedynie wybrane dziecko z rodzeństwa, wówczas jedno odgrywa rolę „złotego dziecka”, a drugie „kozła ofiarnego”.
Córka a syn narcystycznej matki
Dorastanie z narcystyczną matką wywiera negatywny wpływ na zdrowie psychiczne zarówno u dorosłych kobiet, jak i u mężczyzn. W literaturze psychologicznej poświęca się jednak zdecydowanie więcej miejsca zagadnieniu córek narcystycznych matek. Wynika to z tego, że młode kobiety rozwijają się i wchodzą w dorosłość w cieniu swojej „idealnej” matki – przy czym słowo idealna odzwierciedla wyłącznie nieskazitelny wizerunek narcystycznej kobiety w środowisku osób trzecich. W wielu przypadkach matka stara się wychować córkę na kolejną wersję siebie. Przerzuca na nią wówczas wszystkie swoje ambicje, lęki i porażki. Pragnie, aby była w pełni od niej zależna, a w przyszłości partnerów córki może odbierać jako zagrożenie dla jej pozycji. Równocześnie narcystyczna matka nie pozwoli na to, aby zostać przyćmioną przez swoją córkę (np. urodą czy osiągnięciami).
Natomiast dorastający syn nigdy nie będzie stanowić dla narcystycznej matki tak poważnej konkurencji, jak córka. Chłopcu stawia również tak samo wysokie wymagania, karci go, punktuje, a w przyszłości uderza w jego poczucie męskości. Nie dopuszcza także do tego, aby syn zbudował bliższą relację ze swoim ojcem.
Cechy dorosłego dziecka narcyza
Występowanie narcystycznego zaburzenia osobowości u matki rzutuje na przyszłości dziecka, w tym na: postrzeganie i odbieranie otaczającego go świata, odczuwanie, reagowanie. Już od najmłodszych lat formują się struktury poznawcze oraz emocjonalne, natomiast z wiekiem dochodzi do poszerzania doświadczeń.
Dorosłe dziecko narcyza, przez to, że w dzieciństwie i w okresie nastoletnim nie spełniało oczekiwań matki, nie potrafi realizować swoich prawdziwych pragnień życiowych, zaniedbując w ten sposób samego siebie. Boryka się z obniżonym poczuciem własnej wartości, obawia się tego, że nigdy nie zostanie w pełni docenione, pokochane. Może zmagać się z zaburzeniami psychicznymi, z zaburzeniami lękowymi, z wahaniami nastrojów, a także z zaburzeniami odżywiania.
Dorośli wychowywani z narcystycznym rodzicem często angażują się w toksyczne relacje, wchodząc w role opiekuna, lub stając się po raz kolejny „kozłem ofiarnym”. Mimo że przez całe dzieciństwo zmagali się z wymaganiami narcystycznej matki, to na partnerów życiowych wybierają również narcyzów. Wynika to z tego, że z ich psychiki trudno jest wyprzeć wzorzec relacji narcystycznej, w której to wyłącznie jedna osoba spełnia oczekiwania i pragnienia drugiej. Zwłaszcza córka narcystycznej matki stara się wypełnić emocjonalną pustkę poprzez poszukiwanie miłości. W wielu przypadkach myli jednak uczucia z zadowalaniem innej osoby. Może zarówno ufać swoim partnerom aż za bardzo, jak i mieć problem z pełnym zaufaniem.
Sprawdź: Co czuje narcyz po rozstaniu? Poznaj fazy związku
Dorosłe dziecko narcyza a wsparcie terapeutyczne
Dla dorosłych już dzieci, które dorastały wraz z narcystycznym rodzicem, najważniejsze jest odpowiednie wsparcie psychologiczne. Poprzez systematyczne spotkania ze specjalistą dziecko narcyza stara się zrozumieć zachowania matki, jej motywacje i cechy osobowościowe – wówczas możliwe jest oderwanie się od dotychczasowego schematu postrzegania świata. Warto podkreślić, że wśród celów terapii wymienia się: lepsze funkcjonowanie w świecie społecznym, uporanie się z traumą z dzieciństwa, wpłynięcie na aktualną relację między pacjentem a narcystyczną matką, wypracowanie nowych wzorców komunikacji i asertywności, odbudowanie pewności siebie.
Bibliografia
red. J. Sieradzan, Narcyzm, Białystok 2011 (dostęp online) https://philarchive.org/archive/KLIEIN
A. Konopka, J. Samochowiec, Zespół alienacji rodzicielskiej – co powinien wiedzieć profesjonalista, Psychiatria, tom 6, nr 3, 2009 (dostęp online)
https://journals.viamedica.pl/psychiatria/article/view/29127/23892?autologinStart=1
https://psychocare.pl/narcystyczna-matka/
https://www.miastokobiet.pl/narcystyczna-matka-dorosla-corka-jak-sobie-radzic/
