FAS – co oznacza?
Zacznijmy od krótkiego wyjaśnienia podstawowych definicji omawianych symptomów. Skrót FAS (z ang. fetal alcohol syndrome) oznacza Alkoholowy Zespół Płodowy. Określany jest mianem jednostki chorobowej o złożonych symptomach. Są to wady wrodzone dziecka, zaburzenia neurozwojowe, specyficzne anomalie w obrębie twarzy (cechy dysmorficzne) oraz zaburzenia rozwoju fizycznego, które stanowią konsekwencję picia alkoholu przez kobietę ciężarną. Pełnoobjawowy FAS bardzo często daje widoczne objawy już w okresie płodowym. Skutki toksycznego oddziaływania etanolu na nienarodzone dziecko, są trwałe i nieodwracalne.
Uwaga: Według Biuletynu Informacji Publicznej Pro Rzecznika Praw Obywatelskich z 2021 roku, na 300 000 noworodków w Polsce aż 1000 z nich rodzi się z Alkoholowym Zespołem Płodowym.
Warto również wiedzieć, że FAS zalicza się do Spektrum Poalkoholowych Zaburzeń Rozwojowych – FASD. Stanowi około 10% wszystkich zaburzeń rozwojowych związanych z narażeniem płodu na destrukcyjne działanie etanolu.
ADHD – co oznacza?
Jak zdefiniować ADHD (z ang. attention deficit hyperactivity disorder)? ADHD to inaczej zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi lub zespół nadpobudliwości psychoruchowej z brakiem koncentracji. W obowiązującej jeszcze klasyfikacji ICD-10 ADHD znajdziemy w kategorii: zespół neurorozwojowych zaburzeń psychicznych. Za tym dość trudnym słownictwem kryje się szereg objawów związanych z zaburzoną pracą funkcjonowania mózgu, w tym widocznymi trudnościami z kontrolą uwagi i zdolnością do zahamowania lub kontroli impulsywności.
Osoby zmagające się z ADHD wykazują duży stopień hiperaktywności i nadpobudliwości ruchowej. Nieadekwatna reakcja do danej sytuacji oraz głośne zachowania to kolejne typowe objawy, które bierze się pod uwagę podczas stawiania diagnozy.
Uwaga: „ADHD jest jednym z najczęściej diagnozowanych zaburzeń psychicznych u dzieci i nastolatków. W Polsce na zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi cierpi około 100000 dzieci. To około 5% dzieci i młodzieży w wieku 7 do 13 lat, z czego większość stanowią chłopcy” – prof. Filip Rybakowski, konsultant krajowy w dziedzinie psychiatrii dzieci i młodzieży.
FAS – złożony zespół chorobowy mylony z ADHD
Wielu specjalistów na całym świecie skłania się ku opinii, że oba te stany niezwykle często współistnieją ze sobą. Oznacza to, że u osób z FAS nierzadko widoczne są zachowania i symptomy typowe u dzieci z ADHD. Niestety nie istnieją jak do tej pory wiarygodne i potwierdzone wyniki badań, które dają odpowiedź na pytanie, dlaczego dochodzi do współwystępowania obu tych stanów. W takiej sytuacji najlepiej skupić się więc na wskazaniu podobieństw i różnic pomiędzy FAS a ADHD. Bo choć impulsywność, hiperaktywność i zaburzenia uwagi są często widoczne u dzieci z FAS, a ryzyko ADHD jest wysokie, to pomimo tego obie te grupy wykazują istotne różnice w profilach neurobehawioralnych.
Zapoznaj się: FAS u dzieci – Alkoholowy Zespół Płodowy a rozwój dziecka
FAS i ADHD – podobieństwa
- Objawy są najczęściej najbardziej widoczne i rozpoznawane w okresie wczesnoszkolnym, na pierwszym etapie edukacji.
- Dzieci z ADHD i FASD wykazują duże trudności w zakresie umiejętności socjalizacyjnych, związanych z przyswajaniem i respektowaniem norm, systemów wartości, zasad i wzorców zachowań.
- Brak przejawów silnej agresji (w przypadku ADHD zachowania agresywne nie są typowym objawem zaburzenia, a powikłaniem wynikającym z braku diagnozy i wspólnej pracy specjalistów i opiekunów).
- Złożone umiejętności motoryczne i równowaga na tym samym poziomie.
FAS i ADHD – różnice
- Występowanie u dzieci z FAS charakterystycznych cech dysmorficznych. Fizyczne anomalie widoczne są w różnym stopniu u dziecka, szczególnie w obrębie twarzy. Są to: krótki, zadarty nos, szeroko rozstawione oczodoły, podające powieki, cofnięta górna warga z brakiem czerwieni, spłycona rynienka podnosowa.
- Pełnoobjawowy FAS bardzo często daje widoczne objawy już w okresie płodowym (wady genetyczne, wady: serca, wątroby, nerek, narządów moczowo-płciowych).
- Większe trudności w skupieniu, podtrzymywaniu i koncentracji uwagi u dzieci z ADHD.
- Większe trudności w kodowaniu i przerzucaniu uwagi u dzieci z FAS. Problemy szczególnie widoczne w czasie rozwiązywania zadań, które wymagają przejścia z jednego etapu do drugiego i przechodzenia z jednej porcji informacji na drugą.
- Większy problem z kodowaniem i zapamiętywaniem usłyszanych słów i definicji w przypadku dzieci z FAS.
- Większy problem z przywoływaniem z pamięci zapamiętanych słów, zwrotów, pojęć itp.
- U dzieci z FAS specyficzne trudności w przetwarzaniu liczb oraz problem z wyobrażeniem sobie w myślach pojęć abstrakcyjnych związanych z liczbami i ilością.
- Dzieci z FAS gorzej radzą sobie w zakresie świadomości emocjonalnej, a dokładniej z rozpoznawaniem, przetwarzaniem i nazywaniem emocji.
- Dzieci z FAS gorzej wypadają w zakresie radzenia sobie w czynnościach wynikających z życia codziennego i rozwiązywania problemów.
- U dzieci z FAS zdolności adaptacyjne i socjalizacyjne mogą się pogłębiać wraz z wiekiem.
- Niskie IQ u dzieci z FAS, wolniejsze, niejasne myślenie.
- Obniżona zdolność do podawania słów zgodnie z wyznaczonym kryterium i w określonym czasie.
- Zaburzone kontrolowanie prostych ruchów u dzieci z ADHD.
Dlaczego znajomość i uświadomienie sobie różnic między ADHD i FAS jest taka ważna? Dzieci z ADHD i FASD mają różne potrzeby, a ich reakcja na daną sytuację może być zupełnie inna. Do właściwego doboru terapii niezbędna jest więc trafna i dogłębna diagnoza. Tylko w taki sposób wdrażane działania zaradcze (w tym farmakoterapia) mogą przynosić efekty.
Pomimo rozwoju medycyny i wzrostu świadomości społecznej FAS często mylnie diagnozuje się jako ADHD. Samo picie alkoholu w ciąży pozostaje wciąż tematem tabu. Młode kobiety nie są odpowiednio edukowane o możliwych nieodwracalnych konsekwencjach spożywania napoi alkoholowych w trakcie ciąży. Położne i lekarze ginekolodzy również nie są szkoleni, jak właściwie rozmawiać z kobietami o alkoholu. Nie prowadzi się wywiadu w tym zakresie z kobietami w ciąży. Jeśli nie istnieją widoczne przesłanki i podejrzenia, że kobieta pije w ciąży, uznaje się za oczywiste, że tego nie robi. A tymczasem wciąż wiele kobiet w Europie żyje w przeświadczeniu, że jedna lampka wina nie zaszkodzi, a może zaszkodzić.
Polska powinna wziąć przykład ze świetnie zorganizowanej specjalistycznej pomocy i wsparcia kobiet w Kanadzie. To właśnie ten kraj może poszczycić się wdrożeniem programu edukacji na temat picia alkoholu w ciąży. Program jest skierowany do młodych osób w placówkach szkolnych. Ponadto Kanadyjczycy mają świetnie wyszkolonych ginekologów i położników, którzy z każdą kobietą planującą ciążę lub będącą na początku ciąży prowadzą bardzo szczegółowy wywiad o jej trybie życia, nawykach i ewentualnych nałogach.
Sprawdź: Alkoholowy Efekt Płodowy – czym się różni FAE od FAS?
Bibliografia
Crocker N., Vaurio L., Riley E.P., Mattson S.N. ,,Comparison of adaptive behavior in children with heavy prenatal alcohol exposure or attention-deficit/hyperactivity disorder’’ Alcoholism: Clinical and Experimental Research, 33(11), 2015–2023
Klecka M., Janas-Kozik M. ,,Dziecko z FASD. Rozpoznania różnicowe i podstawy terapii’’ Wydawnictwo Edukacyjne Parpamedia, Warszawa 2009
Raczyński P. ,,Materiały informacyjne o Płodowym Zespole Alkoholowym FAS dla lekarzy’’, Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, 2007
Liszcz K. ,,Dziecko z FAS w szkole i w domu’’, RUBIKON, Kraków 2011
Nanson J.L., Hiscock M. ,,Attention deficits in children exposed to alcohol prenatally’’ Alcoholism: Clinical and Experimental Research, 14(5), 656–661, 1990
