Dzieci z rodzin alkoholowych
Syndrom DDA – ten termin odnosi się do osób, które wychowywały się w rodzinie, gdzie jedno lub oboje rodziców nadużywało alkoholu.
Gdy w rodzinie pojawia się uzależnienie od alkoholu, to najbardziej cierpią dzieci. Ich podstawowe potrzeby fizyczne (potrzeba jedzenia, schronienia, ochrony) i emocjonalne (bezwarunkowej miłości, opieki, akceptacji, ciepła i czułości) spychane są na dalszy plan, a wszelkie działania koncentrują się wokół osoby, która nadużywa alkoholu. Bywa, że rodzic, który nie nadużywa alkoholu, tak bardzo skupia uwagę na zaistniałej sytuacji, że zapomina o potrzebach młodych dorosłych.
Na co dzień dzieciom z rodzin alkoholowych towarzyszą: ciągła nieprzewidywalność wydarzeń, sprzeczność komunikatów, oszustwa, ośmieszanie, lekceważenie, brak poszanowania godności, życie w lęku i strachu. W rezultacie wchodzą one w role dorosłych, uczą się radzić sobie tak, aby przetrwać dni pełne chaosu, niepewności, braku bezpieczeństwa i jasno określonych zasad.
Na co dzień dzieciom z rodzin alkoholowych towarzyszą: ciągła nieprzewidywalność wydarzeń, sprzeczność komunikatów, oszustwa, ośmieszanie, lekceważenie, brak poszanowania godności, życie w lęku i strachu.
Zachowania, które pozwoliły przetrwać dzieciom w rodzinie, gdzie najważniejszy był alkohol, niestety nie są wystarczające w życiu dorosłym. Mają one negatywny wpływ na ich zdrowie psychiczne, jakość życia, poczucie szczęścia i satysfakcję życiową.
Zapoznaj się: Gen alkoholizmu – czy alkoholizm jest dziedziczny?
Czym jest DDA?
Jako osoby dorosłe nie uświadamiamy sobie, że w specyficzny sposób przeżywamy i interpretujemy aktualne wydarzenia oraz relacje – na podstawie zespołu utrwalonych osobowościowych schematów funkcjonowania psychospołecznego, jaki powstał w dzieciństwie w rodzinie alkoholowej. Jest to syndrom DDA – Dorosłych Dzieci Alkoholików.
Syndrom DDA to zespół utrwalonych osobowościowych schematów funkcjonowania psychospołecznego, jaki powstał w dzieciństwie w rodzinie alkoholowej. DDA interpretują aktualne wydarzenia, doświadczenia, relacje i role społeczne na podstawie traumatycznych przeżyć z dzieciństwa.
Dorosłe Dzieci Alkoholików interpretują aktualne wydarzenia, doświadczenia, relacje i role społeczne na podstawie traumatycznych przeżyć z dzieciństwa i dysfunkcjonalnego schematu funkcjonowania psychospołecznego. W efekcie przeszłość ma wpływ na każdą sferę życia: osobistego, społecznego, poznawczego, emocjonalnego i seksualnego.
Koszty emocjonalnych konsekwencji są ogromne i towarzyszą przez całe dorosłe życie: zawodowe, towarzyskie, rodzinne. Ujawniają się one w momencie rozpoczynania samodzielnego życia.
Przeczytaj: Współuzależnienie – na czym polega i jak je rozpoznać?
Jakie role odgrywają DDA?
W dysfunkcyjnej rodzinie z problemem alkoholowym role zostają odwrócone – to dzieci są dla rodziny, a nie na odwrót. Zmuszone są one do pełnienia określonych ról: bohatera rodziny, dziecka dopasowanego, rozjemcy, kozła ofiarnego, dziecka zagubionego lub błazna.
Bohater rodziny – potencjalny pracoholik
Najstarsze dziecko staje się zazwyczaj bohaterem rodziny. Przejmuje problemy, obowiązki oraz odpowiedzialność za własnych rodziców. Opiekuje się rodzeństwem, rezygnując z własnych potrzeb.
Wyróżnia się w szkole, sprawia wrażenie silnego, obowiązkowego, zadaniowego. Wydawać by się mogło, że nie wymaga opieki i wsparcia. W dorosłości takie dziecko może zostać pracoholikiem z wysoko rozwiniętym poczuciem kontroli, nadmiernym perfekcjonizmem i brakiem zaufania do innych. Chce obsesyjnie kierować i kontrolować wszystko i wszystkich, a sytuacje nieprzewidywalne wywołują u niego lęk i panikę.
Nie potrafi się zrelaksować i bawić. Żyje w nieustannym napięciu. Ma trudności w nawiązywaniu i podtrzymywaniu relacji społecznych, przez co nie ma przyjaciół. Nie potrafi także rozpoznawać i wyrażać własnych uczuć oraz potrzeb innych.
Dziecko dopasowane – z niskim poczuciem własnej wartości
Dzieckiem dopasowanym zostaje zwykle średnie lub młodsze rodzeństwo. Jest ono otoczone opieką przez odpowiedzialną siostrę lub brata (bohatera rodziny). Nie angażuje się emocjonalnie w życie rodziny i potrafi się przystosować. Pozornie nic mu nie może sprawić bólu.
Sprawia wrażenie osoby, która łatwo się adaptuje i przystosowuje. Jednak jest dzieckiem niezauważalnym i pomijanym: w rodzinie, szkole, wśród rówieśników.
W dorosłym życiu Dorosłe Dziecko Alkoholika, które pełni rolę dziecka dopasowanego, może mieć niskie poczucie własnej wartości i problemy z umiejętnością kontrolowania własnego życia.
Dziecko rozjemca – nie potrafi o siebie zadbać
Dziecko rozjemca czuje się odpowiedzialne za nastrój, jaki panuje w rodzinie. Próbuje rozwiązywać problemy całego swojego otoczenia, m.in. złość ojca, smutek matki i lęki rodzeństwa.
Opiekuje się i pociesza innych członków rodziny w codziennych kłótniach. Nie zwraca uwagi na swoje potrzeby. W dorosłym życiu może pojawić się kryzys, jeśli nie ma kim się opiekować. Nie potrafi zadbać o siebie.
Kozioł ofiarny
Kozioł ofiarny to dziecko, które sprawia problemy wychowawcze w domu i w szkole. Odreagowuje złość i gniew poprzez nieodpowiedzialne, destrukcyjne zachowanie, wykroczenia prawne, ryzykowne zachowania, nadużywanie środków psychoaktywnych.
Zdarza się, że dzieci odgrywające taką rolę są pacjentami psychiatrycznymi lub przebywają w domach poprawczych. Swoim zachowaniem odwracają uwagę od problemów rodzinnych.
Dorosłe Dziecko Alkoholika, które pełni rolę kozła ofiarnego, ma problemy w przystosowaniu się do życia społecznego, w dostosowaniu się do norm współżycia z innymi. Doświadcza niepowodzeń i porażek życiowych. Walczy ze wszystkimi, przez co często naraża się na społeczną dezaprobatę. Nie potrafi utrzymywać trwałych więzi społecznych.
Dziecko zagubione
Jest to dziecko, które nie sprawia kłopotów. Żyje osamotnione, na uboczu, w poczucie krzywdy, z dala od rówieśników. Nie zwraca na siebie uwagi.
W dorosłości DDA pełniące rolę dziecka zagubionego jest samotne. Swoje przeżycia i uczucia głęboko skrywa przed otoczeniem. Nie ma przyjaciół, nie nawiązuje długotrwałych relacji. Ma trudności z pracą zespołową, jest niewidzialne i pomijane przez otoczenie. Nieśmiałe, pełne rezerwy, zagubione, okaleczone nie radzi sobie z życiowymi problemami.
Błazen
Najczęściej w taką rolę wchodzą najmłodsze dzieci w rodzinie alkoholowej. Żartami skupiają uwagę na sobie i odwracają ją od rodzinnego problemu. Pomimo przeżywania strachu i smutku, starają się rozładować atmosferę i dostarczyć rodzinie poczucie szczęścia.
Zazwyczaj pełnią rolę klasowego błazna i znajdują się w centrum uwagi po to, aby wszystkich rozbawić.
W dorosłym życiu DDA ma opinię osoby, która wszystkich rozwesela. Nie jest poważnie traktowany, zwłaszcza w życiu zawodowym. Nie wiadomo czy można na nim polegać, czy jest odpowiedzialny.
Osoby ukrywają za swoim z pozoru radosnym zachowaniem ogrom: smutku, cierpienia, strachu, niepewności i poczucia samotności. Opowiadają o traumatycznych przeżyciach z dzieciństwa ze śmiechem, ironią, żartem. Chcą pokazać, że nigdy nie cierpieli z powodu traumatycznych doświadczeń z dzieciństwa i mają do przeszłości emocjonalny dystans. Przyjmowanie takiej postawy utrudnia im budowanie głębszych związków.
Przeczytaj także: Syndrom sztokholmski – czym jest? Objawy, przyczyny, leczenie
Jak funkcjonuje Dorosłe Dziecko Alkoholika w życiu codziennym?
Traumatyczne i toksyczne doświadczenia z dzieciństwa mogą wywierać znaczący wpływ na funkcjonowanie dorosłej osoby. Ich przejawy dotyczą najczęściej czterech obszarów: relacji z samym sobą i z innymi ludźmi, życia emocjonalnego i sposobu życia.
W relacji z samym sobą osoby z syndromem DDA obawiają się zaangażowania w bliski i silny związek uczuciowy, co argumentują tym, że zatracą w nim siebie. Mają niskie poczucie własnej wartości i negatywny stosunek do swojego postępowania. Brak „ciepła rodzinnego”, szacunku i jasno określonych zasad, sprawia, że DDA nie uznaje się za osobę cenną i wartościową.
Osoby DDA obawiają się zaangażowania w bliski i silny związek uczuciowy, co argumentują tym, że zatracą w nim siebie. Mają niskie poczucie własnej wartości i negatywny stosunek do swojego postępowania.
Dziecko w rodzinie alkoholowej nie ma pewności, że dla swoich rodziców jest najważniejsze, co prowadzi do lęku. Świat dziecka i dorosłego przestaje być pewny, a poczucie zagrożenia i oczekiwanie, że zaraz stanie się coś niedobrego, zaczyna dominować w codziennym funkcjonowaniu. Dlatego też DDA muszą kontrolować sytuacje, w której się znajdują, aby poczuć się bezpiecznie. Uważają, że nie mają prawa skupiać się na swoich potrzebach. Towarzyszy im poczucie winy, jeśli zrobią coś dla siebie.
Dorosłe Dzieci Alkoholików uważają, że nie mają prawa skupiać się na swoich potrzebach. Towarzyszy im poczucie winy, jeśli zrobią coś dla siebie. Nie umieją cieszyć się sukcesami i poszukują potwierdzenia własnej wartości w oczach innych.
Nie umieją cieszyć się własnymi sukcesami. Swoje osiągnięcia tłumaczą okolicznościami zewnętrznymi. Odczuwają wewnętrzny przymus, aby nie pozwalać sobie na chwile słabości. Uparcie poszukują potwierdzenia własnej wartości u innych osób. Towarzyszą im obawy przed zmianą i stratą czegoś, na czym im zależy.
W sytuacji zagrożenia starają się odwracać swoją uwagę od negatywnych faktów. Oczekują pozytywnego biegu wydarzeń z obawy przed rozczarowaniem. Mają tendencję do nadmiernego podejmowania odpowiedzialności za to, co dzieje się w ich życiu.
Sprawdź: Syndrom DDD – kim są dorosłe dzieci z rodzin dysfunkcyjnych?
DDA i relacje z innymi ludźmi
Doświadczenia z dzieciństwa, lęk, odrzucenie, sprawiają, że w osoby z syndromem DDA chcą zabezpieczyć się przed takimi doświadczeniami w przyszłości. Perspektywa kolejnego odrzucenia staje się nie do zniesienia i prowadzi do problemów w obszarze tworzenia związków i budowania bliskich relacji.
Osoba z syndromem DDA obawia się, że w sytuacji konfliktów i napięć zostanie porzucona przez bliskich. Ma braki w harmonijnym rozwijaniu, utrzymywaniu i pogłębianiu relacji z bliskimi jej osobami. Jeżeli angażuje się, to od razu na bardzo głębokim poziomie.
Osoba DDA jest przekonana o własnej nieatrakcyjności. Uważa, że przy bliższym poznaniu straci zainteresowanie i uznanie oraz zostanie zdemaskowana. Twierdzi, że trudno ją lubić i cenić. Jest nadmiernie lojalna – także dla osób, które na to nie zasługują – i trwa przy wcześniej podjętych zobowiązaniach, nawet tych, które jej szkodzą.
W kontakcie z innymi ludźmi jest nieufna i ostrożna. Stara się polegać tylko na sobie. Trudno jej odróżnić miłość od litości, dlatego angażuje się w związki, w których czuje się potrzebna – to partner wzbudza współczucie. Doświadcza niemiłego poczucia odmienności i odizolowania od ludzi.
Osoba DDA jest nieufna i ostrożna. Stara się polegać tylko na sobie. Trudno jej odróżnić miłość od litości, dlatego angażuje się w związki, w których czuje się potrzebna.
Życie z poczuciem winy i w przekonaniu, że ponosi się odpowiedzialność za nadużywanie alkoholu przez rodzica, prowadzi do tego, że dziecko stara się być coraz bardziej doskonałe. W rezultacie w życiu dorosłym trudności sprawia współpraca z innymi – DDA zakłada, że poradzi sobie lepiej z wykonaniem najważniejszych zadań. Perfekcjonizm staje się wówczas utrapieniem zarówno dla niego, jak i dla rodziny, a poza tym może blokować rozwój zawodowy.
Zapoznaj się: Psychoterapia grupowa – dla kogo? Korzyści terapii grupowej
DDA a uczucia
Alkoholizm powoduje, że rodzice wymuszają na dziecku chronienie rodzinnej tajemnicy, co skazuje go na izolację społeczną i brak kontaktów z rówieśnikami, a także na cierpienie w odosobnieniu.
W odpowiedzi na odrzucenia Dorosłe Dzieci Alkoholików nauczyły się stosować mechanizmy tłumienia i wypierania uczuć. Niestety, takie działania spowodowały także, że trudno przychodzi im beztroski relaks i spontaniczna zabawa, ponieważ kontrolują swoje zachowanie i towarzyszy im uczucie smutku.
Bardzo łatwo je zranić ze względu na podatność uczuciową. Starają się unikać konfliktów i okazywania złości i gniewu. Często bez powodu ogarnia je uczucie przygnębienia i smutku. Czują opór przed swobodnym wyrażaniem uczuć. Zdarza im się podejmować działania pochopnie i bez rozpatrzenia innych możliwości, a także nie zwracając uwagi na konsekwencje.
Dorosłe Dzieci Alkoholików bardzo łatwo zranić ze względu na podatność uczuciową. Starają się unikać konfliktów i okazywania złości i gniewu. Często bez powodu ogarnia je uczucie przygnębienia i smutku.
DDA mogą bać się oceny otoczenia, nie radzić sobie z krytyką, unikać wyzwań i odpowiedzialności. Brak wiary w to, że mogą odnieść sukces, sprawia, że trudno jest im wytrwać do końca podjętego działania, także pomimo wysiłku, jaki na początku zainwestowali w to zadanie. Zbyt silna reakcja na zmiany sprawia, że reagują napięciem i niepokojem na nową sytuację. Ciężko jest im się przystosować.
Jak poprawić jakość życia u DDA? Terapia
Zbudować satysfakcjonujące życie można za pomocą psychoterapii. Jest to proces, który pozwoli zrozumieć, że zdolności adaptacyjne umożliwiające przetrwanie w dzieciństwie mogą nam szkodzić w życiu dorosłym. Poznanie na nowo własnych emocji oraz nauka innego sposobu funkcjonowania, nada życiu pozytywny i konstruktywny kierunek, a także zaktywizuje zasoby i wzmocni zdrowie psychiczne.
Specjalistyczna terapia pomoże: uporać się z dzieciństwem, uporządkować sprawy i relacje z rodzicami, zmienić ocenę samego siebie, uporządkować obecne życie i nakreślić realne plany dotyczące przyszłości.
Terapia pomoże: uporać się z dzieciństwem, uporządkować sprawy i relacje z rodzicami, dokonać procesu separacji-indywidualizacji, zrewidować i zmienić ocenę samego siebie, uporządkować obecne życie i nakreślić realne plany dotyczące przyszłości. Ma pozytywny wpływ na dobrostan psychiczny, aktywizuje zasoby odpornościowe i skutecznie poprawia jakość życia i poziom satysfakcji.
Przeczytaj: FAS – Alkoholowy Zespół Płodowy. Objawy, rozpoznanie, leczenie
Do jakich problemów prowadzi syndrom DDA?
Dzieci z rodzin dysfunkcyjnych dotyka przemoc fizyczna, psychiczna, ekonomiczna, co w konsekwencji przyczynia się do tego, że cierpią one tak jak dorośli z diagnozą Zespołu Stresu Pourazowego (PTSD).
Syndrom DDA może stanowić podłoże do poważniejszych problemów psychologicznych, zaburzeń osobowości i zaburzeń psychicznych o charakterze: lękowym, afektywnym, depresyjnym, psychosomatycznym.
Bibliografia
Z. Sobolewska-Mellibruda, Psychoterapia Dorosłych Dzieci Alkoholików, Instytut Psychologii Zdrowia PTP, Warszawa 2013
Stan zdrowia, wsparcie społeczne i zadowolenie z życia Dorosłych Dzieci Alkoholików (DDA) korzystających z pomocy terapeutycznej, Alkoholizm i Narkomania Tom 21 nr 2, 2008 (dostęp online) http://ain.ipin.edu.pl/archiwum/2008/2/t21n2_2.pdf
G. Grządziel, Funkcjonowanie w dorosłym życiu kobiet DDA [w:] Trzeźwość i uzależnienia jako wyzwanie duszpasterskie i pedagogiczne, red. K. Linowski
M. Jędrzejko, Radom 2012 (dostęp online) https://pracownik.kul.pl/files/93237/public/artykuy_w_pracach_zbiorowych/trzezwosc_i_uzaleznienia.pdf#page=147
http://www.psychologia.net.pl/artykul.php?level=215
M. Sitarczyk, Rodzina pochodzenia w percepcji DDA, czyli o znaczeniu przeszłości dla budowania przyszłości własnej rodziny [w:] System rodzinny w ujęciu temporalnym. Przeszłość – Teraźniejszość – Przyszłość, red. M. Z. Stepulak, Lublin 2016 (dostęp online) https://web.archive.org/web/20180427202232id_/http://www.wydawnictwo.wsei.eu/index.php/pwz/issue/viewFile/47/18#page=20
