Budowa ucha
Ludzkie ucho zbudowane jest z wielu elementów, które możemy podzielić na:
- ucho zewnętrzne – składa się z małżowiny usznej i zewnętrznego przewodu słuchowego,
- ucho środkowe – buduje je jama bębenkowa z kosteczkami słuchowymi, a także błona bębenkowa i trąbka słuchowa (inaczej trąbka Eustachiusza),
- ucho wewnętrzne – jego najważniejszym fragmentem jest błędnik składający się ze ślimaka, kanałów półkolistych oraz z wewnętrznego przewodu słuchowego.
Warto wiedzieć, że główną przyczyną bólu w obrębie ucha jest toczące się zapalenie ucha, które może dotyczyć: ucha zewnętrznego, ucha środkowego, ucha wewnętrznego. Dolegliwości bólowych nie powinniśmy bagatelizować, ponieważ nieleczony stan zapalny może wiązać się z poważnymi powikłaniami, a nawet z utratą słuchu.
Zapalenie ucha zewnętrznego – jakie są jego objawy?
Zapalenie ucha zewnętrznego najczęściej dotyczy zewnętrznego przewodu słuchowego. Wśród jego przyczyn wymienia się przede wszystkim uszkodzenie gruczołów łojowych, które odpowiadają za produkcję naturalnej bariery ochronnej, czyli woskowiny. Wówczas w uchu dochodzi do wzrostu wilgotności, zmian pH w obrębie przewodu słuchowego oraz do uszkodzenia nabłonka. Stan zapalny rozwija się także poprzez kontakt z wirusami, bakteriami i grzybami.
Kolejne przyczyny rozwoju zapalenia ucha zewnętrznego powiązane są z nieprawidłową higieną oraz z naszym trybem życia i stanem zdrowotnym. Zapaleniu ucha sprzyja m.in.: cukrzyca, egzema, łuszczyca, alergie, regularny kontakt ucha z wodą, niewłaściwe czyszczenie uszu.
Do najczęściej występujących objawów zapalenia ucha zewnętrznego należą:
- ból ucha,
- ból w obrębie żuchwy (nasilający się zwłaszcza podczas jedzenia),
- wydzielina z ucha o nieprzyjemnym zapachu,
- obrzęk skóry w obrębie zewnętrznego przewodu słuchowego,
- zalegający w przewodzie słuchowym łuszczący się naskórek,
- swędzenie w przewodzie słuchowym,
- ogólne osłabienie,
- gorączka lub stan podgorączkowy,
- powiększone węzy chłonne,
- niedosłuch.
Jak leczyć zapalenie ucha zewnętrznego?
Aby rozpoznać zapalenie ucha zewnętrznego, konieczna jest wizyta u lekarza specjalisty, czyli u laryngologa. Diagnoza stawiana jest na podstawie badania laryngologicznego. Czasami zlecone może zostać badanie USG ślinianki przyusznej, RTG kości skroniowej lub wymaz z ucha do dalszych testów. Leczenie przede wszystkim opiera się na stosowaniu dousznych antybiotyków (w formie kropli) lub antybiotyków doustnych. Zaleca się również powstrzymanie od samodzielnego usuwania zalegającej wydzieliny.
Nieleczony stan zapalny w obrębie ucha zewnętrznego może skutkować rozwojem zapalenia ucha środkowego, a także obejmować sąsiadujące tkanki. Utrata słuchu dotyczy jedynie skrajnych przypadków.
Po przebyciu zapalenia ucha zewnętrznego zaleca się: regularne usuwanie woskowiny za pomocą specjalistycznych preparatów przy równoczesnym wyeliminowanie patyczków higienicznych, stosowanie kropli dousznych obniżających pH (zwłaszcza przed i po wizytach na basenie), stosowanie zatyczek usznych podczas pływania.
Zapalenie ucha zewnętrznego – czyrak małżowiny usznej i półpasiec uszny
Zapalenie ucha zewnętrznego może przybierać również inne postacie. Czyrak małżowiny usznej to zakażenie bakteryjne charakteryzujące się: bolesnym obrzękiem w przewodzie słuchowym wewnętrznym, silnym bólem ucha, powiększonymi węzłami chłonnymi. Natomiast półpasiec uszny objawia się poprzez silny ból ucha i pęcherzyki skórne występujące w okolicy małżowiny usznej oraz zewnętrznego przewodu słuchowego.
Zapalenie ucha środkowego – ostre, wysiękowe, przewlekłe
Zapalenie ucha środkowego dzieli się na trzy rodzaje: ostre, wysiękowe, przewlekłe. Stan zapalny może być powiązany z: przerostem migdałka gardłowego, polipami, obrzękiem zapalnym w obrębie ujścia trąbki, naciekiem nowotworowym, zaburzeniami immunologicznymi, wadami wrodzonymi twarzoczaszki, refluksem żołądkowo-przełykowym. Warto dodać, że zapalenie ucha środkowego dotyczy zazwyczaj niemowląt oraz dzieci w wieku przedszkolnym – wynika to ze specyficznej budowy trąbki słuchowej.
Zapalenie ostre obejmuje jamę bębenkową, a oprócz stanu zapalnego występuje również infekcja górnych dróg oddechowych, która może być spowodowana kontaktem z bakteriami lub wirusami. Zapalenie objawia się poprzez: silny ból ucha, obrzęk, szumy występujące w uszach, podwyższoną temperaturę ciała, osłabienie i złe samopoczucie, bóle głowy, brak apetytu, wymioty, częściowe upośledzenie słuchu.
Wysiękowe zapalenie ucha środkowego wywoływane jest przez wirusy lub bakterie. Najczęściej charakteryzuje się zalegającym jałowym płynem w błonie bębenkowej oraz ogólnym pogorszeniem słuchu.
Przy przewlekłym zapaleniu ucha środkowego, wywołanym przez kontakt z bakteriami, następuje ubytek błony bębenkowej. Charakterystyczny jest również ropny lub surowiczy wyciek wydzieliny z ucha oraz znaczne pogorszenie słuchu.
Zapalenie ucha środkowego – leczenie
Konkretna postać zapalenia ucha środkowego zostaje zdiagnozowana na podstawie badania laryngologicznego. Lekarz przede wszystkim powinien ocenić stan błony bębenkowej, w niektórych przypadkach konieczne może być wykonanie tomografii komputerowej, badania słuchu, badania bakteriologicznego wydzieliny z ucha lub wydzieliny z jamy nosowo-gardłowej.
Nieleczone zapalenie ucha środkowego przenosi się na ucho wewnętrzne, a także grozi poważnymi konsekwencjami: trwałą utratą słuchu, perforacją błony bębenkowej, zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych, porażeniem nerwu twarzowego, zniszczeniem kosteczek słuchowych, zapaleniem kości skroniowej.
Leczenie ostrego zapalenia ucha środkowego obejmuje podawanie antybiotyków, leków przeciwgorączkowych, leków przeciwbólowych oraz zmniejszających obrzęk.
Przy wysiękowym zapaleniu ucha środkowego w wielu przypadkach konieczne jest nacięcie błony bębenkowej oraz założenie drenów odpowiadających za odprowadzanie wydzieliny.
Z kolei po rozpoznaniu przewlekłego zapalenia ucha środkowego konieczne jest leczenie chirurgiczne.
Uwaga: Osoby, u których stwierdzono trwały ubytek w błonie bębenkowej, powinny szczególnie chronić wnętrze ucha przed zalaniem wodą.
Zapalenie ucha wewnętrznego (zapalenie błędnika) – przyczyny i objawy
Zapalenie ucha wewnętrznego, inaczej zapalenie błędnika, najczęściej jest powikłaniem po przebytym stanie zapalnym w obrębie ucha środkowego. Wśród rzadkich przyczyn wymienia się również: zakażenie bakteriami, zakażenie wirusami, zakażenie pierwotniakami, choroby autoimmunologiczne oraz przebyte urazy mechaniczne.
Zapalenie ucha wewnętrznego może przybierać postać ostrą lub przewlekłą. Jego charakterystyczne objawy to: ból i szumy w uszach, zawroty głowy, nudności, wymioty, zaburzenia równowagi, niedosłuch lub utrata słuchu, oczopląs, osłabienie, złe samopoczucie.
Jak leczyć zapalenie ucha wewnętrznego?
Zapalenie ucha wewnętrznego rozpoznaje się poprzez badanie laryngologiczne, badanie neurologiczne, rezonans magnetyczny lub RTG kości skroniowej. Leczenie odbywa się w warunkach szpitalnych. Polega na dożylnym podawaniu antybiotyków i drenażu ucha środkowego. W niektórych przypadkach konieczne jest usunięcie błędnika.
Nieleczone zapalenie ucha wewnętrznego skutkuje natomiast: zapaleniem opon mózgowych, ropniami mózgu, zapaleniem kości skroniowej, nieodwracalnym uszkodzeniem narządu równowagi, utratą słuchu.
Zapalenie ucha u dzieci
Tak jak wspomnieliśmy wyżej, zapalenie ucha bardzo często dotyka dzieci w wieku przedszkolnym – ze względu na inną budowę anatomiczną trąbki słuchowej. Chorobie ucha sprzyjają zwłaszcza infekcje górnych dróg oddechowych oraz przerost migdałka. Wśród czynników dodatkowo warunkujących rozwój stanu zapalnego wymienia się: nieodpowiednie rozwinięty układ odpornościowy, narażenie na działanie dymu tytoniowego, predyspozycje genetyczne, alergie.
Do objawów występujących u dzieci w czasie stanu zapalnego ucha należą:
- tętniący ból ucha,
- niedosłuch,
- uczucie rozpierania w uchu,
- podwyższona temperatura ciała,
- złe samopoczucie i osłabienie,
- brak apetytu,
- wymioty,
- biegunka.
W przypadku zapalenia ucha środkowego niektóre dzieci mogą nie odczuwać silnego bólu ucha, natomiast bolesność w czasie ucisku na skrawek ucha może sugerować zapalenie ucha zewnętrznego. Rozpoznanie zapalenia ucha u dzieci potwierdza badanie laryngologiczne.
Większość lekarzy unika wprowadzania antybiotykoterapii i zaleca rodzicom obserwację dziecka – również ze względu na możliwe samoistne ustąpienie objawów. W leczeniu stosuje się przede wszystkim leki przeciwbólowe oraz przeciwgorączkowe.
Decyzja o włączeniu antybiotyku podejmowana jest w przypadkach:
- braku samoistnej poprawy stanu dziecka w ciągu 48 godzin od pojawienia się pierwszych objawów,
- dzieci poniżej 6. miesiąca życia,
- występowania wysokiej gorączki oraz wymiotów,
- stwierdzenia obustronnego ostrego zapalenia ucha środkowego u dzieci poniżej 2. roku życia,
- występowania wycieku z ucha,
- nawracającego zapalenia ucha środkowego,
- zaburzeń immunologicznych,
- wad twarzoczaszki,
- upośledzenia słuchu,
- zespołu Downa.
Bibliografia
R. Bartoszewicz, P. Zarębska, A. Bruzgielewicz, K. Niemczyk, Zapalenie ucha zewnętrznego, Polski Przegląd Otorynolaryngologiczny, 2012
J. Kuczkowski, Aktualne problemy w rozpoznawaniu i leczeniu ostrego i wysiękowego zapalenia ucha środkowego, Forum Medycyny Rodzinnej, 2011
W. Szyfter, M. Wierzbicka, Ostre zapalenie ucha środkowego u dzieci – problem stale aktualny, Pediatria Polska, 2009
W. Narożny, J. Siebert, J. Płończak, Leczenie zachowawcze niektórych chorób ucha wewnętrznego, Forum Medycyny Rodzinnej, 2008
