Fosfor – ważny budulec kości oraz dobry nośnik energii
Fosfor jest pierwiastkiem niemetalicznym, występującym w postaci soli kwasu fosforowego (fosforanu nieorganicznego) lub związanego organicznie estryfikowanego fosforanu. Został odkryty w 1669 roku jako „świetlista masa” i był wykorzystywany m.in. do wyrobu zapałek. Wkrótce zauważono, że nie było to całkiem bezpieczne.
Pod koniec XVIII wieku odkryto zawartość fosforu w kościach. Organiczne związki kwasu fosforowego są nośnikiem energii do najważniejszych elementów składowych wszystkich żywych komórek.
W ciele dorosłej osoby znajduje się przeciętnie od 600 do 700 g fosforu. Z tego 85% zostało wykorzystane do budowy kości i zębów. Reszta znajduje się w mięśniach, mózgu, wątrobie, jak i również w innych organach. Pierwiastek pomaga stabilizować wartość pH krwi.
Poprzez analizę krwi można stwierdzić, czy zaopatrzenie organizmu w fosfor jest odpowiednie, czy też występuje jego niedobór. Wartość poniżej normy nie jest jeszcze podstawą do poważnego niepokoju – należy brać pod uwagę całą morfologię krwi.
Dzienne zapotrzebowanie na fosfor
Zapotrzebowanie organizmu na fosfor zależy głównie od wieku danej osoby:
- Dzieci w wieku poniżej 10 lat potrzebują ok. 500-800 mg na dzień.
- Dzieci i młodzież w wieku dojrzewania miedzy 10. i 19. rokiem życia potrzebują ok. 1250 mg na dzień.
- Dorośli, którzy przekroczyli 19 lat, potrzebują ok. 700 mg dziennie.
- Kobiety w ciąży oraz karmiące w wieku powyżej 19 lat potrzebują ok. 900 mg na dzień.
Niektórzy lekarze zalecają wyższe dzienne dawki fosforu, np. od 1000 do 1200 mg dla dorosłych. Dzienne zapotrzebowanie zależy od wielu czynników, a istotną rolę odgrywa m.in. przyjmowanie wapnia oraz witaminy D.
Czy codzienne pożywienie zapewnia odpowiednią ilość fosforu?
Uważa się, że nasze ogólne zapotrzebowanie na fosfor zostaje zaspokojone, ponieważ codzienna dieta zawiera wystarczająco dużo tego pierwiastka. Przeciętnie 70% fosforanów jest wchłaniana w jelitach. Odbywa się to w zależności od potrzeb – przy wyższym spożyciu odpowiednia ilość pierwiastka jest wydalana.
Uważa się, że nasze ogólne zapotrzebowanie na fosfor zostaje zaspokojone za pomocą odpowiedniej diety. Nadmierne zapotrzebowanie na fosfor występuje u osób z przewlekłym alkoholizmem oraz z zespołem złego wchłaniania.
Zasadniczo zapotrzebowanie na fosfor jest powiązane z wapniem. Jednak nasza dieta zwykle dostarcza więcej fosforu niż wapnia. Dlatego też dietetycy często zalecają ograniczenie spożycia fosforu na korzyść wapnia, zwiększając spożycie mleka i przetworów mlecznych. Nadmierne zapotrzebowanie na fosfor występuje u osób z przewlekłym alkoholizmem oraz z zespołem złego wchłaniania.
Główne źródła fosforu w pożywieniu
Znaczne ilości fosforu występują w wielu produktach spożywczych, w tym w: zbożach, mięsie, rybach, mleku, serach, roślinach strączkowych oraz w jajach. Natomiast stosunkowo niewielkie ilości pierwiastka dostarczają owoce i świeże warzywa.
Produkty spożywcze bogate w fosfor – wartości w 100 g:
- kiełki pszenicy – 1100 mg,
- ser topiony (45% tłuszczu) – 944 mg,
- ser ementaler – 860 mg,
- kakao (proszek) – 740 mg,
- sardynki w oleju – 434 mg,
- biała fasola – 429 mg,
- soczewica – 412 mg,
- pieczywo chrupkie – 400 mg,
- groch – 300 mg,
Dla zapewnienia organizmowi dziennej dawki 700 mg fosforu należy spożywać:
- 55 g otrębów pszennych,
- 120 g soi,
- 160 g sardynek w oleju,
- 170 g soczewicy,
- 180 g białej fasoli,
- 390 g pieczeni wieprzowej,
- 760 g jogurtu,
- 1400 g kalarepy.
Czym grozi niedobór fosforu?
Ponieważ ten minerał znajduje się praktycznie w każdym produkcie spożywczym, niedobór fosforu w organizmie jest mało prawdopodobny. Jedynie alkoholicy oraz osoby, które długotrwale i regularnie przyjmują leki zawierające aluminium, mają niedobór witaminy D, albo cierpią na ciężkie dolegliwości nerek, mogą w dłuższej perspektywie wykazywać braki fosforu.
Skutki niedoboru fosforu wynikające z alkoholizmu lub niektórych schorzeń to: osłabienie mięśni, choroby mięśnia sercowego, deformacja kości.
Pierwiastek jest wchłaniany w jelitach, czemu sprzyja witamina D oraz hormon polipeptydowy (parathormon). Nerki regulują poziom fosforanów w organizmie w zależności od wieku i zapotrzebowania. Przy nadmiernej podaży fosforu jego nadwyżki są wydalane z organizmu.
Skutki niedoboru fosforu wynikające z alkoholizmu lub niektórych schorzeń to: osłabienie mięśni, choroby mięśnia sercowego, deformacja kości. Bardzo rzadko w wyniku cukrzycy może wystąpić tzw. hipofosfatemia.
Przedawkowanie fosforu
W normalnych warunkach nadmiar fosforu jest po prostu wydalany z moczem. Do hiperfosfatemii, a więc zbyt wysokiego poziomu fosforu w organizmie, dochodzi na skutek dysfunkcji nerek i niedoczynności przytarczyc. Przy wysokim wchłanianiu fosforanów następuje zahamowanie wchłaniania wapnia w organizmie oraz zaburzenie jego metabolizmu. W rezultacie może to prowadzi do upośledzenia tworzenia kości i rozwoju osteoporozy.
Spożycie ponad 2 g fosforu dziennie może spowodować biegunkę. Długotrwałe przyjmowanie dużych dawek pierwiastka może ograniczyć funkcjonowanie nerek.
Czy można przyjmować fosfor profilaktycznie?
Przypadki niedoboru fosforu w organizmie są praktycznie nieznane. Uzupełniające dawki pierwiastka w celach profilaktycznych, są zwykle niepotrzebne. Z tego względu w różnego rodzaju preparatach ten minerał albo wcale nie występuje, albo tylko w niewielkich ilościach. W celach terapeutycznych fosfor jest stosowany w wyjątkowych wypadkach.
Sztuczne fosforany w żywności
Fosfor naturalny jest obok wapnia najczęściej występującym minerałem w naszym organizmie i znajduje się prawie w każdym pożywieniu. Niestety, większość ludzi błędnie kojarzy tę substancję z chemią, ponieważ nie widzi różnicy między naturalnym fosforanem a sztucznym.
Obok naturalnych związków fosforu istnieje druga grupa: sztuczne fosforany stosowane w produkcji żywności. Służą one do wzmacniania smaku, konserwują żywność.
Obok naturalnych związków fosforu istnieje druga grupa: sztuczne fosforany stosowane w produkcji żywności. Służą one do wzmacniania smaku, konserwują żywność. Są: stabilizatorami, przeciwutleniaczami, regulatorami kwasowości, spulchniaczami, albo zagęszczaczami w potrawach. Oznacza to, że wydłużają trwałość kiełbasy i sera, zapobiegają sklejaniu się proszku budyniu, zachowują kolory słodyczy i napojów. Za pomocą litra coli można osiągnąć tolerowaną dawkę dzienną fosforu – 700 g.
Jednak nie tylko fastfoody, takie jak burgery oraz pizza, zawierają wysokie dawki sztucznych fosforanów – są one dostępne w wielu innych produktach. Szczególnie „bogate” w sztuczne fosforany są:
- fastfoody,
- potrawy gotowe,
- napoje,
- sery topione,
- sery,
- mleko i produkty mleczne,
- mięso i wędliny,
- proszek do pieczenia,
- produkty w formie proszku.
Sztuczne fosforany są składnikiem większości produktów. Dlaczego są szczególnie niebezpieczne? Większość z nich łatwo się rozpuszcza i jest prawie w całości wchłaniana. Naturalne mechanizmy, które powodują wydalanie nadmiaru naturalnych fosforanów, tutaj nie funkcjonują. Organizm przyjmuje więc zbyt duże ilości substancji w porównaniu do zapotrzebowania.
Powstaje duży problem: nawet jeśli ktoś chciałby ściśle kontrolować dopuszczalną dzienną dawkę, okazuje się to niemożliwe. Zgodnie z przepisami fosforany powinny być wyszczególnione na opakowaniu z żywnością, jednak często są ukrywane pod pojęciem regulatorów, albo jako numer „E”. Dla konsumenta trudno jest je zidentyfikować oraz oszacować ich ilość.
