Zespół Aspergera a zachowania agresywne
Trudności w codziennej komunikacji i kontaktach społecznych. Silnie ograniczone, powtarzalne i mało elastyczne wzorce zainteresowań, zachowań i aktywności. Trudności w zaprzyjaźnianiu się i skłonność do tworzenia jednostronnych interakcji. To typowe objawy zespołu Aspergera. Nie ma wątpliwości co do tego, że konsekwencją wymienionych symptomów jest obniżony nastrój i silne poczucie wyobcowania. Duże obciążenie emocjonalne i pojawiająca się frustracja mogą z kolei prowadzić do zachowań agresywnych u dzieci z ZA. Bo właśnie wtedy, gdy dziecko doświadcza silnego stresu, poczucia inności i braku zrozumienia, wówczas agresja pojawia się najczęściej lub przybiera na sile.
Agresja i autoagresja nie są więc typowymi symptomami zespołu Aspergera u dzieci. Oznacza to, że zachowania agresywne, frustracja i silne wybuchy złości nie są skutkiem samego zaburzenia, a nieumiejętności radzenia sobie z rozumieniem, definiowaniem i wyrażaniem stanów emocjonalnych. Wszystkie te trudności w komunikowaniu swoich potrzeb mogą w rezultacie prowadzić do agresywnych zachowań w stosunku do siebie lub innych osób z otoczenia. Gdzie jeszcze szukać źródeł takiego zachowania?
Przeczytaj również: Jak rozpoznać zespół Aspergera u dziecka?
Agresja jako konsekwencja braku diagnozy i terapii dziecka z zespołem Aspergera
To bardzo ważne, aby nie uwzględniać agresji i autoagresji w ujęciu specyficznych cech osób z zespołem Aspergera, a wyraźnie podkreślać, że zachowania takie są konsekwencją innych, typowych objawów. Najważniejsze jest zatem ustalenie przyczyn impulsywnych reakcji dziecka. Znalezienie źródła niekontrolowanego stanu złości to najlepszy (i być może jedyny) sposób na wyjście z problemowej sytuacji. O jakich źródłach dokładnie mowa? Specjaliści i rodzice wskazują na różne przyczyny zachowań agresywnych u dzieci z zespołem Aspergera.
1. Odczuwanie bólu (fizycznego lub psychicznego), z którym dziecko nie potrafi sobie poradzić.
2. Trudności w odnalezieniu się we własnych emocjach i doświadczanych stanach fizycznych i emocjonalnych.
3. Nagła zmiana planu działania i zaburzenie ustalonego wcześniej i praktykowanego rytmu dnia.
4. Próba uniknięcia danej sytuacji, która kojarzy się dziecku z negatywnym doświadczeniem (np. dziecko nie chce iść do szkoły, bo nie chce kontaktu z rówieśnikami, którzy go nie akceptują).
5. Chęć wymuszenia czegoś (np. przedmiotu, sytuacji).
6. Silne uczucie przebodźcowania i dążenie do zaspokojenia potrzeby sensorycznej (np. chęć „ucieczki” do miejsca pozbawionego hałasu i tłumów).
7. Brak pochwały, motywacji i wsparcia ze strony otoczenia.
8. Trudności w odnalezieniu się w nieznanych i całkiem nowych dla dziecka sytuacjach i miejscach.
9. Dotyk innych osób (szczególnie obcych).
10. Odmowa innych osób do przyjęcia i przestrzegania reguł zabaw lub gier wymyślonych przez dziecko.
Nieradzenie sobie w powyższych sytuacjach, to otwarta droga do agresji i autoagresji u dzieci z zespołem Aspergera. Dlatego tak ważna jest terapia, na której dziecko przy wsparciu specjalistów uczy się rozpoznawać i rozumieć swoje emocje, aby później móc w jak najwyższym stopniu radzić sobie z nimi w życiu codziennym. Brak diagnozy, ignorowanie niepokojących objawów i brak terapii jest w tym przypadku równoznaczne z narażeniem dziecka i otoczenia na działania agresywne. Z kolei agresja skierowana w stronę innych osób rodzi kolejne, równie poważne problemy, związane z lękiem, stanami depresyjnymi i wykluczeniem dziecka z życia w środowisku społecznym.
Sprawdź: Zespół Aspergera u dorosłych – objawy i leczenie
Zespół Aspergera u dzieci a inne zaburzenia psychiczne
W przypadku dzieci z zespołem Aspergera skala wyrażania emocji i uczuć jest bardzo zróżnicowana. Podobnie, jak w przypadku pozostałych całościowych zaburzeń rozwoju, niezbędne jest tu indywidualne podejście do małego pacjenta. Jest to szczególnie ważne, jeśli weźmiemy pod uwagę fakt, że u dzieci z zespołem Aspergera bardzo często diagnozuje się również zaburzenia współwystępujące, takie jak:
- zespół nadpobudliwości ruchowej z deficytem uwagi (ADHD);
- zaburzenia tikowe;
- depresja;
- zaburzenia lękowe;
- zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne;
- fobia społeczna;
- zaburzenia zachowania;
- zaburzenia opozycyjno-buntownicze.
Badania wskazują, że psychiczne zaburzenia współwystępujące dotykają aż 70% dzieci i młodzieży ze zdiagnozowanym zespołem Aspergera. W wielu przypadkach u dzieci z ZA działania agresywne lub krzywdzące zachowania skierowane ku sobie mogą być objawem zaburzeń współwystępujących (np. zaburzeń opozycyjno-buntowniczych).
Zobacz: Zespół Aspergera a autyzm – jakie są różnice?
Działania agresywne dzieci z zespołem Aspergera – przykłady
Jakie działania agresywne są najczęściej obserwowane u dzieci z zespołem Aspergera? Zaliczamy do nich:
- lekceważenie, nakręcanie się i silna reakcja na prośby, polecenia i upomnienia innych;
- agresję słowną, w tym: krzyk, wchodzenie w impulsywne dyskusje z dorosłymi, działania prowokacyjne, wyzwiska, wulgaryzmy, obrażanie;
- reakcje niszczycielskie (np. niszczenie przedmiotów, darcie książek, mazanie ścian);
- wybuchy złości i agresji skierowane do osób z otoczenia (np. kopanie, szczypanie, szarpanie);
- autoagresja, a więc celowe samookaleczanie się, uderzanie się w głowę lub w ramię, uderzanie głową w ścianę, szczypanie się, rzucanie się na podłogę.
Agresja to celowe działanie, które z założenia ma wyrządzić krzywdę fizyczną lub psychiczną. Nasuwa się wiec pytanie: Czy w przypadku dzieci z zespołem Aspergera możemy mówić o świadomej, celowej i zamierzonej agresji? Zachowania takie są przecież wynikiem silnego poczucia odrzucenia i braku akceptacji ze strony grupy rówieśniczej. To również konsekwencja błędnej interpretacji dziecka zamierzeń i intencji innych osób. Dzieci z zespołem Aspergera z natury są osobami spokojnymi o mocno utrwalonym kodeksie moralnym. Pojawienie się zachowań agresywnych zależne jest od sytuacji prowokujących. To główne ogniwo, a zarazem źródło omawianego stanu złości. Bez tego źródła agresja u dzieci z ZA nie występuje. Trzeba dziecku pokazać i uczyć gotowych wzorców zachowań społecznych oraz rozumienia uczuć swoich i innych. To wszystko możliwe jest dzięki specjalistycznej terapii, psychoedukacji i treningom umiejętności.
Zapoznaj się: Jak zdiagnozować zespół Aspergera u nastolatka?
Bibliografia
Płatos M. (red.) ,,Ogólnopolski spis autyzmu. Sytuacja dzieci i dorosłych z autyzmem w Polsce’’, , Stowarzyszenie innowacji społecznych ,,Mary i Max’’, 2016
Winter M. ,,Zespół Aspergera, co nauczyciel powinien wiedzieć’’, Fraszka Edukacyjna, 2011
Attwood T. ,,Zespół Aspergera. Kompletny przewodnik’’ 2013
,,Poradnik dla rodziców i opiekunów dzieci ze spektrum autyzmu i zespołem Aspergera’’, Akademia humanistyczno-ekonomiczna, Łódź, 2021
,,NIK o wsparciu osób z autyzmem i zespołem Aspergera w przygotowaniu do samodzielnego funkcjonowania’’, Najwyższa Izba Kontroli – Programy w naprawianiu państwa, 2020, dostęp: https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/wsparcie-osob-z-autyzmem-i-zespolem-aspergera.html
Całek G., Łuszczak H., Jankowska H. ,,Mam dziecko z zespołem Aspergera. Poradnik dla rodziców’’, Polskie Towarzystwo Zespołu Aspergera, 2014
