Czym jest asertywność?
Asertywność to umiejętność wyrażania i wypowiadania własnego zdania, uczuć oraz postaw w sposób otwarty, ale przy uszanowaniu praw zarówno swoich, jak i innych. Możemy więc powiedzieć, że szacunek do siebie i drugiej strony jest nieodłącznym elementem asertywności. Gdy tego zabraknie, mamy do czynienia z ignorancją, a nawet z arogancją, które mogą przyczynić się do cierpienia, niesprawiedliwej oceny i krzywdy innych.
Asertywność to również umiejętne słuchanie i otwartość na punkt widzenia każdej ze stron. „Jesteśmy na równi” – to dewiza osoby asertywnej. Oznacza to, że prawa, uczucia i potrzeby dwóch stron są na takim samym poziomie. Wówczas, jeśli dochodzi do konfliktu lub kwestii spornej, szukanie ewentualnego rozwiązania nie opiera się na kłótni, obrażaniu się i stawianiu swoich interesów ponad inne. Bez względu na to, czy uda się dojść do wspólnych celów i rozwiązania, czy też nie, rozmowa przebiegać będzie w atmosferze wzajemnego szacunku oraz poszanowania praw i potrzeb każdej ze stron konfliktu.
Przeczytaj również: Empatia – czym jest, jak możemy się jej nauczyć?
Osoba asertywna – umiejętność wszystkich Polaków?
W Curriculum Vitae jest specjalne miejsce wyznaczone na zaprezentowanie swoich kompetencji i dodatkowych umiejętności. „Asertywność” – to właśnie tę cechę rekrutujący widzą najczęściej w CV kandydatów na dane stanowisko. Dlaczego więc po przyjęciu do pracy już po kilku miesiącach u wielu z tych osób widać wyraźny brak lub bardzo słabo rozwiniętą umiejętność, którą dumnie prezentowali w CV? Odpowiedź jest prosta. Osoby, które potrafią wyznaczać granice swoich działań, zadbać o swoje sprawy i samopoczucie nie narażając przy tym na szwank innych współpracowników, są bardzo pozytywnie postrzegane przez pracodawców i zespół.
Człowiek zachowujący się asertywnie komunikuje swoim zachowaniem: ja jestem w porządku i Ty jesteś w porządku. Nie kwestionuje swojego prawa do bycia sobą, ale też nie podważa takiego samego prawa innego człowieka — Maria Król-Fijewska „Stanowczo, łagodnie, bez lęku”.
Kto by nie chciał mieć w swojej firmie osoby pewnej siebie, zdecydowanej i konkretnej, a jednocześnie szanującej opinię i uczucia innych? Osoba z wysoko rozwiniętą asertywnością to pracownik, który bardzo rzadko bierze udział w konfliktach wewnątrzzespołowych. Ma pełny szacunek do innych, a przy tym potrafi sobie szybko zaskarbić szacunek i sympatię u reszty. Osoba asertywna jest zadowolona z siebie i dumna ze swoich osiągnięć. Przy tym wszystkim dostrzega i docenia osiągnięcia innych.
Czy osoba asertywna to synonim odnoszący się do osoby szczerej do bólu? Nic z tych rzeczy! Ból kojarzy się przecież z cierpieniem, krzywdą i raniącą krytyką. Człowiek asertywny nie kieruje się ignorancją potrzeb, uczuć i praw osób z otoczenia. Oczekuje szacunku i wysłuchania, bo sam reprezentuje sprawiedliwy stosunek do innych. Dzięki temu, nawet gdy nie uda się znaleźć wspólnych rozwiązań problemu i osiągnąć konsensusu, to żadna ze stron nie czuje się poniżona, gorsza i niewysłuchana.
Przykłady cech i umiejętności osób asertywnych
Trudno podać w kilku zdaniach definicję asertywności. Za tym słowem kryje się mnóstwo umiejętności, które u każdego są bardziej lub mniej rozwinięte. Osoby asertywne wyróżnia przede wszystkim:
- stanowczość, otwarte wyrażanie swoich opinii, potrzeb i uczuć, przy zachowaniu szacunku, dobrego wychowania i grzeczności;
- wysoka samoocena, szacunek do samego siebie, pewność siebie;
- wysoka odporność na naciski z zewnątrz;
- otwartość, umiejętność słuchania innych oraz przyjmowania opinii i konstruktywnej krytyki;
- umiejętność negocjacji i wspólnego dochodzenia do kompromisów;
- umiejętność przyjmowania pochwał, wyróżnień i komplementów;
- stanowcze komunikowanie swoich potrzeb, interesów i pozycji oraz dochodzenie do swoich praw z jednoczesnym uwzględnieniem interesów innych;
- jasne wyznaczanie swoich granic oraz poszanowanie granic innych;
- precyzyjne określanie swoich celów i założeń oraz sprawne przekonywanie innych do ich słuszności (bez narzucania swoich racji);
- świadomość swoich mocnych i słabych stron, sukcesów i porażek, a co za tym idzie, umiejętność przepraszania i przyznania się do błędu;
- umiejętność kontrolowania emocji.
Granica między asertywnością a krytyką
Polski psycholog, Tomasz Witkowski, w jednej ze swoich książek („Psychologia kłamstwa”) napisał, że: „(…) asertywność zbyt często jest pospolitym brakiem taktu”. To prawda, że istnieje cienka granica między asertywnością a krytyką i pozwalaniem sobie na wypowiadanie krzywdzących ocen w kierunku innych. Zdolność do wyrażania konstruktywnej krytyki to niezwykle trudna umiejętność. Szczególnie w czasach, gdy hejt i przekraczanie słownych granic stanowią problem na globalną skalę. Krytyka wyższego poziomu to przeciwstawność „zwykłej” krytyki pozbawionej szacunku i prób wspólnego rozwiązania problemu.
Mówiąc o krytyce, nie sposób pominąć też umiejętności przyjmowania opinii, ocen i krytyki od innych. Postawa asertywna zwykle towarzyszy ludziom, którzy mają świadomość swoich mocnych i słabych stron oraz posiadają adekwatny do rzeczywistości obraz samego siebie. Dzięki tej świadomości, w momencie porażki, błędów lub potknięć, osoba ta jest gotowa na sprawiedliwą ocenę płynącą z otoczenia i krytykę. Doświadczeń takich nie traktuje wówczas jako powód do wstydu, frustracji, złości czy też zwątpienia. Wprost przeciwnie. Jest to pretekst do dalszej nauki i pracowania nad swoimi umiejętnościami.
Asertywność – czy można się jej nauczyć i jak ją rozwijać?
Asertywność to umiejętność nabyta. Oznacza to, że nie jest to cecha wrodzona człowieka. Nie rodzimy się asertywni bądź też nie. To dobra wiadomość dla wszystkich, którzy uważają tę umiejętność za szlachetną i niezwykle cenną w życiu zawodowym i prywatnym. Warto jednak podkreślić, że nie każdy potrafi wypracować sobie wysoki poziom bezpośredniej, uczciwej i otwartej komunikacji.
Asertywność to umiejętność nabyta, dlatego też można ją ukształtować.
Jak rozwijać asertywność? Pewne umiejętności kształtuje się latami, w toku relacji z innymi ludźmi. Tak też jest z asertywnością. Umiejętność można i warto aktywnie rozwijać już od najmłodszych lat. Należy bowiem pamiętać, że w dużej mierze jej stopień zależy od pewności siebie, poziomu inteligencji emocjonalnej i obrazu własnej osoby. Dlatego w przypadku najmłodszych bez wątpienia najważniejszą rolę odgrywa najbliższe środowisko dziecka, a więc rodzice, opiekunowie i nauczyciele. W dorosłym życiu w kształtowaniu asertywności bardzo pomocne mogą okazać się szkolenia i treningi asertywności, sesje z psychoterapeutą oraz specjalistyczna literatura.
Bibliografia
Barszczewski A., Gorczyca-Barszczewska A. „Wojna na słowa. W życiu, rodzinie i w pracy”, Wydanie Autorskie Poradniki, 2022
Stahl S. „Jak myśleć o sobie dobrze? O sztuce akceptacji i życiu bez lęku”, Wydawnictwo Otwarte Nauki Społeczne, 2020.
