W jakich sytuacjach stosować tabletkę dzień po?
Powszechnie dostępne środki antykoncepcyjne nie dają nam 100% ochrony przed nieplanowaną ciążą – mowa tutaj nie tylko o prezerwatywach, ale również o hormonalnych tabletkach antykoncepcyjnych. Antykoncepcja awaryjna, inaczej antykoncepcja postkoitalna, została stworzona z myślą, aby wyeliminować ryzyko zapłodnienia w momencie, gdy inna metoda antykoncepcji zawiodła lub została pominięta.
Tabletkę dzień po najczęściej stosuje się w przypadkach:
- zsunięcia się prezerwatywy podczas stosunku (zwłaszcza gdy prezerwatywa stanowiła jedyną formę antykoncepcji),
- nieprzyjęcia co najmniej trzech tabletek w przypadku antykoncepcji hormonalnej dwuskładnikowej,
- opóźnienia przyjęcia antykoncepcji hormonalnej jednoskładnikowej (tzw. minipigułki),
- nieprzyjęcia lub opóźnienia przyjęcia dawki środka antykoncepcyjnego w formie plastrów albo zastrzyków,
- samoistnego wydalenia spirali wewnątrzmacicznej,
- braku jakiejkolwiek formy antykoncepcji.
Antykoncepcja awaryjna stosowana jest również u ofiar przemocy seksualnej.
Na czym polega działanie tabletki dzień po?
Mechanizm działania tabletek dzień po przede wszystkim oparty jest na dwóch założeniach:
- opóźnienia terminu owulacji (w przypadku, gdy owulacja jeszcze nie nastąpiła),
- zagęszczenia śluzu szyjkowego, hamowania perystaltyki jajowodu i oddziaływania na śluzówkę macicy.
Warto jednak wiedzieć, że tabletki zawierające lewonorgestrel lub octan uliprystalu najlepsze działanie antykoncepcyjne wykazują w pierwszej fazie cyklu miesiączkowego. Opóźnienie owulacji ma wówczas kluczowe znaczenie ze względu na to, że komórka jajowa nie została jeszcze uwolniona do jajowodu. W kolejnych fazach cyklu miesiączkowego substancje aktywne zawarte w antykoncepcji awaryjnej koncentrują swoje działanie na niedopuszczeniu plemników do komórki jajowej, między innymi poprzez zagęszczenie śluzu szyjkowego.
Natomiast jeżeli doszło już do połączenia plemnika z komórką jajową, to antykoncepcja awaryjna uniemożliwia zarodkowi zagnieżdżenie się w obrębie ściany macicy poprzez zmiany w endometrium i blokowanie działania hormonu progesteronu – jest on odpowiedzialny za przygotowanie macicy na zapłodnienie i ciążę.
Uwaga: Warto podkreślić, że antykoncepcja awaryjna nie powinna być utożsamiana ze środkiem wczesnoporonnym.
Jakie są rodzaje antykoncepcji awaryjnej?
W Polsce dostępne są dwa rodzaje tabletek dzień po: ellaOne oraz Escapelle. Różni je przede wszystkim okres, w jakim mogą zapobiec nieplanowanej ciąży.
EllaOne to preparat, który bazuje na substancji czynnej nazywanej octanem uliprystalu (syntetyczny modulator receptora progesteronowego). Co istotne, tabletkę należy przyjąć maksymalnie do 120 godzin (czyli do 5 dni) po: odbyciu stosunku płciowego, momentu, gdy zastosowana metoda antykoncepcji zawiodła, pominięciu dawki antykoncepcji hormonalnej. W późniejszym terminie tabletka dzień po nie będzie już wystarczająco skuteczna.
Natomiast Escapelle to antykoncepcja awaryjna bazująca na substancji o nazwie lewonorgestrel, blokującej namnażanie komórek endometrium. Ten rodzaj tabletki dzień po należy przyjąć do 72 godzin (czyli do 3 dni) po odbytym stosunku płciowym lub po pominięciu dawki antykoncepcji hormonalnej. Tak samo, jak w przypadku preparatu ellaOne należy bezwzględnie przestrzegać podanych ram czasowych.
Preparaty można stosować zarówno u kobiet w wieku rozrodczym, jak i u osób poniżej 18. roku życia. Nie podaje się ich w przypadku okresu okołomenopauzalnego. Jedną tabletkę przyjmuje się doustnie, niezależnie od posiłku. Antykoncepcja awaryjna charakteryzuje się najwyższą skutecznością w momencie, gdy zostanie zażyta jak najszybciej, czyli w pierwszych godzinach po odbytym stosunku płciowym.
Uwaga: Jeżeli w ciągu trzech godzin od przyjęcia preparatu pojawiają się wymioty lub objawy biegunki, to należy bezzwłocznie przyjąć drugą dawkę antykoncepcji awaryjnej.
Uwaga: Należy pamiętać o tym, że antykoncepcja awaryjna nie stanowi metody standardowej antykoncepcji.
Bezpieczeństwo i skutki uboczne antykoncepcji awaryjnej
Tabletka dzień po uchodzi za środek bezpieczny i niewywierający negatywnego wpływu na kobiecą płodność – pod warunkiem stosowania zgodnie z zaleceniami i jedynie okazjonalnie, w nagłych przypadkach. W sytuacji, gdy antykoncepcja awaryjna stosowana jest często lub regularnie, to może stanowić bezpośrednią przyczynę wystąpienia zaburzeń hormonalnych.
Pacjentka może zaobserwować skutki uboczne, wśród których najczęściej wymienia się przesunięcie terminu planowanej miesiączki lub wystąpienie jednorazowego krwawienia.
Do innych skutków ubocznych antykoncepcji awaryjnej należą:
- wymioty i nudności,
- biegunka,
- ból głowy,
- ból brzucha,
- zawroty głowy,
- bolesność i tkliwość piersi,
- nadmierne zmęczenie,
- wystąpienie zmian skórnych,
- wystąpienie pokrzywki lub wysypki skórnej.
Tabletka dzień po – dostępna wyłącznie na receptę
Obecnie w Polsce (od 2017 roku) antykoncepcja awaryjna dostępna jest wyłącznie na receptę, którą może wystawić każdy lekarz – nie tylko ginekolog.
Uwaga: Według przepisów lekarz ma prawo odmówić przepisania recepty na tabletkę dzień po, powołując się na klauzulę sumienia.
Jaka jest skuteczność antykoncepcji awaryjnej?
Tak jak wspomnieliśmy wyżej, skuteczność antykoncepcji awaryjnej zależna jest przede wszystkim od tego, w jakim czasie zażyjemy preparat. Największą skuteczność notuje się w przypadku przyjęcia dawki do doby po odbytym stosunku. Natomiast im więcej czasy upływa od współżycia, tym pewność działania tabletki dzień po zaczyna spadać.
Badania naukowe wskazują, że skuteczność preparatu ellaOne wynosi 97,9%. Według ulotki pigułka Escapelle wykazuje skuteczność na poziomie 84% po przyjęciu w ciągu 72 godzin od stosunku.
Jakie są przeciwwskazania do stosowania antykoncepcji awaryjnej?
Preparatu Escapelle nie należy przyjmować w przypadku uczulenia na składnik aktywny, czyli na lewnonorgesterol. Ten rodzaj tabletki dzień po nie jest zalecany również dla osób borykających się z zaburzeniami czynności wątroby oraz z dziedziczną nietolerancją galaktozy.
Natomiast preparatu ellaOne nie powinno się stosować w przypadku: uczulenia na octan uliprystalu, przyjmowania leków sterydowych oraz zdiagnozowanej astmy.
Tabletka dzień po a antykoncepcja hormonalna
W przypadku preparatu ellaOne octan uliprystalu może zmniejszać skuteczność antykoncepcji hormonalnej. Zaleca się więc, aby do czasu rozpoczęcia kolejnego cyklu miesiączkowego dodatkowo stosować prezerwatywy.
Tabletka dzień po a inne leki
Przyjmuje się, że skuteczność działania antykoncepcji awaryjnej może zmniejszać się na skutek stosowania: leków zawierających progesteron, leków hamujących wydzielanie się kwasu żołądkowego, leków nasennych, leków uspokajających, preparatów zawierających w swoim składzie ziele dziurawca. Poniżej wymieniamy substancje czynne, które mogą zaburzyć działanie tabletek dzień po.
Do substancji czynnych hamujących działanie antykoncepcji awaryjnej należą:
- esomeprazol (ezomeprazol),
- fenytoina,
- fosfenytoina,
- ryfampicyna (rifampicyna),
- fenobarbital (luminal, phenobarbital, phenobarbitalum),
- karbamazepina (carbamazepine),
- newirapina (nevirapine),
- efawirenz (efavirenz),
- okskarbazepina (oxcarbazepine),
- ryfabutyna (rifabutin),
- prymidon (primidone).
Tabletka dzień po a alkohol
Na ulotkach preparatów antykoncepcji awaryjnej nie widnieje informacja o nasilonym lub zmniejszonym działaniu substancji aktywnych na skutek spożywania alkoholu. Natomiast takie połączenie może wywołać lub nasilić skutki uboczne, takie jak: wymioty, nudności, biegunka. Pamiętajmy o tym, że tabletka dzień po potrzebuje co najmniej trzech godzin, aby prawidłowo wchłonąć się w naszym organizmie. Tak jak wspomnieliśmy wyżej, wymioty czy biegunka występujące do trzech godzin po zażyciu tabletki, wiążą się z potrzebą jej ponownego zastosowania.
