Czym jest osobowość?
Współcześnie w psychologii nie występuje jedna, konkretna definicja ludzkiej osobowości. Pojęcie osobowości obejmuje więc:
- wszystkie charakterystyczne cechy człowieka,
- temperament i inteligencję,
- zainteresowania i potrzeby,
- sposoby myślenia, zachowania, radzenia sobie z codziennymi problemami,
- odczuwanie emocji i zakres reakcji emocjonalnej,
- sposób odbierania świata zewnętrznego,
- stosunki z innymi ludźmi,
- wybór celów i wartości życiowych.
To właśnie cechy osobowościowe odpowiedzialne są za dane schematy myślenia i zachowania każdego człowieka, a także za budowanie relacji międzyludzkich. Co ważne, zazwyczaj nasza osobowość nie ulega przemianom. Jeżeli pewne cechy i zachowania wyraźnie odbiegają od znanych wzorców kulturowych, utrudniają codzienne funkcjonowanie lub prowadzą do cierpienia, to może to oznaczać występowanie zaburzeń osobowości.
Według badaczy osobowość kształtuje się od momentu narodzin do osiągnięcia osiemnastego roku życia.
Według badaczy każdy z nas już w momencie narodzin wykazuje tendencje do kształtowania się danych cech osobowościowych, natomiast proces kształtowania się osobowości trwa do osiemnastego roku życia. Od czego zależne jest kształcenie się osobowości? Między innymi od: naszych relacji z rodziną, relacji z otoczeniem, modelu wychowania, genów i funkcjonowania układu nerwowego, wydarzeń z przeszłości.
Trzy koncepcje osobowości
Warto wiedzieć, że definicje oraz ujęcia osobowości różnią się w zależności od danej koncepcji. Współcześnie można wyróżnić:
- teorie psychodynamiczne – na osobowość wpływają czynniki biologiczne, relacje społeczne oraz konflikty,
- teorie strukturalne – pojęcie osobowości to zbiór charakterystycznych cech, zachowań i motywów myślenia,
- teorie uczenia się – na rozwój osobowości wpływają tak zwane czynniki warunkujące (wyuczone wzorce zachowań) oraz czynniki wzmacniające.
Więcej na temat koncepcji osobowości dowiecie się z literatury. Książki o psychologii przybliżą Wam również pojęcia charakteru, temperamentu czy zaburzeń osobowości.
Osobowość ekstrawertyczna i introwertyczna
Carl Gustav Jung podzielił ludzką osobowość ze względu na tak zwany kierunek życiowej energii. W momencie, gdy kierunek życiowej energii zwrócony jest na zewnątrz, to mamy do czynienia z osobowością ekstrawertyczną. Co to oznacza? Ekstrawertyk swoją energię czerpie z kontaktów z innymi ludźmi, z rozwijania pasji, z uczestnictwa w różnego typu wydarzeniach kulturalnych czy w imprezach masowych. Unika samotności, jest bezpośredni, lubi nawiązywać nowe znajomości i prowadzić ożywione dyskusje – jest zdecydowanie lepszym mówcą, niż aktywnym słuchaczem.
W przypadku zwrócenia energii życiowej do wewnątrz wyróżnia się osobowość introwertyczną. Introwertyk czerpie energię z autorefleksji, z samotności, z rozrywek intelektualnych czy z inwestycji w rozwój osobisty. Wysokie pobudzenie kory mózgowej sprawia, że introwertycy wykazują wrażliwość na bodźce, dlatego też odczuwają dyskomfort w miejscach zatłoczonych lub głośnych. Siły dodaje im natomiast cisza, spokój i samotność. Nie oznacza to jednak, że introwertycy całkowicie izolują się od otoczenia – cenią sobie małe, ale stałe i grono bliskich znajomych.
Sangwinik, flegmatyk, choleryk, melancholik
Podział osobowości na sangwinika, flegmatyka, choleryka oraz melancholika opiera się na charakterystyce typów układu nerwowego, a także nawiązuje do naszego temperamentu.
Przyjmuje się więc, że sangwinik to typ osobowości równocześnie zrównoważony, jak i ruchliwy. Z łatwością i szybkością dopasowuje się do warunków życiowych i zmian. Jest odporny na wszelkiego rodzaju bodźce i stresory – czynniki wywołujące reakcję stresową. Nie ma problemu z wylewnym okazywaniem uczuć, jest spontaniczny, entuzjastyczny.
Flegmatyk to typ osobowości silnie zrównoważony oraz powolny. W porównaniu do sangwinika nie podejmuje szybkich reakcji, a kieruje się spokojem i opanowaniem. Nie przepada za zmianami w swoim życiu oraz w najbliższym otoczeniu, ale jest odporny na bodźce zewnętrzne. Bacznie obserwuje reakcje innych ludzi, jest dobrym słuchaczem, natomiast cechuje go brak wylewności i zamknięcie w sobie.
Sangwinik oraz flegmatyk należą do grona zrównoważonych typów osobowości. Choleryk uchodzi za niezrównoważony typ osobowości, natomiast melancholik za typ słaby z brakiem odporności na bodźce.
Z kolei choleryka charakteryzuje duże pobudzenie i energia życiowa – uważany jest za typ niezrównoważony, przez to też nie jest odporny na bodźce zewnętrzne i na stres. Reaguje gwałtownie, jest wybuchowy, ma problem z opanowaniem emocji. Decyzje podejmuje pod wpływem chwili i impulsu. Wykazuje cechy przywódcze, zarówno w pracy, jak i w życiu osobistym. W dyskusji i podczas rozwiązywania problemów dąży do pokazania swojej wyższości, rzadko decydując się na kompromisy.
Melancholik określany jest jako typ słaby i mało odporny na działania wszelkich bodźców. Jest empatyczny, spokojny, sumienny, może wykazywać silne predyspozycje do perfekcjonizmu. Poprzez wspomnianą niską odporność na bodźce, może charakteryzować go niestabilność emocjonalna, która objawia się skłonnością do nastrojów depresyjnych.
Osobowość typu A, B, C i D
Podział osobowości na typy A, B, C i D przede wszystkim powiązany jest ze sposobami radzenia sobie ze stresem oraz ze stanem zdrowia. Brak odporności na reakcje stresowe oraz na silne emocje utożsamiany jest z wysokim ryzykiem wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych oraz chorób nowotworowych.
Osoby z osobowością typu A cechują się silną motywacją, chęcią do spełniania określanych celów. Są ambitne, mogą wykazywać skłonności do rywalizacji, dominacji i agresywności. Często żyją pod presją czasu, codzienne obowiązki wykonują w pośpiechu, są niecierpliwe. To z kolei prowadzi do ogólnej utraty zdrowia. Osoby typu A wykazują odporność na stres oraz silne emocje.
Osobowość typu B określana jest jako przeciwieństwo osobowości typu A. Osoby typu B są opanowane, pogodne i wykazują pozytywne podejście do życia. Unikają pośpiechu, podejmowania decyzji pod wpływem impulsu, lubią współpracować z innymi. Ten typ osobowości nazywany jest „zdrowym”, mimo że nie jest odporny na stres.
Osoby z osobowością typu C najczęściej tłumią w sobie negatywne emocje, łatwo popadają w rezygnację i bierność w życiu codziennym. Uchodzą za uprzejme, pracowite, wykazują skłonności do poświęcania się w imię szczęścia i dobra innych osób oraz tendencje do: obwiniania się, braku wiary w siebie, pesymizmu. W przypadku osobowości typu C odnotowuje się obniżenie ogólnej odporności organizmu oraz wzrost ryzyka wystąpienia chorób nowotworowych.
Osobowość typu D cechuje wysoka emocjonalność. Osoby z tym typem osobowości silnie przeżywają: lęk, złość, strach, gniew, smutek. Emocje, zarówno te pozytywne, jak i negatywne, skrywają głęboko w sobie z obawy przed odrzuceniem przez społeczeństwo. Często pesymistycznie patrzą na świat, odczuwają niskie poczucie bezpieczeństwa oraz dyskomfort w obecności innych ludzi. Osobowość typu D wykazuje silne skłonności do depresji, obniżonego nastroju oraz niskiego poczucia własnej wartości.
Bibliografia
K. Tsirigotis, Teoria osobowości Hansa Jurgena Eysencka: źródła i rozwój, Nauczyciel i Szkoła 1-2 (34-35), 2007
J. Olszewski, Wpływ osobowości na choroby i dysfunkcje somatyczne. Wybrane
zagadnienia, Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska vol. XXI sectio J, 2008
M. Piątkowska, Wybrane aspekty definicji osobowości w kontekście pracy, Humanitarian Corpus volume 2, 2021
