Bieluń (datura) – charakterystyka
Rodzaj botaniczny bieluń (Datura L.) z rodziny psiankowatych obejmuje ponad 10 gatunków roślin. Najbardziej znany i rozpowszechniony jest bieluń dziędzierzawa (Datura stramonium).
Dokładne pochodzenie datury nie jest znane. Najczęściej wymienia się Amerykę Północną i Środkową, natomiast alternatywne poglądy wskazują na Azję Południową. O tym, że roślina jest doskonale znana od wieków, świadczą liczne nazwy ludowe oraz określenia lokalne.
Bieluń dziędzierzawa nazywany w różnych okolicach Polski „czarcim zielem”, „cygańskim zielem” albo „ogórczakiem” jest rośliną zielną o krzaczastym pokroju. Osiąga wysokość od 20 cm do 120 cm, rzadziej do 200 cm. Ma silny, nieprzyjemny zapach.
Datura rozwija kwiaty od czerwca do października – są one duże, lejkowate, wzniesione do góry. Ich barwę można określić jako białą lub żółtawobiałą, rzadko z niebieskim nabiegiem.
Bieluń dzięki swoim właściwościom stanowi w wielu kulturach część leczniczych preparatów. Indianie nazywali go „świętym kwiatem Gwiazdy Północnej”, w średniowieczu był popularnym środkiem magicznym i leczniczym, a w Rosji nakładano świeże liście bielunia na rany oparzeniowe. Nad Wołgą próbowano łagodzić bóle zębów dymem ze spalanych nasion.
Thugowie, członkowie złodziejskich band w Indiach, obezwładniali daturą ofiary. Roślina była też od najdawniejszych czasów stosowana jako narkotyk i trucizna.
W Polsce zainteresowano się daturą prawdopodobnie dopiero w średniowieczu. W zielnikach roślina pojawiła się po raz pierwszy w XVI wieku, a w XVIII wieku wprowadzono ją do leczenia.
Przeczytaj także: Ogórecznik lekarski – właściwości, zastosowanie, sposoby użycia
Bieluń (datura) – właściwości i zastosowanie
Przedział terapeutycznego działania datury jest wąski, a zawartość i zestaw substancji czynnych ulegają wahaniom. Ich koncentracja może znajdować się w przedziale między 0,2% i 0,4%. Czyni to precyzyjne dawkowanie niemożliwym. Ze względu na wysoką toksyczność nawet niewielkie dawki mogą być przyczyną ciężkich zatruć, a przedawkowanie nierzadko prowadzi do śmierci, śpiączki lub porażenia oddechowego.
Bieluń działa odurzająco, rozkurczowo, przeciwbólowo i wspomaga gojenie się ran. W użytku wewnętrznym substancje czynne oddziałują na organizm w przypadku astmy i choroby Parkinsona.
Wszystkie organy rośliny zawierają alkaloidy, głównie hioscyjaminę, skopolaminę i atropinę:
- w liściach – 0,23-0,37%,
- w łodygach – 0,06-0,24%,
- w korzeniach – 0,12-0,27%,
- w kwiatach – 0,13-1,9%,
- w nasionach – 0,08-0,22%.
Roślina ma gorzki smak, działa odurzająco, rozkurczowo, przeciwbólowo i wspomaga gojenie się ran. W użytku wewnętrznym substancje czynne oddziałują na organizm w przypadku astmy i choroby Parkinsona. Zewnętrznie wykorzystywane są w przetokach, ropniach i nerwobólach.
Kiedyś z liści, końcówek pędów i nasion sporządzano środki przeciwko astmie i uporczywemu kaszlowi. Obecnie datura ma zastosowanie wyłącznie w homeopatii. Uprawę rośliny prowadzi się dla pozyskania alkaloidów.
Sprawdź: Gotu kola (wąkrotka azjatycka) – właściwości lecznicze i kosmetyczne
Bieluń (datura) – roślina silnie trująca
Po zatruciu daturą występują halucynacje. Znane są nadużycia rośliny jako środka odurzającego, chociaż wielokrotne zatrucie może prowadzić do demencji, a nawet powodować skutki śmiertelne.
Objawami zatrucia daturą są m.in.:
- suchość błony śluzowej, trudności w połykaniu,
- pobudzenie, wesołość oraz napady szału,
- wzrost temperatury ciała do ponad 40°C,
- zaburzenia widzenia, przejściowa utrata wzroku,
- wzrokowe i słuchowe omamy, dezorientacja w otoczeniu,
- sucha, zaczerwieniona skóra,
- sen narkotyczny z możliwym porażeniem ośrodka oddechowego, skutkujący zgonem.
U małych dzieci objawy zatrucia, którym towarzyszy wzrost temperatury ciała, mogą wystąpić po ugryzieniu liścia bielunia. Jeśli dziecko zjadło kawałek rośliny, należy wywołać wymioty.
Przedział terapeutycznego działania datury jest wąski, a zawartość i zestaw substancji czynnych ulegają wahaniom. Czyni to precyzyjne dawkowanie niemożliwym. Ze względu na wysoką toksyczność nawet niewielkie dawki mogą być przyczyną ciężkich zatruć.
Zwierzęta domowe rzadziej ulegają zatruciu, ponieważ są mniej wrażliwe na alkaloidy. Znane są jednak przypadki zatrucia koni i krów poprzez zanieczyszczoną bieluniem karmę.
Bieluń (datura) – środek odurzający
Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii oraz Komenda Główna Policji potwierdzają stosowanie bielunia jako środka odurzającego – palenie wysuszonych liści, picie naparów, żucie korzenia datury.
Bardzo nieprzyjemne skutki uboczne, utrzymujące się przez kilka dni po zażyciu, skutkują tym, że mimo silnych halucynacji eksperymentujący rzadko decydują się na powtórkę. Na skutek zaburzeń świadomości oraz utraty kontroli nad własnym działaniem, powstaje wysokie ryzyko wypadku.
Zapoznaj się: Miłek wiosenny – jakie są jego właściwości?
Bieluń (datura) – uprawa
Bieluń – roślina jednoroczna – może być uprawiana w ogrodzie, ale też w pojemnikach np. na tarasie i balkonie. Cykl życiowy datury jest nastawiony na wzrost i wytworzenie nasion w ciągu jednego roku, dlatego zimowanie rośliny nie jest możliwe.
Wszystkie części bielunia są silnie trujące, nasiona również zawierają duże stężenie toksycznych alkaloidów, dlatego po zebraniu muszą być starannie zabezpieczone przed dziećmi. Dla dorosłego człowieka niebezpieczna dawka wynosi około 20 nasion, natomiast dziecku może tragicznie zaszkodzić rozgryzienie zaledwie pięciu.
Bibliografia
B. Groszek, GT. Gawlikowski, B. Szkolnicka, Samozatrucie Datura stramonium, Przegląd Lekarski 57/10, 2000 (dostęp online) https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/bitstream/handle/item/273329/groszek_gawlikowski_szkolnicka_samozatrucie_datura_stramonium_2000.pdf?sequence=1&isAllowed=y
https://zdrowie.tvn.pl/a/datura-bielun-dziedzierzawa-trujaca-roslina-o-dzialaniu-narkotycznym
